COVID-19 làm đình trệ các mục tiêu toàn cầu phòng chống HIV/AIDS

Cuộc khảo sát diễn ra sau một cuộc tập trận mô hình do WHO và UNAIDS tổ chức vào tháng 5 dự báo rằng một sự gián đoạn kéo dài sáu tháng trong việc tiếp cận với ARV có thể dẫn đến tăng gấp đôi số ca tử vong liên quan đến AIDS ở vùng cận Sahara vào năm 2020.

Năm 2019, ước tính có 8,3 triệu người được hưởng lợi từ ARV tại 24 quốc gia hiện đang gặp phải tình trạng thiếu nguồn cung. Con số này là 1/3 (33%) tổng số người đang điều trị HIV trên toàn cầu. Mặc dù hiện chưa có thuốc chữa khỏi HIV, ARV có thể kiểm soát virus và ngăn ngừa lây truyền qua đường tình dục cho người khác.

Việc các nhà sản xuất không cung cấp thuốc ARV đúng hạn và ngừng hoạt động dịch vụ vận tải hàng không và đường bộ, cùng với việc hạn chế tiếp cận các dịch vụ y tế trong các quốc gia do đại dịch, là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự gián đoạn trong cuộc khảo sát.

“Kết quả của cuộc khảo sát này rất đáng lo ngại”. Bác sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc WHO cho biết. “Các quốc gia và các đối tác phát triển của họ phải làm tất cả những gì có thể để đảm bảo rằng những người cần điều trị HIV tiếp tục tiếp cận các dịch vụ này. Chúng ta không thể để đại dịch COVID-19 hoàn tác những lợi ích không dễ gì đạt được trong phản ứng toàn cầu đối với căn bệnh này”.

Tiến độ bị đình trệ

Theo dữ liệu được công bố mới đây từ UNAIDS và WHO, số ca nhiễm HIV mới đã giảm 39% trong khoảng thời gian từ 2000 đến 2019. Số ca tử vong liên quan đến HIV đã giảm 51% trong cùng kỳ và khoảng 15 triệu người đã được cứu sống nhờ sử dụng liệu pháp kháng virus.

Tuy nhiên, tiến độ của các mục tiêu toàn cầu này đang bị đình trệ. Trong hai năm qua, số ca nhiễm HIV mới hàng năm không đổi, ở mức 1,7 triệu người, và chỉ có một sự giảm nhẹ về số ca tử vong liên quan đến HIV, từ 730 000 vào năm 2018 xuống còn 690 000 vào năm 2019. Mặc dù đã có những tiến bộ ổn định trong việc tăng quy mô điều trị - 25 triệu người cần ARV được dùng thuốc vào năm 2019 - các mục tiêu toàn cầu quan trọng năm 2020 sẽ khó đạt được.

Các dịch vụ phòng ngừa và xét nghiệm HIV không đến được với các nhóm cần chúng nhất. Việc cải thiện đích đến của các dịch vụ xét nghiệm và phòng ngừa hiệu quả là điều tối quan trọng để tạo đà lại cho nỗ lực toàn cầu đối với HIV.

Hướng dẫn của WHO và hành động của mỗi quốc gia

Các nguy cơ do COVID-19 càng làm trầm trọng thêm tình hình. Gần đây WHO đã ban hành hướng dẫn cho các quốc gia về cách duy trì một cách an toàn việc tiếp cận các dịch vụ y tế thiết yếu trong đại dịch, bao gồm cho cả những người sống chung hoặc bị ảnh hưởng bởi HIV. Hướng dẫn khuyến khích các quốc gia hạn chế gián đoạn trong việc tiếp cận điều trị HIV thông qua việc “phân phối nhiều tháng”, một chính sách theo đó các loại thuốc được kê trong khoảng thời gian dài hơn – thậm chí lên đến sáu tháng. Đến nay, 129 quốc gia đã áp dụng chính sách này.

Các quốc gia cũng đang giảm thiểu tác động của sự gián đoạn bằng cách duy trì các chuyến bay và chuỗi cung ứng, kêu gọi cộng đồng tham gia vào việc cung cấp thuốc điều trị HIV và làm việc với các nhà sản xuất để vượt qua các thách thức về hậu cần.

