Bài báo khoa học bị nghi ngờ tính liêm chính, nhà khoa học có thể là 'nạn nhân'

Làm sao để nâng cao chất lượng các bài báo nghiên cứu khoa học là vấn đề được dư luận quan tâm thời gian vừa qua.

Yêu cầu bài báo quốc tế uy tín góp phần nâng cao chất lượng giáo sư, phó giáo sư

Trao đổi với phóng viên Tạp chí Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Nghĩa Bang - Phó Chánh văn phòng Hội đồng Giáo sư nhà nước cho biết: "Theo quy định tại Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, tiêu chuẩn về điểm các bài báo khoa học được quy định như sau:

Đối với ứng viên giáo sư thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ, khoa học sức khỏe phải có ít nhất 12 điểm công trình khoa học tính từ các bài báo khoa học hoặc (và) bằng độc quyền sáng chế; giải pháp hữu ích.

Ứng viên thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, nghệ thuật, thể dục thể thao phải có ít nhất 8 điểm công trình khoa học tính từ các bài báo khoa học hoặc (và) giải pháp hữu ích; tác phẩm nghệ thuật, thành tích huấn luyện, thi đấu thể dục thể thao đạt giải thưởng quốc gia, quốc tế.

Đối với ứng viên phó giáo sư thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ, khoa học sức khỏe phải có ít nhất 6 điểm công trình khoa học tính từ các bài báo khoa học, bằng độc quyền sáng chế hoặc giải pháp hữu ích.

Ứng viên thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, lĩnh vực nghệ thuật, thể dục thể thao phải có ít nhất 4 điểm công trình khoa học tính từ các bài báo khoa học hoặc giải pháp hữu ích; tác phẩm nghệ thuật, thành tích huấn luyện, thi đấu thể dục thể thao đạt giải thưởng quốc gia, quốc tế".

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Nghĩa Bang. Ảnh: Nhân vật cung cấp.

Đại diện Hội đồng Giáo sư nhà nước thông tin, việc đánh giá chất lượng các công trình nghiên cứu khoa học của ứng viên, trong đó có các bài báo khoa học được thực hiện bởi Hội đồng Giáo sư ngành, liên ngành với tư cách là bộ phận chuyên môn của Hội đồng Giáo sư nhà nước.

Ông Bang khẳng định, các tiêu chuẩn xét giáo sư, phó giáo sư theo Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, trong đó có yêu cầu về các bài báo uy tín quốc tế đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo sư, phó giáo sư, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công cuộc xây dựng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước và hội nhập quốc tế.

Đồng thời, quy định này cũng thúc đẩy các cơ sở giáo dục đại học và từng giảng viên quan tâm nhiều hơn tới việc công bố quốc tế các sản phẩm nghiên cứu khoa học.

Ông đánh giá, theo dư luận chung, các tiêu chuẩn khá phù hợp đối với các ngành khoa học tự nhiên, kỹ thuật, công nghệ, khoa học sức khỏe, nhưng có khó khăn đối với một số ngành thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Tuy nhiên, trong đợt xét năm 2023 số lượng ứng viên của đa số các ngành thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn đã có chiều hướng tăng cả về số lượng và chất lượng.

Phó Chánh văn phòng Hội đồng Giáo sư nhà nước nhấn mạnh, để viết, công bố một bài báo khoa học chất lượng và đăng được trên một tạp chí quốc tế uy tín đòi hỏi mất nhiều công sức nghiên cứu khoa học. Ông Bang cũng nêu thực trạng có một bộ phận nhà khoa học công bố bài báo của mình trên một số tạp chí kém chất lượng, bị nghi ngờ về tính liêm chính khoa học.

"Việc này đa số xảy ra ở các nhà khoa học mới bắt đầu gửi công bố quốc tế, chưa có kinh nghiệm về vấn đề này. Họ có thể dễ trở thành nạn nhân vì không biết đó là tạp chí kém chất lượng.

Không ai dại gì đem công sức và thành quả nghiên cứu của mình gửi cho địa chỉ mà mình biết rõ là kém chất lượng để rồi vừa mất sản phẩm nghiên cứu, vừa bị nghi ngờ về liêm chính khoa học.

