Bài 1: Cộng đồng tự làm, tự quản và thụ hưởng

Các hoạt động đa dạng tại Ngôi nhà trí tuệ thu hút đông đảo thanh thiếu niên tham gia

Thông qua mạng lưới thư viện và không gian học tập phủ khắp các trường học và khu dân cư, 7 năm qua mô hình Tủ sách nhân ái và Ngôi nhà trí tuệ đã phát triển mạnh mẽ, trở thành phong trào của cộng đồng không chỉ ở Việt Nam mà đã lan rộng ra nhiều nước.

Phong trào rộng khắp

“120 tủ sách đang lên xe về các trường học ở Vĩnh Cửu, Đồng Nai”.

“Hôm nay Tủ sách nhân ái về tới Cơ sở cai nghiện ma túy tỉnh Bình Dương”.

“Thường xuyên nhận được tin vui các anh chị tặng xây dựng tủ sách ở khắp mọi miền, tủ sách nhỏ nhà em ở bản cũng từng nhận được sách của các anh chị. Nay em chia sẻ niềm vui từ bản, em Lô Thị Diệu, bản Huồi Tố 1, xã Mai Sơn, huyện Tương Dương (tỉnh Nghệ An) là bạn đọc gần gũi thường xuyên của tủ sách, nhà nghèo, vùng núi thì không có học thêm mất phí mà hầu như tự học. Em Diệu vừa thi đậu Trường đại học Vinh, khoa Sư phạm tiếng Anh. Cảm ơn những cuốn sách bổ ích của Ngôi nhà trí tuệ”.

“Hương Sơn (tỉnh Hà Tĩnh) tiếp tục ra mắt Ngôi nhà trí tuệ thôn Bảo Thượng, xã Quang Diệm. Xã và thôn đã huy động xã hội hóa 370 triệu đồng để làm nhà thư viện và mua sắm tivi, máy tính, dụng cụ tập luyện thể thao... thành lập 7 câu lạc bộ thu hút đông đảo bà con nhân dân tham gia”.

...

Những thông tin như thế này được cập nhật thường xuyên trong nhóm Zalo Ngôi nhà trí tuệ với gần 600 thành viên, bao gồm cả lãnh đạo địa phương, các thầy cô giáo, phụ huynh... Hình ảnh về hoạt động tại các Ngôi nhà trí tuệ cũng được chia sẻ hàng ngày. “Rất nhiều thầy cô bắt đầu chạy đua cùng học trò và con cái để tự học mỗi ngày. Người bí mật, người công khai học những môn mà họ chưa từng nghĩ có ngày mình sẽ học. Đây mới là giải thưởng lớn nhất, cao quý nhất của Tủ sách nhân ái và Ngôi nhà trí tuệ: được lãnh đạo địa phương, thầy cô, phụ huynh, học sinh và bà con yêu thương, quý mến và làm theo…”, anh Nguyễn Anh Tuấn - người sáng lập chương trình Tủ sách nhân ái và Ngôi nhà trí tuệ chia sẻ.

Xuất phát từ mong muốn của một nhóm cá nhân được góp phần nhỏ bé phát triển giáo dục, với hoạt động nhân ái và thiện nguyện riêng lẻ, Tủ sách nhân ái và Ngôi nhà trí tuệ đã ra đời năm 2016. Mục tiêu nhất quán của hai mô hình này là kiến tạo hệ sinh thái đọc và học tập suốt đời, từ đó nuôi dưỡng những thế hệ công dân toàn cầu vừa có trí tuệ, vừa giàu lòng nhân ái.

Đến nay, đã có gần 20.000 tủ sách/thư viện với hơn 1 triệu cuốn sách được xây dựng ở hơn 3.000 trường học và cộng đồng dân cư (ở nhà dân, nhà văn hóa cộng đồng, nhà thờ Công giáo, nhà chùa Phật giáo, các mái ấm tình thương, doanh nghiệp, bệnh viện, trại giam…), đem lại cơ hội đọc sách chất lượng cho hơn 2 triệu độc giả ở 60/63 tỉnh, thành phố của Việt Nam và một số trường học ở Lào.

