Ai thừa kế di sản Tập đoàn Dassault?

Mối thù thế hệ

Olivier Dassault, con trai cả của Serge Dassault và Chủ tịch Tập đoàn Dassault, hơn 60 tuổi rồi vẫn còn học lái máy bay trực thăng. Ngày nào ông cũng leo lên chiếc trực thăng riêng hiệu Airbus AS350 B cùng thầy dạy bay, hai người sẽ tập bay từ tỉnh Normandy đến tỉnh Calvados rồi quay về. Olivier không phải là “đứa con của bầu trời” như cách người Pháp hay nói. Ngay khi ông còn đang học làm phi công không quân Pháp, viên sỹ quan huấn luyện đã nói thẳng với Olivier rằng: “Anh sẽ thành phi công dự bị”. Điều đó không ngăn cản Olivier tiếp tục cố gắng trong hay ngoài quân ngũ.

Từ trái sang: Laurent Dassault, Olivier Dassault, Marie-Helene Dassault và Thierry Dassault tại đám tang Serge Dassault.

Ý chí của Olivier Dassault một phần đến từ sự thất vọng của cha ông. Serge Dasault vẫn hay nói với con trai cả rằng: “Anh không phải kỹ sư vì anh không tốt nghiệp nổi đại học École” (Trường bách khoa danh giá nhất nước Pháp). Mỗi khi Olivier tham gia hoạt động giải trí như đi săn, đua xe, dự tiệc... ông lại phải nói dối cha mình chỉ để không phải nghe tiếng thở dài cùng câu hỏi: “Thế anh không đi làm à?”. Và ông không phải người duy nhất làm như vậy. Các em Laurent, Thierry và Marie-Hélène của Olivier cũng đều nói dối cha họ.

Bà Natacha Nikolajevic, người vợ thứ hai của Olivier Dassault, kể với một tờ báo Pháp rằng: “Chồng tôi và bố chồng không bao giờ tỏ ra thân thiết với nhau. Tôi từng nói với bố chồng tôi rằng: “Bố nên nói rằng bố yêu anh Olivier dù chỉ là một lần. Không lâu sau đó thì ông mất. Trước khi ông trút hơi thở cuối cùng thì ông còn nói với chồng tôi rằng ông yêu anh ấy”.

Ngày 7/3/2021, Olivier Dassault qua đời trong một tai nạn máy bay sau khi đến tỉnh Essone để gặp gỡ cử tri với vai trò nghị sỹ Quốc hội (gia đình Dassault có truyền thống làm nghị sỹ đại diện cho tỉnh Essone). Khi vị tỷ phú đang cho chiếc máy bay cất cánh thì bị mắc vào một cành của một cái cây vừa mới đổ vì bão tối hôm trước. Chiếc máy bay vỡ vụn còn hành khách bị văng ra ngoài. Olivier và người thầy dạy lái, cùng một người phụ nữ và con nhỏ đứng gần đó đều thiệt mạng trong vụ tai nạn.

Sau đám tang của Olivier Dassault, gia đình ông phải đối mặt với câu hỏi vô cùng rắc rối: “Ai sẽ đứng lên làm chủ tập đoàn?”. Tập đoàn Dassault không sản xuất mỗi máy bay và vũ khí mà còn dẫn đầu trong ngành phát triển phần mềm, khai thác vũ trụ, kinh doanh bất động sản, đấu giá nghệ thuật, làm rượu, v.v... Nhật báo Le Figaro nổi tiếng cũng do Tập đoàn Dassault sở hữu. Ước tính tổng giá trị tài sản của đại gia đình Dassault lên đến 32 tỷ Euro, cao thứ sáu nước Pháp. Số tài sản này được Serge Dassault chia cho 4 người con, 13 đứa cháu với điều kiện: họ sẽ giao quyền quản lý tài sản cho Charles Edelstenne, người được Serge coi như cánh tay phải của ông.

Trong gia đình Dassault thì người con cả có quyền quyết định. Phải là Olivier nói thì ba người em của ông mới nghe. Ông cũng là người can dự nhiều nhất vào việc quản lý tài sản gia đình cùng với Edelstenne, mặc dù chức Chủ tịch Quỹ đầu tư gia đình Dassault là do bốn anh em thay nhau nắm giữ theo nhiệm kỳ. Một người trong cuộc giấu tên trả lời phóng viên Le Monde: “Gia đình Dassault không có hòa khí mà chỉ có bất hòa. May là họ có Olivier để giữ cho căn nhà không bị đổ”.

