Chất dữ dội và hào hoa của Hà Nội trong 'Lũy Hoa'

Bìa tác phẩm Lũy Hoa của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng

Lũy Hoa là tập truyện phim tái hiện 60 ngày đêm (từ ngày 19/12/1946 đến 17/2/1947), quân và dân ta chiến đấu quả cảm để bảo vệ Thủ đô, mở đầu cho cuộc kháng chiến chống Pháp của toàn dân tộc. Sáu mươi ngày đêm quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh: 60 ngày đêm chúng ta thấy “Hoa trên chiến lũy”.

Lũy Hoa đưa bạn đọc trở về những ngày tháng không thể nào quên đó, chứng kiến người dân tản cư và những người cầm súng cố thủ để chặn bước quân thù. Với những cú chuyển cảnh qua ngòi bút nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, ta thấy lại phố phường Hà Nội với Hàng Gai, Hàng Đào, chợ Đồng Xuân,...; bắt gặp những con người của Hà Nội thuộc đủ tầng lớp và nghề nghiệp. Họ chiến đấu, họ lao động, họ yêu nhau.

Trong Lũy Hoa có sự giao thoa giữa cái dữ dội, kịch liệt của chiến đấu với cái hào hoa rất riêng của Hà Nội. Giữa tiếng súng nổ, tiếng lựu đạn, khi những lỗ thông tường nhà kết nối ý chí Thủ đô, vẫn có những nụ hôn, có bánh chưng và hoa đào, có tiếng đàn hát và những cặp tình nhân. Tất cả được thể hiện qua một bút pháp chắt lọc mà không kém phần tung tẩy, giản dị và không thiếu vẻ tài hoa.

Theo Giáo sư Phong Lê, nếu có một biểu tượng gây ấn tượng nhất trong Lũy Hoa, đó trước hết là những lỗ tường, thông từ nhà nọ sang nhà kia; chỉ cần chui qua các lỗ tường là được biết gần như toàn bộ chân dung sinh hoạt và chân dung tinh thần của người Hà Nội.

“Những lỗ tường làm gắn nối ý chí chiến đấu cũng đồng thời xóa bỏ ngăn cách, phân biệt giữa các tầng lớp cư dân, khi cuộc sống bình thường bỗng chuyển sang những giờ phút căng thẳng, đầy kịch biến. Và sau các lỗ tường là những chướng ngại vật, chất cao trên khắp các đường phố, gồm những cột điện, tủ, bàn, giường, ghế, xe tay, xe bò, xích lô, cùng với tất cả những gì có trong mỗi căn nhà, sau mỗi biển hiệu, mà người dân không thể mang theo và cũng không muốn để cho địch sử dụng... Việc đặc tả hai biểu tượng này quả đã đem lại cho Lũy Hoa những trang hay; ai không sống, không chứng kiến với tất cả xót xa, thương quý và tự hào về Hà Nội, khó viết được những trang như thế” - Giáo sư Phong Lê viết.

Lũy Hoa sẽ giúp bạn đọc hồi tưởng về quá khứ hào hùng của đất nước, hiểu thêm và yêu thêm Hà Nội qua con mắt một người đã trút hết sức lực và tâm lực để viết về Thủ đô. Truyện phim Lũy Hoa cũng như tiểu thuyết Sống mãi với Thủ đô, được xuất bản sau khi tác giả qua đời, là kết quả của cả một quá trình Nguyễn Huy Tưởng dồn tâm sức cho đề tài Hà Nội, kể từ đầu năm 1957 cho đến những tháng ngày cuối cùng của cuộc đời, mùa hè năm 1960.

Cùng chung đề tài về cuộc chiến đấu bảo vệ Thủ đô, cùng chung niềm cảm hứng về mảnh đất và con người Hà Nội, hai tác phẩm bổ sung, hô ứng cho nhau để trở thành một chỉnh thể gắn bó hữu cơ. Trong đó, truyện phim Lũy Hoa không chỉ được xem như cái khung sườn khả dĩ cho cuốn tiểu thuyết dở dang mà còn có đủ phẩm chất văn chương để có thể tồn tại như một tác phẩm văn học với một bút pháp riêng. Nhật ký Nguyễn Huy Tưởng đã ghi lại khá kỹ quá trình viết hai tác phẩm này. Đặc biệt, cuốn sách còn có ảnh chụp những trang bản thảo của Lũy Hoa, hình bản in đầu tiên do Văn Cao vẽ bìa, kèm nhật ký của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng ghi lại quá trình sáng tác Lũy Hoa và Sống mãi với Thủ đô.

Trong lời tựa cuốn sách, Giáo sư Phong Lê cho rằng Nguyễn Huy Tưởng trong giai đoạn cuối cuộc đời, gần như ông đã dồn tụ tất cả sinh lực và tâm lực cho đề tài kháng chiến của quân, dân Thủ đô, cho một Hà Nội không lúc nào không bám chắc trong tâm tưởng ông trên suốt hành trình sáng tạo nghệ thuật của mình, từ những truyện và kịch lịch sử viết trước năm 1945 như Vũ Như Tô, Đêm hội Long Trì,... qua kịch. Những người ở lại viết về những người Hà Nội đồng thời với ông, vào đầu kháng chiến chống Pháp,... Và đến bây giờ mới là lúc ông có thể nhìn lại Hà Nội trong những nét vừa rành rõ nhờ vào một khoảng lùi thời gian, vừa thoáng chút sương mù của hoài niệm và lịch sử.

Giáo sư Phong Lê nhận định: “Nếu Sống mãi với Thủ đô tạm dừng ở ba ngày đêm đầu của cuộc chiến thì Lũy Hoa cho ta chứng kiến cuộc chiến diễn ra trong suốt 60 ngày đêm, cho đến khi Trung đoàn Thủ đô rút ra khỏi Hà Nội, để cùng toàn dân tiến hành cuộc kháng chiến trường kỳ, theo lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch; cùng với một khúc vĩ thanh đậm in dấu ấn lãng mạn 7 năm sau đoàn quân chiến thắng trở về, trên những phố xưa,... Có nghĩa là Lũy Hoa nhận sứ mệnh thực hiện nốt phần còn lại của Sống mãi với Thủ đô - cuốn tiểu thuyết nếu Nguyễn Huy Tưởng thực hiện được trọn vẹn thì đó sẽ là tác phẩm có quy mô lớn nhất của nền văn xuôi Việt Nam hiện đại, tính cho đến ngày nhà văn qua đời”./.

Bảo Linh