Cách Xyanua âm thầm khiến nhiều người mất mạng

Anh N.H.B.T., 18 tuổi, ở Đồng Nai được cấp cứu tại Bệnh viện Lê Văn Thịnh (TP Thủ Đức, TP.HCM) trong tình trạng hôn mê, tụt huyết áp, mất tri giác đột ngột sau khi nôn ói một lượng nhỏ chất dịch tại nhà.

Trước đó, từ tháng 10/2023 đến tháng 5/2024, trong gia đình anh T. liên tiếp có 5 người tử vong bất thường, gồm ông nội, 2 người cháu ngoại, 1 người cháu nội và 1 người con rể. Những người tử vong đều có các triệu chứng liên quan giống nhau.

Qua xét nghiệm, các bác sĩ phát hiện bệnh nhân bị ngộ độc Xyanua.

Cách Xyanua "giết người"

Bác sĩ Nguyễn Phạm Cao Khoa, khoa Nội tim mạch - Lão học, Bệnh viện Lê Văn Thịnh, cho biết ban đầu các bác sĩ nghĩ tới người bệnh bị rối loạn nhịp tim ở người trẻ nên đã hội chẩn với khoa Nội tim mạch.

Tuy nhiên, khai thác thêm bệnh sử, nỗi nghi ngờ chuyển sang độc chất Xyanua với dấu hiệu nổi bật là có tình trạng toan chuyển hóa rất nặng, lactate tăng cao dù được điều trị tích cực ngay từ đầu, phù phổi, giãn đồng tử...

Đơn vị Hồi sức Tim mạch, Bệnh viện Lê Văn Thịnh - nơi điều trị cho nam thanh niên bị ngộ độc Xyanua ở Đồng Nai. Ảnh: Nguyễn Thuận.

Trong thời gian chờ kết quả, bác sĩ đã điều trị theo hướng ngộ độc Xyanua, dùng hai quả lọc hấp phụ để loại bỏ độc tố. Độc chất Xyanua ngấm vào máu rất nhanh, làm độc tế bào dữ dội, tế bào không thể sử dụng được oxy, người bệnh có thể tử vong ngay nếu không được chữa trị kịp.

Theo bác sĩ Khoa, bởi những dấu hiệu ban đầu của ngộ độc Xyanua không đặc hiệu, chồng lấn với các bệnh lý khác nên dễ gây nhầm lẫn. Nếu không có những yếu tố bên ngoài như các thức ăn trong bữa ăn trước đó hay người bệnh có ý định tự tử, thì bác sĩ ít khi nghĩ đến ngộ độc Xyanua.

Thông thường, chẩn đoán ngộ độc Xyanua sẽ vào giai đoạn cuối cùng, khi tất cả nguyên nhân khác được loại bỏ. Trong khi đó, nhiễm độc Xyanua là cấp tính, bệnh nhân có thể tử vong trong vài phút, với lượng rất nhỏ, chỉ từ 50 mg.

"Có những trường hợp, bác sĩ chưa kịp chẩn đoán ra nguyên nhân thì người bệnh đã tử vong", bác sĩ Khoa nói.

Chất độc tự nhiên khó nhận biết

Bác sĩ Khoa cho hay ngộ độc kinh điển của Xyanua đến từ nguồn gốc tự nhiên, thực phẩm lên men, phổ biến nhất là măng ngâm. Người bị ngộ độc có thể uống nước măng ngâm hoặc ăn măng còn sống chưa lên men kịp, ăn củ sắn nấu chưa chín hoặc còn lớp vỏ...

Bên cạnh đó, chất độc Xyanua còn có trong các loại thực phẩm như hạt quả đào, mơ, mận, hạnh nhân đắng. Tuy nhiên, ngộ độc Xyanua từ nguồn gốc tự nhiên ít khi diễn tiến nặng nề.

Chỉ với một lượng nhỏ Xyanua có thể giết một người trưởng thành trong vài phút. Ảnh: Shutterstock.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ, Xyanua là một chất hóa học có tác dụng nhanh, có khả năng gây chết người, cản trở khả năng sử dụng oxy của cơ thể. Xyanua có thể là chất khí hoặc chất lỏng không màu, chẳng hạn Hydro Xyanua (HCN) hoặc Xyanogen Clorua (CNCl).

Xyanua cũng có thể ở dạng tinh thể (rắn) như Natri Xyanua (NaCN) hoặc Kali Xyanua (KCN). Xyanua đôi khi được mô tả là có mùi “hạnh nhân đắng”, nhưng không phải lúc nào cũng tỏa ra mùi và không phải ai cũng có thể phát hiện ra mùi này.

Một người có thể phơi nhiễm Xyanua qua tiếp xúc với da hoặc mắt, hít phải chất khí, chất rắn chứa Xyanua. Với loại Xyanua hòa tan, nạn nhân có thể bị nhiễm độc nếu vô tình chạm, uống nước chứa độc tố.

Trong hoặc ngay sau khi tiếp xúc với liều lượng nhỏ Xyanua, người bệnh xuất hiện các triệu chứng như:

Đau, tức ngực
Lú lẫn, chóng mặt
Đau mắt, chảy nước mắt
Phấn khích, khó thở, đau đầu, buồn nôn, nôn mửa
Nhịp tim nhanh hoặc chậm, thở nhanh hoặc chậm, thở khò khè

Các triệu chứng ngộ độc có thể tiến triển rất nhanh khi tiếp xúc với một lượng lớn Xyanua qua đường thở, da, hoặc ăn uống. Người bệnh có thể rơi vào hôn mê ngay lập tức, tổn thương phổi, co giật, mất ý thức và tử vong.

Khi một người bị ngộ độc Xyanua, tế bào không dùng được oxy thì bác sĩ có thể điều trị bằng cách cho người bệnh thở oxy nồng độ cao, xử lý triệu chứng, rửa dạ dày, uống thuốc hấp thụ độc tố trong đường tiêu hóa... để nhanh chóng đưa chất độc ra ngoài.

Nguyễn Thuận