Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Muốn làm đổi mới sáng tạo phải có cơ chế đặc thù

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng. Ảnh: MPI

Ngày 1/10, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) tổ chức Lễ kỷ niệm 5 năm thành lập cùng với sự kiện Ngày hội Đổi mới sáng tạo Việt Nam 2024 (Innovate Viet Nam 2024).

Nhân sự kiện, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã có những trao đổi với báo chí về ý tưởng thành lập cũng như quá trình triển khai, định hướng hoạt động của NIC trong chặng đường tiếp theo.

Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, vào thời điểm này, nhìn lại quá trình sau 5 năm thành lập NIC, Bộ trưởng có những chia sẻ gì?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Cách đây 5 năm, Bộ Kế hoạch và Đầu tư được giao nhiệm vụ nghiên cứu, tham mưu cho Đảng, Nhà nước về chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2045. Chiến lược đặt ra mục tiêu, đến năm 2030, Việt Nam phải thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến 2045 là nước phát triển có thu nhập cao.

Với mục tiêu này, quỹ thời gian còn lại là rất ngắn. Trong khi đó, cuộc cách mạng Công nghiệp lần thứ 4 phát triển như vũ bão. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đặt ra câu hỏi, để vượt qua mọi thách thức, đạt mục tiêu cao như vậy thì động lực tăng trưởng mới cho Việt Nam sẽ là gì?

Từ câu hỏi đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã nghiên cứu và nhận thấy, bản chất để tìm ra câu trả lời cho câu hỏi trên là khoa học công nghệ, là đổi mới sáng tạo. Từ đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tham mưu cho Đảng đưa vào Nghị quyết Đại hội XIII, đồng thời, coi đổi mới sáng tạo là đột phá chiến lược bên cạnh 3 đột phá về thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực.

Bộ cũng xác định, lấy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo làm động lực để đột phá phát triển. Chỉ có như vậy, Việt Nam mới tranh thủ được cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 mang lại, từ đó, bứt phá, phát triển nhanh, bền vững và thu hẹp khoảng cách phát triển với các nước lớn. Đây là con đường duy nhất, không còn con đường nào khác và cơ hội nào khác. Nếu không nắm lấy, đất nước sẽ mất một cơ hội quý giá mà rất nhiều năm mới có.

Xuất phát từ tinh thần đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận thấy rằng, cần phải hình thành ngay một trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia hiện đại, đồng bộ, tầm cỡ của khu vực và thế giới. Trung tâm có nhiệm vụ xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, thúc đẩy nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và dẫn dắt lan tỏa, đưa nền kinh tế Việt Nam bước lên nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị.

Bộ đã nghiên cứu kinh nghiệm của các nước, dựa trên nghị quyết của Trung ương Đảng, đồng thời phối hợp với công ty tư vấn hàng đầu của thế giới để nghiên cứu xây dựng đề án thành lập. Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) chính thức ra đời khi Chính phủ ban hành Quyết định thành lập vào ngày 2/10/2019.

Dẫn dắt đổi mới sáng tạo của Việt Nam

Phóng viên: Sau 5 năm thành lập, theo đánh giá của Bộ trưởng, NIC đã để lại những dấu ấn như thế nào trong việc kết nối các thành phần của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Những năm qua, đổi mới sáng tạo của Việt Nam luôn được cộng đồng quốc tế đánh giá cao, xếp hạng tốt. Lĩnh vực này cũng nhận được rất nhiều sự quan tâm hỗ trợ mạnh mẽ của Chính phủ, các Bộ ngành.

NIC là hạt nhân của hệ sinh thái, làm sao kết hợp được giữa Nhà nước, doanh nghiệp, viện, trường đến các trung tâm nghiên cứu, tổ chức tài chính, các đơn vị hỗ trợ ươm tạo… để hỗ trợ nghiên cứu công nghệ mới, startup, hỗ trợ các doanh nghiệp. Đó là mục đích chính của NIC - là dẫn dắt, xây dựng, phát triển hệ sinh thái, dẫn dắt đổi mới sáng tạo của Việt Nam.

Tuy nhiên, NIC ra đời trong hoàn cảnh hết sức khó khăn, nhiều thách thức. Muốn làm đổi mới sáng tạo phải có cơ chế đặc thù, cạnh tranh. Bộ Kế hoạch và Đầu tư phải xin Chính phủ ban hành một Nghị định riêng điều chỉnh hoạt động của Trung tâm này, theo hướng dành ưu tiên, hỗ trợ đặc thù cho Trung tâm.

Thế giới có nhiều trung tâm nhưng đều của các tập đoàn kinh tế, chưa có cái nào của Nhà nước, do Nhà nước đầu tư, quản lý, phục vụ lợi ích của Nhà nước. NIC là trung tâm đầu tiên trên thế giới, khác biệt cơ bản so với thế giới là như thế.

Hoạt động của NIC trong 5 năm qua vượt qua muôn vàn khó khăn, với sự ủng hộ của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, của các Bộ, ngành. Đến nay, cơ bản đã bước đầu có những thể chế cho đổi mới sáng tạo nói chung. Bộ cũng đã và đang tiếp tục chuyển hóa một số nội dung vào trong Luật Thủ đô và Nghị định 94 quy định cơ chế, chính sách ưu đãi đối với Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia.

