Chè đắng Cao Bằng có phải 'thần dược'?

Chỉ nên dùng chè đắng với liều lượng hợp lý, và không nên lạm dụng. Ảnh: TL

Nhiều người dân ở TP.HCM và một số địa phương khác đang chỉ nhau một bí quyết trị bệnh tiểu đường, huyết áp cao, điều hòa khí huyết, mát gan, trợ tim, thông mật, bổ thận, tiêu viêm, giải độc, giảm mỡ máu, kích thích tiêu hóa, thanh nhiệt, an thần… bằng cách uống thường xuyên đặc sản chè đắng Cao Bằng. Một số người khác tuy không có mấy thứ bệnh này nhưng vì muốn phòng bệnh nên cũng thay đổi thói quen uống hằng ngày bằng chè đắng Cao Bằng.

Cây chè đắng Cao Bằng có tên gọi địa phương là Ché khôm (Ilex Kaushue S.y.hu) trước đây mọc hoang nhiều nhất ở hai huyện Thạch An, Hạ Lang. Ngày nay, chè đắng đang được nuôi trồng, chế biến dưới nhiều dạng như chè sấy khô đóng túi ni lông, chè túi lọc, chè búp bán giá cao…

Khác với họ trà, cây chè là cây lâu năm, cao 20 - 30m, lá rất lớn, dài tới 20cm. Từng búp chè được sấy và cuốn thành cọng, mỗi lần uống chỉ cần pha với 1 - 2 cọng. Chè có hương thơm mát, vị rất đắng.

Cây chè đắng sinh trưởng và phát triển tự nhiên trong những cánh rừng trên đất Cao Bằng. Các nhà khoa học cho biết, trong lá chè đắng tươi có chứa 16 loại axit amin có tác dụng tăng cường quá trình trao đổi chất của cơ thể. Ngoài lượng axit amin cao, trong lá chè còn có chứa các nhóm hoạt chất có tác dụng sinh học như ankaloit, flavonoid, acid hữu cơ, polysaccharid, carotenoid và pyrocatechin.

Ngoài công dụng làm thức uống, thì chè đắng còn có giá trị về mặt y học. Kết quả của nhiều công trình nghiên cứu chứng minh rằng chè đắng có tác dụng tăng cường miễn dịch, giảm mỡ, giảm cholesterol trong máu, điều hòa huyết áp, ổn định đường huyết, mát gan, thông mật, an thần, trợ tim, tiêu viêm, giải độc, giã rượu, kích thích tiêu hóa, thanh nhiệt và giúp ngủ tốt, nhóm polyphenol trong lá chè còn có tác dụng chống oxyt hóa tế bào nên giúp cơ thể kháng lại các tế bào gây lão hóa, ung thư.

Không riêng chè đắng Cao bằng, các loại lá chè khác ví dụ như lá chè xanh (green tea) mà ông cha ta sử dụng từ hàng ngàn năm nay cũng tốt cho sức khỏe, ngoài các thành phần hoạt chất như trên, trong lá chè xanh còn có nhiều khoáng tố vi lượng và sinh tố nên chè xanh có công hiệu đề kháng bức xạ, phòng trị sự xơ cứng huyết quản, giảm mỡ trong máu, tăng khả năng miễn dịch, kháng khuẩn, trừ đờm, sáng mắt, lợi tiểu, uống vào giúp tinh thần tỉnh táo, minh mẫn, trẻ lâu.

Tuy nhiên, mọi cái tốt đều có giới hạn của nó, vượt khỏi giới hạn ấy thì sẽ có những hiệu ứng ngược lại, dùng chè cũng vậy, cần uống đúng cách và đúng liều. Nhiều nghiên cứu chứng minh chất cafeine có trong nước chè có tác dụng hưng phấn trung khu thần kinh, gây khó ngủ, do đó những người uống thuốc an thần, thuốc ngủ nhất thiết không được uống nước chè. Lượng tanin trong trà cũng được chiết ra khi hãm nước sôi nên có thể gây tủa với chất sắt trong một số loại thực phẩm nên dẫn đến tình trạng dùng lâu sẽ bị thiếu máu nên cần chú ý cho thai phụ hoặc người già yếu, trẻ em suy dinh dưỡng.

Các sách y học cổ truyền cũng ghi nhận rằng nếu sử dụng lâu dài với liều cao, chè có thể gây ra nhiễm độc mãn tính, biểu hiện là mất ngủ, gầy yếu, mất cảm giác ngon miệng, rối loạn thần kinh, vàng da.

Uống chè quá đặc và uống lúc đói có thể dẫn đến tình trạng “say chè”, gây tổn thương khí của tì vị, lạnh bụng, nước chè cũ hoặc để lâu còn phóng thích nhiều chất có hại cho cơ thể hoặc gây ung thư.

Vì thế chỉ nên dùng chè đắng với liều lượng hợp lý, và không nên lạm dụng. Vả lại, để phòng bệnh tăng huyết áp, ngoài chè đắng Cao bằng, thiên nhiên còn cho chúng ta nhiều thứ rau củ khác rất tốt như rau cần tây, giá sống, đậu xanh, hoa hòe, hoa đại… Vì vậy, không nên sử dụng lâu dài bất kỳ một loại thuốc hoặc dược thảo nào mà thỉnh thoảng nên thay đổi loại khác hoặc dùng mỗi loại một ít sẽ tốt hơn.

DS Lê Kim Phụng

(Nguyên giảng viên Đại học Y dược TP.HCM)