“Đế chế” Dassault khởi đầu là doanh nghiệp sản xuất máy bay chiến đấu Socíeté des Avions Marcel-Bloch do kỹ sư hàng không Marcel Ferdinand Bloch (1892-1986) thành lập vào năm 1928. Anh trai của Marcel là Trung tướng Darius Paul Bloch (1882-1969), chỉ huy lực lượng phòng không Pháp dưới quyền Tướng Charles de Gaulle. Vì Darius Paul và dòng máu Do Thái trong mình mà Marcel Bloch bị quân phát xít Đức bắt đi đày tại trại tập trung Buchenwald khét tiếng. Marcel may mắn sống sót đến ngày quân Đồng minh giải phóng nước Đức. Trải nghiệm khiến Marcel quyết định đổi họ từ Bloch thành Dassault, sau đó còn cải sang đạo Thiên Chúa giáo.

Serge Dassault gia nhập công ty máy bay Dassault vào năm 1951 sau khi tốt nghiệp hạng giỏi trường Đại học Bách khoa École. Người anh cả của ông là Claude Dassault bị mắc chứng tự kỷ, nên ai cũng nghĩ rằng Serge sẽ kế thừa Dassault từ cha mình. Tuy vậy Marcel luôn đối xử tệ bạc với Serge. Serge Dassault kể lại với nhà báo Mireille Dumas trên kênh truyền hình France 3: “Bức thư nào bố gửi cho tôi, ông cũng bắt đầu bằng chữ “Monsieur” như tôi là người lạ... Bố tôi là tuýp người không muốn chia sẻ quyền lực với bất kỳ ai. Ông không bao giờ nói rằng ông tự hào về tôi”.

Quan hệ cha con Marcel-Serge còn trở nên tệ hơn sau khi Serge có con. Ông Marcel yêu đứa cháu nội Olivier hơn cả con mình. Ông hay tuyên bố rằng Olivier chứ không phải Serge mới là người nối nghiệp mình. Serge chỉ trở thành Chủ tịch Dassault sau khi bố qua đời nhờ thắng đúng một phiếu trong cuộc bầu cử hội đồng quản trị. Một cổ đông có mặt khi đó nhận xét: “Serge chỉ thành người vào năm 60 tuổi sau khi bố anh ta mất”.

Marcel đối xử với Serge như thế nào thì Serge đối xử với bốn đứa con của mình như thế. Một quan chức cấp cao của Dassault bật mí với tờ Le Monde: “Serge nghĩ rằng luôn phải có một bức “tường thành” giữa gia đình và công ty. Nếu muốn Dassault phát triển và thu hút được nhân tài thì không ai nên đặt gia đình mình chắn ngang đường”. Trong số bốn đứa con của Serge Dassault thì Thierry và Marie-Hélène không hề quan tâm đến quyền lực. Chỉ có Olivier và Laurent mới cạnh tranh chức Chủ tịch tập đoàn. Serge luôn tìm cách khơi thêm mối bất hòa giữa hai anh em, nhưng ông không hề có ý muốn để lại di sản gia đình cho bất kỳ ai. Trước khi Serge ra đi, ông lập ra một hội đồng chuyên gia để điều hành công ty thay mình. Chức chủ tịch hội đồng sẽ do bốn người con của Serge thay nhau nắm giữ, nhưng quyền điều hành trên thực tế thuộc về Charles Edelstenne.

Chẳng thể yên ổn

Charles Edelstenne năm nay đã 86 tuổi và có ý định sẽ sớm nghỉ hưu. Henri Proglio, chủ tịch hội đồng chuyên gia, đã đề cử Éric Trappier thay thế Edelstenne. Trappier hiện là CEO của hãng sản xuất máy bay Dassault Aviation, “trái tim” của Tập đoàn Dassault. Việc Trappier có kế nhiệm Edelstenne hay không chủ yếu dựa vào quyết định cuối cùng của Helena Dassault, con gái cả của Olivier Dassault. Bà kế thừa vai trò và cổ phần của cha mình.

Vấn đề lớn nhất của Tập đoàn Dassault vào lúc này là Laurent Dassault. Ông Laurent thường xuyên “lấn sân” hai người em Thierry và Marie-Hélène. Một người giấu tên có liên quan cho biết: “Ở nước ngoài thì Laurent làm ra vẻ mình là ông chủ của Tập đoàn Dassault, còn ở Pháp thì ông ta ra vẻ mình là chủ tờ Le Figaro. Ông ta còn không phải là thành viên ban quản trị Le Figaro. Chỉ có Thierry và Marie-Hélène là cổ đông và nắm quyền bỏ phiếu... Laurent không có bất kỳ kinh nghiệm kinh doanh nào. Ông ta chỉ biết chơi polo, dự tiệc và... cặp bồ. Dạo này Laurent còn tham gia đóng phim nữa, một bộ phim do ông ta... tài trợ”.