Về cơ sở vật chất, đã hình thành 2 cơ sở, một là ở tòa nhà Tôn Thất Thuyết, Hà Nội, hoạt động rất hiệu quả, được coi là một trong những trung tâm tốt nhất Việt Nam hiện nay; cơ sở Hòa Lạc đã xây dựng rất quy mô với sự tài trợ của nước ngoài, với 9 ngành công nghệ mũi nhọn ưu tiên lựa chọn đang dần hình thành.

Hoạt động của NIC rất mới, làm nhiều việc, hình thành thể chế, cơ sở vật chất, bộ máy. Quan trọng nhất là NIC không chờ đợi xong cái này mới làm cái kia, mà làm song song. Khi xây dựng cơ sở vật chất vẫn tổ chức hoạt động liên quan đến đổi mới sáng tạo, hội nghị, hội thảo, tư vấn, ươm tạo, hỗ trợ… cho startup, tổ chức diễn đàn cho các quỹ đầu tư, đặc biệt là hỗ trợ cho doanh nghiệp. Hàng trăm doanh nghiệp lớn nhỏ đã được hưởng lợi từ Trung tâm, nhất là trong hỗ trợ chuyển đổi số doanh nghiệp.

NIC trong thời gian ngắn đã làm rất nhiều việc, nhưng mới là ban đầu, không được thỏa mãn, thách thức lớn đặt lên vai rất nặng nề, làm sao phải trở thành Trung tâm hiện đại, tiêu chuẩn quốc tế, làm sao kết nối với các trung tâm quốc tế và trong nước, là cầu nối giữa Nhà nước và doanh nghiệp, viện, trường trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, thương mại hóa sản phẩm… làm sao biến trung tâm trở thành đẳng cấp khu vực, Việt Nam trở thành điểm đến của đổi mới sáng tạo khu vực và thế giới.

Đó là tầm nhìn và tham vọng NIC đang làm hàng ngày, hàng giờ, trước mắt là hình thành 9 ngành công nghệ đã xác định ưu tiên lựa chọn, giúp Việt Nam tận dụng tốt nhất dù là cơ hội nhỏ nhất trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đổi mới sáng tạo cho đất nước.

Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia cơ sở Hòa Lạc (NIC Hòa Lạc)

Nỗ lực đào tạo 50.000 kỹ sư ngành bán dẫn

Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, những chính sách đặc thù nào cho NIC đã được thiết kế thời gian qua cho đổi mới sáng tạo?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng:Trong các chính sách NIC hỗ trợ cho start-up là rõ nhất, start-up sẽ được tư vấn, hỗ trợ kết nối các nguồn lực, các quỹ, các doanh nghiệp để xem nhu cầu của các doanh nghiệp, các địa phương cần gì; khả năng giải quyết các thách thức đó của các start-up hoặc các chủ thể tham gia hệ sinh thái là gì. Để từ đó kết nối được và hỗ trợ được cho các địa phương, doanh nghiệp trong giải quyết các bài toán.

Cơ chế đột phá là vướng mắc chung nhưng sẽ giải quyết được đầu tiên ở NIC. Chúng ta có cơ sở vật chất nhưng không quyết định được việc cho thuê, kinh doanh, liên kết, cho mượn… Các thủ tục đang rất phức tạp do quy định của Luật Quản lý tài sản công.

Chúng tôi đã báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội cho phép đưa vào Luật Thủ đô, cho NIC được tự quyết sử dụng cơ sở vật chất của mình, không cần làm các thủ tục như quy định hiện hành, đấy là cái mở chủ động của NIC để sử dụng linh hoạt, hiệu quả tài sản.

Phóng viên: Để thúc đẩy sự phát triển hoạt động đổi mới sáng tạo nói chung và của NIC nói riêng, sẽ có chiến lược, kế hoạch như thế nào trong thời gian tới, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trước hết là hình thành cơ chế chính sách cho đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, làm sao vận hành tốt nhất theo chuẩn quốc tế.

Thứ hai, cơ sở vật chất phải hoàn chỉnh, các trung tâm nghiên cứu, phòng lab, khu nhà ở cho chuyên gia. Hiện nay trên Hòa Lạc rất thiếu, nếu không có các cơ sở thì làm sao giữ chân chuyên gia. Người ta không lên, không ở lại thì không thu hút được lực lượng trong nước và nước ngoài.

Thứ ba, nhanh chóng hình thành 9 ngành công nghệ ở NIC, trong đó có sản xuất thông minh, đô thị thông minh, truyền thông số, an ninh mạng, môi trường, y tế, bán dẫn, hydrogen. Hiện nay, đang được đẩy mạnh nhất là bán dẫn, mở các trung tâm nghiên cứu, đào tạo.

Sắp tới NIC còn được giao một nhiệm vụ quan trọng là quản lý chương trình đào tạo phát triển nguồn nhân lực ngành bán dẫn. Đây là mục tiêu rất tham vọng, chiến lược, đó là từ nay đến 2050 đào tạo được ít nhất 50.000 kỹ sư ngành bán dẫn, cung cấp cho thị trường Việt Nam và có thể là nước ngoài, tận dụng ngay cơ hội.

Việt Nam hiện đang có nguồn lực rất mạnh là con người. Vấn đề là làm tốt công tác đào tạo để đáp ứng được yêu cầu của thời cuộc. Tôi tin tưởng rằng, Việt Nam sẽ nhanh chóng vươn lên, chiếm lĩnh chuỗi giá trị toàn cầu trong ngành công nghiệp bán dẫn.

Xin cảm ơn những chia sẻ của Bộ trưởng!

KIỀU CHINH