Cuộc chiến ở Trung Đông một năm nhìn lại

Vụ tấn công của Hamas ngày 7.10.2023, khiến khoảng 1.200 người Israel thiệt mạng và khoảng 250 người bị bắt làm con tin đã đưa đến một chuỗi sự kiện định hình lại động lực chính trị của Trung Đông, tàn phá Gaza, gây ra cuộc di cư hàng loạt ở Lebanon và khiến người dân Israel, Palestine và Lebanon phải vật lộn với mất mát to lớn cùng một tương lai bất định.

Gaza: Tương lai bất định bao trùm

Trong cuộc tấn công trả đũa do Israel phát động ở Gaza trong năm qua, hơn 41.000 người Palestine đã thiệt mạng, theo các nhân viên y tế địa phương. Họ cho biết hơn một nửa số người thiệt mạng là phụ nữ và trẻ em. Theo tính toán của Al Arabiya, con số thương vong này nếu tính trong thời gian một năm qua, có thể được hình dung là: cứ hai giờ có một người Palestine thiệt mạng.

Một phụ nữ Palestine đau đớn ôm thi thể của đứa con đã thiệt mạng trong cuộc không kích của Israel. Ảnh: AFP

Các cuộc không kích và hoạt động trên bộ của Israel đã khiến nhiều cơ sở hạ tầng của Gaza bao gồm bệnh viện, trường học và khu dân cư… chỉ còn là đống đổ nát.

Các cơ quan cứu trợ đều báo động về tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng thực phẩm, nước sạch và vật tư y tế. Hầu hết các bệnh viện ở Gaza không thể hoạt động do hư hại và thiếu nhiên liệu cho máy phát điện. Hệ thống giáo dục đã sụp đổ, với gần như tất cả các trường học đều đóng cửa hoặc bị phá hủy, khiến cả một thế hệ không được học hành chính thức.

Cơ quan Cứu trợ và Việc làm của Liên Hợp Quốc dành cho người tị nạn Palestine (UNWRA) đã đăng trên X vào đầu tuần này rằng, kể từ khi chiến tranh bắt đầu, hơn 140 trường học của UNWRA đã bị Israel tấn công.

“Tôi không thể diễn tả được nỗi kinh hoàng mà mọi người đã phải chịu đựng liên tục trong 12 tháng qua”, người phát ngôn của UNRWA Louise Wateridge đăng trên X. “Tôi không thể miêu tả đầy đủ nỗi sợ hãi mà toàn bộ người dân nơi đây phải chịu đựng, từng giây, từng phút”.

Lệnh phong tỏa của Israel, được thắt chặt kể từ khi cuộc xung đột bắt đầu, đã hạn chế nghiêm trọng việc tiếp nhận viện trợ nhân đạo. Liên Hợp Quốc ước tính 1,9 triệu người Palestine ở Gaza, chiếm phần lớn dân số, đã phải di dời trong năm qua.

Khi bom đạn vẫn đang rơi như mưa xuống Gaza, đối với nhiều người trong số 2,4 triệu người dân Palestine, tương lai vẫn chìm trong bất định.

Vết dầu loang xung đột

Trong khi Gaza vẫn là tâm điểm của cuộc chiến tranh sau ngày 7.10 và phải gánh chịu hậu quả nặng nề từ các cuộc tấn công trả đũa tàn khốc của Israel, thì cuộc xung đột đã lan rộng trong một năm qua, nhấn chìm các khu vực khác trong bạo lực.

Israel tiến hành cuộc tấn công trên bộ vào miền Nam Lebanon. Ảnh: Reuters

Trong những tuần gần đây, Israel đã leo thang đáng kể các cuộc tấn công vào nước láng giềng Lebanon, nhắm vào những nơi được coi là thành trì của lực lượng Hezbollah trên khắp Lebanon. Israel nói rằng họ đang cố gắng bảo vệ biên giới của họ với Lebanon, để tạo điều kiện cho hàng chục nghìn người Israel phải di dời sau gần một năm giao tranh với Hezbollah, có thể trở về nhà.

Israel và Hezbollah đã giao tranh bằng hỏa lực và các cuộc tấn công xuyên biên giới kể từ ngày 8.10.2023, chỉ một ngày sau khi Hamas, đồng minh của Hezbollah, tấn công miền nam Israel.