Trong các đợt tập huấn về công tác xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư cho các ứng viên và thành viên Hội đồng giáo sư các cấp, Hội đồng Giáo sư nhà nước luôn lưu ý về một số danh mục các tạp chí quốc tế và nhà xuất bản quốc tế kém chất lượng để thành viên Hội đồng giáo sư các cấp lưu ý khi thẩm định hồ sơ.

Ngoài ra còn truyền tải thông điệp đến các ứng viên cũng như các nhà khoa học xem xét lựa chọn kỹ các tạp chí, các nhà xuất bản khi công bố các công trình khoa học", ông Bang cho hay.

Theo ông, việc nâng cao chất lượng trong nghiên cứu khoa học, đặc biệt là vấn đề đăng bài báo khoa học trên các tạp chí quốc tế thực sự có uy tín đòi hỏi cần có giải pháp tổng thể, đồng bộ và cần có nguồn lực để thực hiện từ cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục đại học là Bộ Giáo dục và Đào tạo đến các cơ sở giáo dục đại học và từng nhà khoa học.

Bài báo khoa học vì sao dễ trở thành vấn đề bị phản ánh?

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Nghĩa Bang cũng có những chia sẻ liên quan đến vấn đề một số ứng viên bị tố gian dối trong công bố quốc tế, vi phạm liêm chính khoa học, bài báo khoa học trở thành vấn đề được đưa ra bàn luận sôi nổi mỗi mùa xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Nghĩa Bang thông tin, các ý kiến phản ánh về hồ sơ ứng viên khá đa dạng, nhưng hầu hết tập trung vào các điều kiện, tiêu chuẩn của chức danh giáo sư, phó giáo sư theo quy định. Một số phản ánh về đạo đức nhà giáo, liêm chính khoa học, hay thậm chí có những phản ánh do mâu thuẫn cá nhân chỉ mang tính chất bôi nhọ ứng viên.

Bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học quốc tế có uy tín là một trong những tiêu chuẩn "cứng” nên thường được nhắc đến trong các phản ánh về ứng viên bên cạnh những tiêu chuẩn cứng khác.

"Tất cả các tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư hiện nay rất công khai, minh bạch theo quy định tại Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg, Quyết định số 25/2020/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Toàn bộ thông tin về ứng viên được công khai trên Website của Hội đồng Giáo sư nhà nước", ông Bang khẳng định.

Khi nhận được các ý kiến phản ánh (kể cả chính danh và không chính danh), Hội đồng Giáo sư nhà nước đều phân loại và chuyển đến các bên liên quan (cơ sở giáo dục đại học, hội đồng giáo sư cơ sở, hội đồng giáo sư ngành, liên ngành hoặc cơ quan, đơn vị có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật) để xử lý hoặc xác minh làm rõ. Trên cơ sở kết quả xác minh, xử lý của các bên liên quan, Hội đồng Giáo sư nhà nước xem xét xử lý theo quy định.

Về các ứng viên giáo sư, phó giáo sư năm 2023, thực hiện sự chỉ đạo của thường trực Hội đồng giáo sư nhà nước, Văn phòng Hội đồng Giáo sư nhà nước đã tiến hành rà soát tất cả các hồ sơ ứng viên được các hội đồng giáo sư cơ sở đề nghị xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư năm nay.

Kết quả rà soát được gửi đến các hội đồng giáo sư ngành, liên ngành để tham khảo xem xét kỹ các hồ sơ ứng viên có bài báo đăng trên các tạp chí săn mồi, các tạp chí kém chất lượng, đặc biệt là những hồ sơ ứng viên có dấu hiệu mua bài báo quốc tế.

Với nhiệm vụ, quyền hạn của hội đồng giáo sư ngành, liên ngành là bộ phận chuyên môn của Hội đồng giáo sư nhà nước, các hội đồng đó xác định năng lực chuyên môn, kết quả nghiên cứu, định hướng nghiên cứu của ứng viên theo từng chuyên ngành; giúp Hội đồng giáo sư nhà nước xác định năng lực chuyên môn, kết quả nghiên cứu, định hướng nghiên cứu của ứng viên theo từng chuyên ngành.

Tuệ Nhi