Cơ hội điều trị HIV mới cho trẻ nhỏ

Tại hội nghị IAS (Hội nghị IAS về Khoa học HIV là hội nghị khoa học quốc tế lớn nhất về các vấn đề liên quan đến HIV/AIDS), WHO sẽ bàn luận về việc các tiến bộ toàn cầu trong giảm tử vong liên quan đến HIV có thể được đẩy nhanh bằng cách đẩy mạnh hỗ trợ và dịch vụ cho dân số bị ảnh hưởng nhiều bởi dịch bệnh, bao gồm cả trẻ nhỏ. Năm 2019, ước tính có khoảng 95.000 ca tử vong liên quan đến HIV và 150.000 ca nhiễm mới ở trẻ em. Chỉ có khoảng một nửa (53%) số trẻ em cần điều trị bằng thuốc kháng virus được sử dụng thuốc này. Việc thiếu các loại thuốc tối ưu với các công thức phù hợp với bệnh nhi là một rào cản lâu dài trong việc cải thiện sức khỏe cho trẻ nhiễm HIV.

Tháng trước, WHO đã hoan nghênh quyết định của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ về việc phê duyệt một công thức mới 5mg dolutegravir (DTG) cho trẻ sơ sinh và trẻ em trên 4 tuần và nặng hơn 3 kg. Quyết định này sẽ đảm bảo rằng tất cả trẻ em có quyền tiếp cận nhanh một loại thuốc tối ưu, mà cho đến nay, chỉ có sẵn cho người lớn, thanh thiếu niên và trẻ lớn. WHO cam kết thúc đẩy việc phê chuẩn sớm DTG ở dạng thuốc gốc cho các quốc gia sử dụng nó càng sớm càng tốt.

Qua sự hợp tác của nhiều đối tác, chúng ta có thể sẽ có phiên bản thuốc gốc của dolutegravir cho trẻ em vào đầu năm 2021, cho phép giảm mạnh chi phí của loại thuốc này. Điều này sẽ cung cấp cho chúng tôi một công cụ mới khác để tiếp cận trẻ em nhiễm HIV và giúp các em sống và sống khỏe. Bác sĩ Meg Doherty, Giám đốc Chương trình HIV, Viêm gan Toàn cầu và STI tại WHO cho biết.

Giải quyết các bệnh nhiễm trùng cơ hội

Nhiều trường hợp tử vong liên quan đến HIV là do các bệnh nhiễm trùng cơ hội. Các bệnh này bao gồm nhiễm trùng do vi khuẩn, chẳng hạn như bệnh lao, nhiễm virus như viêm gan và COVID-19, nhiễm ký sinh trùng như nhiễm Toxoplasmosis và nhiễm nấm, bao gồm cả bệnh nhiễm nấm Histoplasma.

WHO mới đây đã phát hành các hướng dẫn mới về việc chẩn đoán và điều trị bệnh nhiễm nấm Histoplasma ở người nhiễm HIV. Bệnh nấm Histoplasma rất phổ biến ở Khu vực Châu Mỹ, nơi có tới 15.600 ca nhiễm mới và 4500 trường hợp tử vong được báo cáo mỗi năm trong số những người nhiễm HIV. Phần nhiều những cái chết này có thể được ngăn ngừa thông qua chẩn đoán và điều trị bệnh kịp thời.

Trong những năm gần đây, sự phát triển của các xét nghiệm chẩn đoán rất nhạy đã cho phép chẩn đoán nhanh chóng và chính xác bệnh nấm Histoplasma và bệnh nhân được bắt đầu điều trị sớm hơn. Tuy nhiên, các phương pháp chẩn đoán sáng tạo và điều trị tối ưu cho bệnh này vẫn chưa có sẵn rộng rãi trong các cơ sở hạn chế về nguồn lực.

WHO: Việc tiếp cận thuốc HIV bị hạn chế đáng kể; COVID-19 khiến các chương trình phòng chống AIDS bị đình trệ.

Các nước đang tìm kiếm các giải pháp sáng tạo nhằm giảm thiểu tác động của sự đinh trệ này và duy trì các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS.

Hà Phương

(Theo WHO 7/2020)