Mối bất hòa giữa ba anh em đang càng ngày trở nên sâu đậm. Còn nhớ khi bà Martine vợ ông Laurent mất, Thierry đã không đến dự đám tang chị dâu. Sau đó Thierry đã nói thẳng với anh mình: “Nếu anh chết thì tôi cũng sẽ không đến dự đám tang anh”. Thierry và Marie-Hélène hiện đang tìm mọi cách để ngăn cản anh mình không can dự thêm vào việc kinh doanh của gia đình.

Nói về 13 người cháu của Serge Dassault thì cũng không có nhiều hy vọng. Nếu tính những người đã tốt nghiệp đại học thì một số đang làm trong ngành tài chính, một số lại startup bằng công ty của riêng mình. Một cái tên đang nổi lên là Vincent Dassault, con trai cả của Thierry Dassault. Tháng 5 vừa qua, Vincent đã trở thành Giám đốc Công ty phát triển địa ốc Immobilìere Dassault, một “tay chơi” lớn trên thị trường bất động sản Paris. Trước đó Vincent Dasault là kỹ sư xây dựng dân dụng và Giám đốc Công ty khởi nghiệp Vague Studio chuyên tư vấn nội thất cao cấp.

Gia đình Dassault cũng vừa mất “cái ghế” chính trị của họ. Chính trị gia Victor Habert-Dassault, con trai thứ hai của Marie-Hélène, mới thua trong cuộc bầu cử chức nghị sỹ hạ viện tại tỉnh Essone. Đối thủ của ông này là bà Claire Marais-Beuil của đảng cực hữu Đại hội toàn quốc (đảng của bà Marie le Pen). Đây quả là một thất bại cay đắng nếu như xét việc đảng Đại hội toàn quốc đã mất ghế trong cuộc bầu cử quốc hội vừa qua. Mặt khác nó cũng chấm dứt di sản chính trị 31 năm kể từ ngày Marcel Dassault đắc cử hạ nghị sỹ Essone.

Không ai trong thế hệ thứ ba của gia đình Dassault quan tâm đến ngành sản xuất máy bay, báo chí, sản xuất rượu và các ngành truyền thống khác. Các thế lực bên ngoài nhìn thấy điều này nên đã và đang tìm cách thâu tóm từng phần của Tập đoàn Dassault. Tỷ phú đầu tư và truyền thông Vincent Bolloré từng nhiều lần ngỏ lời mua lại nhật báo Le Figaro. Ông Edelstenne từng có lần phải lên báo để đính chính tin đồn về thương vụ này. Không rõ mọi chuyện sẽ ra sao sau khi Edelstenne nghỉ hưu.

Trong khi đó mặt hàng chủ lực của Dassault là mẫu tiêm kích Rafale lại đang gặp khó trên thị trường quốc tế. Có thông tin cho biết việc đàm phán giữa Dassault và chính phủ Ấn Độ về đơn hàng 26 máy bay Rafale đang chững lại do bất đồng về giá. Dassault may mắn vừa mới ký được hợp đồng bán 12 chiếc Rafale cho không quân Serbia, nhưng điều này cũng đem lại nỗi lo mới. Hiện việc sản xuất tại các nhà máy của Dassault đang đình trệ do thiếu nhân công. CEO Éric Trappier cho biết công ty đang cần thêm thợ hàn và công nhân luyện kim nhưng không tuyển được người. Mặc dù Dassault sẵn sàng trả mức lương cao, nhưng người lao động có thể tìm thấy những lời mời gọi đi làm ở Mỹ “béo bở” hơn. Việc thiếu nhân công đe dọa đến khả năng Dassault đáp ứng những hợp đồng với Serbia, Indonesia và Các Tiểu vương quốc Ảrập thống nhất.

Ngôi biệt thự của dòng họ Dassault vẫn đang nằm trên con đường mang tên Marcel Dassault ở thủ đô Paris. Biệt thự ít khi đón người trừ những dịp có ban quản trị tập đoàn hay hội đồng chuyên gia họp thường kỳ. Văn phòng cũ của Serge Dassault thì hiện đang đóng cửa bám bụi.

Nguyên Bộ trưởng Kinh tế Pháp Bruno Le Maire từng nhận xét một cách chua chát: “Câu chuyện Dassault bắt đầu từ một gia đình nhưng lại kết thúc ở chỗ một bộ máy quan chức”.

Lê Công Vũ