Tuy nhiên, Israel đã quyết định tiến hành một cuộc tấn công trên bộ gây sốc toàn diện chỉ vài ngày sau khi Israel tấn công hệ thống liên lạc của Hezbollah, cho phát nổ hàng trăm máy nhắn tin của các thành viên phong trào cũng như ám sát số lượng lớn các chỉ huy cấp cao của Hezbollah, làm suy yếu cấu trúc chỉ huy của nhóm.

Đỉnh điểm của đợt tấn công là một cuộc không kích của Israel vào vùng ngoại ô phía nam Beirut vào ngày 27.9, ám sát thành công thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah, đánh dấu một thời khắc chuyển đổi đối với Trung Đông. Khu vực này vẫn đang chao đảo do những dư chấn từ cái chết của một nhân vật đã đưa Hezbollah trở thành một trong những lực lượng ủy nhiệm hiệu quả nhất của Iran.

Trong một động thái leo thang nguy hiểm khác, ngày 1.10, Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) đã phát động đợt tấn công quy mô lớn nhất từ trước đến nay với khoảng 200 tên lửa đạn đạo đã được phóng vào Israel để trả đũa cho vụ giết hại các nhà lãnh đạo Hamas và Hezbollah. Diễn biến mới này đã làm dấy lên những đồn đoán về nguy cơ tấn công trả đũa các cơ sở dầu mỏ và hạt nhân của Iran, một động thái có thể lôi kéo Mỹ và các tác nhân khác vào cuộc xung đột khu vực.

Chính quyền Lebanon cho biết cuộc tấn công của Israel trong một năm qua đã khiến hơn 1,2 triệu người dân Lebanon đã phải di dời và 2.000 người đã thiệt mạng, phần lớn trong số đó xảy ra trong hai tuần qua.

Khi căng thẳng tiếp tục lan sang Biển Đỏ, các cuộc tấn công của lực lượng Houthi ở Yemen - những người tuyên bố đoàn kết với Hamas - tiếp tục ảnh hưởng đến một trong những tuyến đường vận chuyển quan trọng của thế giới.

Cách tiếp cận an ninh của Israel hoàn toàn thay đổi

Burcu Ozcelik, nghiên cứu viên cấp cao về an ninh Trung Đông tại Viện RUSI - tổ chức nghiên cứu quốc phòng và an ninh lâu đời nhất thế giới và hàng đầu Vương quốc Anh, nói với Al Arabiya rằng các cuộc tấn công của Hamas vào Israel ngày 7.10.2023 đã tác động sâu sắc đến tâm lý của Israel, làm thay đổi cách tiếp cận an ninh của nước này đối với Gaza và Lebanon.

So sánh quy mô của các cuộc tấn công với vụ khủng bố 11.9, bà Ozcelik lưu ý rằng tác động đối với Israel nghiêm trọng hơn nhiều. “Hơn 1.200 người Israel đã thiệt mạng trong tổng dân số chưa đến 10 triệu người. Con số này tương đương gần 40.000 thường dân ở Hoa Kỳ thiệt mạng”, bà giải thích.

Người Israel kêu gọi Chính phủ giải phóng con tin. Ảnh: Reuters

Trong khi đó, đối với gia đình của khoảng 101 con tin vẫn bị giam giữ ở Gaza, trong đó một phần ba được cho là đã chết, năm qua thực sự là một năm đau khổ.

Dennis Ross, cựu quan chức Hoa Kỳ phụ trách đàm phán Israel-Palestine, nhấn mạnh cuộc xung đột đã định hình lại quan điểm an ninh của Israel cũng như động lực khu vực. Theo nhà phân tích này, trước đó Israel đã "hầu như hạ Hamas xuống mức đe dọa phi quân sự" và "làm suy yếu ban lãnh đạo của Hezbollah", thay đổi hai mặt trận quan trọng mà Israel phải đối mặt trước cuộc tấn công. Theo nhà phân tích, vụ tấn công cũng đã phá vỡ kỳ vọng về một Trung Đông bình yên trong bối cảnh quan hệ Ảrập Xêút-Israel đang trên đường bình thường hóa.