Với Ngôi nhà trí tuệ, đã có 151 không gian học tập suốt đời ở 12 tỉnh, thành phố của Việt Nam và 5 quốc gia trên thế giới (Malaysia, Australia, New Zealand, Nhật Bản và Mỹ), giúp cho hơn 10.500 thành viên, đặc biệt là người dân và trẻ em ở các vùng quê nghèo có cơ hội học tập miễn phí và chất lượng với các chuyên gia, giảng viên hàng đầu Việt Nam và quốc tế.

Tủ sách nhân ái và Ngôi nhà trí tuệ đã trở thành một phong trào rộng khắp mà trước đó người sáng lập của nó cũng không tưởng tượng ra.

Huy động sức mạnh toàn dân

Theo anh Nguyễn Anh Tuấn, một trong những điểm khác biệt của Tủ sách nhân ái và Ngôi nhà trí tuệ là mô hình linh hoạt, huy động được sức mạnh toàn dân. “Người dân và cộng đồng nhận thấy lợi ích từ mô hình này tự kêu gọi kinh phí và xây dựng phù hợp với đặc thù địa phương, chúng tôi chỉ kết nối, hỗ trợ cách vận hành khi họ cần. Đến nay, mô hình Ngôi nhà trí tuệ đã được tích hợp vào các môi trường đa dạng, như nhà văn hóa cộng đồng, nhà tránh lũ, trường học, nhà dân, nhà thờ, bệnh viện…”.

Ngôi nhà trí tuệ của Trường THPT Thanh Chương 3 (Nghệ An) được đánh giá “lớn nhất cả nước” hiện nay. Đó là một dãy nhà 3 tầng với 9 phòng chức năng, trong đó, có 6 phòng học đa năng và 1 phòng đọc được trang bị hệ thống thiết bị hiện đại, khu hoạt động thể thao, trải nghiệm sáng tạo, giao lưu văn hóa, khu đọc sách, khu trải nghiệm ngoài trời với diện tích trên 1.000m2, kinh phí lên đến hàng tỷ đồng. Thầy Lê Văn Quyền - Hiệu Trưởng Trường THPT Thanh Chương 3 cho biết, phải mất 3 năm nghiên cứu và xây dựng, với lộ trình phù hợp, kết nối các thế hệ học sinh hỗ trợ nhà trường thì học sinh Trường THPT Thanh Chương mới có điều kiện học tập tốt như vậy. “Nếu chỉ trông chờ vào ngân sách hay đóng góp của phụ huynh thì không thể làm được”.

Huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh có 25 xã nhưng có tới 30 Ngôi nhà trí tuệ, đặt tại nhà văn hóa thôn/tổ dân phố. Chủ tịch UBMTTQVN huyện Hương Sơn Nguyễn Thành Đồng cho biết, huyện hỗ trợ kinh phí ban đầu làm điểm 6 Ngôi nhà trí tuệ, mỗi nơi 100 triệu đồng để mua sắm thiết bị thể thao, sách…, sau đó giao xã nào xã đó tự làm. Trên cơ sở hướng dẫn của UBMTTQVN tỉnh, các Ngôi nhà trí tuệ xây dựng quy chế hoạt động của Ban Chủ nhiệm. Mỗi Ngôi nhà trí tuệ có 5 - 8 câu lạc bộ, mỗi câu lạc bộ lại có quy chế hoạt động riêng. “Đây là mô hình tự quản, tự trang trải kinh phí hoạt động. Người dân thấy hiệu quả, thiết thực thì tự nguyện đóng góp và tham gia”, ông Đồng giải thích.

Cộng đồng trực tiếp góp tiền góp sức để xây dựng, quản lý và thụ hưởng giá trị mà các hoạt động từ Ngôi nhà trí tuệ mang lại. Đó là khác biệt vô cùng lớn, cũng là điểm tạo nên tính lan tỏa cao và bền vững cho mô hình, vì nó không chỉ cho phép có được sự tham gia mạnh mẽ từ cộng đồng, cùng với tính sáng tạo và văn hóa đặc sắc của họ; mà mặt khác còn giúp các hoạt động và chương trình đáp ứng nhu cầu của cộng đồng đó một cách tốt nhất, phù hợp nhất.

Hương Linh