Bác Hồ và cuộc gặp gỡ đặc biệt cách đây hơn nửa thế kỷ...

Bác Hồ gặp mặt các trí thức Mỹ tại Hà Nội ngày 17/1/1967. (Nguồn: hochiminh.vn)

Mọi người đều biết quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ đã trải qua nhiều thăng trầm. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng đã nhiều lần bày tỏ mong muốn có quan hệ tốt hơn với Hoa Kỳ. Đại sứ có thể chia sẻ câu chuyện gì nhân dịp này không?

Chuyện về Hồ Chủ tịch với Hoa Kỳ đã được nhiều báo chí trong nước và quốc tế đề cập. Nhân dịp này, tôi chỉ xin chia sẻ một câu chuyện báo chí Hoa Kỳ viết nhiều đầu năm 1967. Ngay từ khi quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trải qua chương buồn những năm 1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn duy trì tình cảm tốt đẹp với nhân dân Mỹ và luôn lạc quan về quan hệ song phương. Một câu chuyện thể hiện rõ tình cảm ấy là khi Bác tiếp hai nhà hoạt động, “sứ giả” Hoa Kỳ là H.S. Hasmaurer và W.C. Bach thuộc Trung tâm các thể chế dân chủ Hoa Kỳ ngày 12/1/1967.

Vào lúc đó, cuộc chiến vẫn đang diễn ra ác liệt. Chính vì thế, đây là chuyến thăm Hà Nội hiếm hoi nhận được sự chấp thuận của chính quyền Hoa Kỳ. Hai “sứ giả” tới đây không mang sứ mệnh thương lượng, song cũng để thăm dò khả năng tìm kiếm một giải pháp. Tuy nhiên, ngay khi hai ông còn đang ở Hà Nội, chuyến đi bí mật này đã bị vỡ lở khi ông Harrison Salisbury, một nhà báo tờ New York Times (Hoa Kỳ) được phép đến Hà Nội ngày 6/1/1967.

Ngay khi về Hoa Kỳ, chia sẻ của hai nhà hoạt động trên được dư luận các tờ báo lớn và đài truyền hình CBS (Hoa Kỳ) đặc biệt quan tâm. Sau này, hai nhà văn được giải Pulitzer danh giá là Harry S. Ashmore và William C. Baggs đã tập hợp các mẩu chuyện này vào cuốn sách “Sứ mệnh tới Hà Nội”, ra mắt năm 1968.

Trong chia sẻ của mình, cả hai nhận định rằng cuộc gặp với Hồ Chủ tịch mang đến nhiều thông tin giá trị. Tuy nhiên, những thông tin này chưa được Washington coi là một biện pháp đàm phán, mà chủ yếu hướng tới thăm dò khả năng trao đổi quan điểm liên quan tới lập trường chính thức của hai nước khi đó.

Vậy Bác Hồ và hai "sứ giả" Hoa Kỳ đã trao đổi những gì, thưa Đại sứ?

Ông Hasmaurer và ông Bach nhấn mạnh Chủ tịch Hồ Chí Mình thường được người dân Việt Nam gọi là “Bác Hồ”, không phải vì thể hiện sự kính trọng của văn hóa phương Đông với Người, khi đó đã 78 tuổi, mà bởi tình cảm yêu quý dành cho Người.

Theo họ, ở thời điểm đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh là lãnh đạo duy nhất của Việt Nam nói tiếng Anh và sử dụng thành thạo, nhiều khi sửa cả phiên dịch vì không truyền tải đúng ý mình.

Trong cuộc gặp, Bác Hồ cũng cho thấy kiến thức sâu rộng, thông qua những câu chuyện và giai thoại ở Hoa Kỳ, nơi Bác từng sống và làm việc.

Cả hai ông cũng đặc biệt ấn tượng với phong thái của Người. Dù đang lãnh đạo một đất nước chiến tranh, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn tiếp nhiều khách quốc tế với tác phong lịch thiệp và thoải mái. Người thành thạo kỹ năng và lễ tân ngoại giao, am hiểu về Hoa Kỳ và các vấn đề quốc tế, đồng thời luôn biết cách gửi đi thông điệp rõ ràng. Vì thế, không ít người có cơ hội được tiếp xúc với Bác Hồ đã nhận định rằng sự hiện diện của Người trên trường quốc tế, vào thời điểm đó, ngang hàng với nhiều chính khách hàng đầu như Thủ tướng Indira Gandhi của Ấn Độ.