Bất chấp những căng thẳng đang diễn ra, Dennis Ross cũng nhìn thấy những cơ hội tiềm năng xuất hiện từ cuộc xung đột. Ông cho rằng việc làm suy yếu các lực lượng ủy nhiệm có thể tạo ra cơ hội để “giúp Lebanon khẳng định lại chủ quyền của nhà nước trước các tác nhân phi nhà nước".

Hy vọng về thỏa thuận ngừng bắn mong manh

Khi cuộc xung đột bước sang năm thứ hai, hy vọng về một lệnh ngừng bắn ngày càng trở nên mờ nhạt. "Có vẻ như các cuộc đàm phán ngừng bắn đang bị đình trệ", bà Ozcelik nói, trích dẫn những diễn biến gần đây, bao gồm các cuộc tấn công trên bộ của Israel vào miền nam Lebanon và các cuộc tấn công bằng tên lửa trực tiếp của Iran vào Israel.

Số phận của những con tin Israel còn lại bị Hamas giam giữ vẫn chưa chắc chắn. Bà Ozcelik cho rằng các hoạt động của Israel ở Lebanon có thể là một nỗ lực gây sức ép buộc Hezbollah tác động đến Hamas để những con tin này được thả, nhưng "vẫn chưa có bằng chứng nào cho thấy điều này đang có hiệu quả trong thực tế".

Trong bối cảnh hoạt động quân sự của Israel tại Gaza tròn một năm, việc Israel chuyển trọng tâm sang Lebanon có thể khiến căng thẳng leo thang nguy hiểm, trong khi nước này đang thiếu một chiến lược rút lui khỏi Gaza và các nỗ lực quốc tế nhằm thiết kế một kế hoạch ổn định và phục hồi cho vùng đất này.

Mất 80 năm để tái thiết Gaza

Báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc về quyền nhà ở cho biết vào tháng 5 rằng có thể mất 80 năm để xây dựng lại khoảng 79.000 ngôi nhà đã bị phá hủy. Một báo cáo của Liên Hợp Quốc vào tháng 7 cho biết có thể phải mất 15 năm chỉ để dọn dẹp đống đổ nát.

Một người Palestine đi qua khu nhà bị tàn phá do các cuộc tấn công của Israel. Ảnh: Reuters

Omar Shaban, người sáng lập tổ chức nghiên cứu PalThink for Strategic Studies có trụ sở tại Gaza, cho biết phản ứng chậm chạp trong quá trình tái thiết các cuộc chiến tranh ở Gaza trong quá khứ khiến người ta không thể kỳ vọng nhiều vào quá trình phục hồi sau cuộc khủng hoảng hiện tại. Trước đây, chính quyền khu vực đã cam kết tài trợ số tiền lớn nhưng sau đó không giải ngân. Trong khi đó, lệnh phong tỏa Gaza của Israel, được áp dụng sau khi Hamas nắm quyền kiểm soát vùng lãnh thổ này vào năm 2007, vẫn được duy trì nghiêm ngặt, hạn chế nghiêm ngặt việc tiếp cận vật liệu xây dựng.

Hướng đến cách tiếp cận toàn diện

Khi được hỏi về hy vọng cho tương lai, bà Ruth Wasserman Lande, một cựu chính trị gia và nhà ngoại giao Israel, nói với Al Arabiya rằng bà ủng hộ một cách tiếp cận toàn diện ở khu vực. "Tôi muốn chứng kiến một cách tiếp cận toàn diện, không chỉ dành cho Gaza, Bờ Tây hay Lebanon", bà nói.

Theo đó, tầm nhìn của bà bao gồm việc thiết lập các vùng đệm để ngăn chặn sự xâm nhập của khủng bố, nỗ lực tái thiết Lãnh thổ Palestine và các nước láng giềng, giải quyết vấn đề hệ tư tưởng và tình trạng kích động gây ra xung đột, hợp tác với các quốc gia Ảrập ôn hòa để đảm bảo ổn định khu vực.

Bà Lande thừa nhận rằng việc đạt được những mục tiêu này sẽ mất thời gian. "Liệu điều này có thể đạt được trong một năm không? Không, ít nhất là một vài năm, nếu không muốn nói là một thế hệ", bà thừa nhận.

Quỳnh Vũ (Theo Al Arabyia)