“Các vị hãy tin tôi khi tôi nói rằng tôi sẵn sàng chào đón Tổng thống Lyndon B. Johnson đến Phủ Chủ tịch này, nếu Ngài ấy đến trong hòa bình. Chúng tôi sẵn sàng vươn bàn tay hữu nghị ra với bất cứ quốc gia nào chấp nhận Việt Nam là một nước tự do và độc lập”. (Bác Hồ)

Tiếp ông Hasmaurer và ông Bach, Bác đã gửi lời hỏi thăm sức khỏe của Tổng thống Hoa Kỳ Lyndon B. Johnson. Khẳng định mình vẫn khỏe, Người nói: “Tôi tôn trọng nhân dân Mỹ. Nhân dân Mỹ thông minh, yêu lao động, yêu tự do và dân chủ. Nếu người Mỹ đến Việt Nam để giúp đỡ, thì tôi sẽ hoan nghênh chào đón họ như những người bạn và những người anh em… Tuy nhiên, bài học từ nghìn năm lịch sử của nước nhà đã dạy cho chúng tôi phải trở thành những người theo chủ nghĩa dân tộc, với mục đích tối thượng là độc lập, có quyền tự do điều hành công việc của nước mình mà không bị nước ngoài can thiệp”.

Tuy nhiên, đáng chú ý hơn cả, ngay từ trong cuộc trò chuyện ấy, Bác Hồ đã cho thấy tầm nhìn xa về một tương lai tích cực cho quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ. Bài báo dẫn lời Hồ Chủ tịch nói: “Tôi đã nói với nhân dân tôi phải luôn chuẩn bị sẵn sàng đón người Mỹ đến để sẵn sàng giúp xây dựng lại đất nước. Nếu điều này nghe kỳ lạ, thì các vị hãy nhìn lại lịch sử quan hệ của chúng tôi với Pháp. Khi chiến tranh kết thúc ở Điện Biên Phủ, mối quan hệ gần gũi và thân thiện giữa Hà Nội và Paris lại tăng lên. Người Pháp hiện là những người bạn gần gũi của chúng tôi. Chúng tôi rất tự hào khi có một chút Gallic trong văn hóa hiện đại của mình”.

Khép lại cuộc trò chuyện ấy, Người nhấn mạnh: “Các vị hãy tin tôi khi tôi nói rằng tôi sẵn sàng chào đón Tổng thống Hoa Kỳ Lyndon B. Johnson đến Phủ Chủ tịch này, nếu Ngài ấy đến trong hòa bình. Chúng tôi sẵn sàng vươn bàn tay hữu nghị ra với bất cứ quốc gia nào chấp nhận Việt Nam là một nước tự do và độc lập”.

Trước khi ra về, hai “sứ giả” Hoa Kỳ đã hứa với Chủ tịch Hồ Chí Mình rằng sẽ chuyển thông điệp và tình cảm của Người đến chính quyền Washington.

Chưa đầy hai tuần sau đó, ngày 23-26/1/1967, Hội nghị lần thứ 13 Ban Chấp hành Trung ương Khóa III ra Nghị quyết xác định “Đấu tranh ngoại giao giữ một vai trò quan trọng, tích cực và chủ động”.

Cùng với mặt trận chính trị và quân sự, ngoại giao lần đầu tiên chính thức trở thành một mặt trận quan trọng trong cuộc đấu tranh bảo vệ tổ quốc, góp công lớn tại đàm phán Hội nghị tại Paris (1968-1973) về khôi phục hòa bình, tiến tới kết thúc chiến tranh năm 1975.

Xin cảm ơn Đại sứ!

Đại sứ Hà Huy Thông từng đảm nhiệm các vị trí trong lĩnh vực đối ngoại như Đại sứ Việt Nam tại Hà Lan (2006-2010), Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội (2011-2016). Ông hiện tham gia một số Hội về hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển.

Minh Quân