Đa dạng sinh học nhìn từ không gian

Hình ảnh vệ tinh cho thấy nạn phá rừng (các khu vực có màu xanh nhạt) ở Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi có đa dạng sinh học phong phú nhưng thiếu dữ liệu. Ảnh: ESA.

Được gọi là “hiệu ứng tổng quan”, các phi hành gia cho biết, họ vô cùng xúc động trước trải nghiệm này khi vẻ đẹp của Trái đất trở nên rõ ràng.

Các nhà khoa học đang đề xuất tạo ra một hệ thống mới mà họ hy vọng sẽ sử dụng góc nhìn từ không gian để thay đổi hiểu biết của chúng ta về hệ sinh thái đang thay đổi của Trái đất và các hệ thống phức tạp của nó.

Bằng cách kết hợp dữ liệu và hình ảnh vệ tinh với các công nghệ trên mặt đất như camera, giám sát âm thanh và mã vạch DNA ở mọi quốc gia trên Trái đất, các nhà khoa học cho biết, việc tạo ra một chương trình quốc tế mới trị giá hàng tỷ đô la sẽ cho phép các quốc gia theo dõi hiệu quả sức khỏe hành tinh của chúng ta và bảo vệ nguồn cung cấp thực phẩm, nước và vật chất cho hàng tỷ người.

Vào năm 2022, nhiều chính phủ đã cam kết sẽ thay đổi mối quan hệ với thiên nhiên vào cuối thập kỷ này. Nhằm khôi phục gần 1/3 hệ sinh thái bị suy thoái của hành tinh, các quốc gia đã ký kết tới 23 mục tiêu để ngăn chặn sự suy giảm nhanh chóng của sự sống trên Trái đất.

Nhưng ngày càng nhiều nhà khoa học cảnh báo rằng, dữ liệu về tình trạng biển, đất, rừng và các loài trên hành tinh còn thiếu sót đến mức không thể biết liệu chúng ta có thành công trong việc đạt được các mục tiêu đã thỏa thuận hay không. Họ cho biết, bất chấp những tiến bộ lớn trong việc theo dõi khí hậu, thông tin về đa dạng sinh học trên Trái đất vẫn tương đối nghèo nàn. Để khắc phục vấn đề này, các nhà nghiên cứu đã đề xuất tạo ra một hệ thống mới để giám sát sinh quyển giống như cách con người theo dõi thời tiết, thường xuyên “đo nhịp đập của hành tinh”.

Canada, Colombia và một số nước châu Âu nằm trong số các quốc gia đang phát triển mạng lưới quan sát đa dạng sinh học của riêng mình (được gọi là BON). Các nhà nghiên cứu cho rằng, nên kết hợp mạng lưới này thành hệ thống quan sát toàn cầu. Hệ thống BON tập hợp dữ liệu thô về biển, đất, rừng và các loài để đưa ra cái nhìn tổng quan về tình trạng đa dạng sinh học của một quốc gia sau đó có thể được kết hợp ở cấp độ hành tinh.

Ông Andrew Gonzalez - Giáo sư sinh học bảo tồn tại Đại học McGill, nhà đồng sáng lập BON - cho biết, sự thiếu hiểu biết của chúng ta về những thay đổi của đa dạng sinh học lớn đến mức ngay cả khi đạt được các mục tiêu, chúng ta cũng không thể đo lường được chúng.

“Tôi không chắc mọi người đã sẵn sàng cho kết luận đó chưa, nhưng đó là thực tế rõ ràng. Nếu không thể đo lường nó, chúng ta không thể quản lý. Nếu không thể dự đoán được thì chúng ta cũng không thể bảo vệ nó” – ông Gonzalez nhấn mạnh.

Năm nay, các cơ quan vũ trụ trên thế giới sẽ cùng nhau cải thiện việc giám sát đa dạng sinh học. Các nhà nghiên cứu cho biết, có nhiều hạn chế khác nhau của dữ liệu hiện tại. Phân tích 742 triệu hồ sơ của gần 375.000 loài vào năm 2021 cho thấy, những khoảng trống và sai lệch phổ biến: chỉ 6,74% diện tích hành tinh được lấy mẫu, trong khi nhiều vùng núi cao và vùng biển sâu đặc biệt chưa được biết đến. Khoảng trống lớn nhất là ở vùng nhiệt đới, mặc dù những khu vực này là nơi sinh sống của nhiều loài. Châu Âu, Mỹ, Australia và Nam Phi chiếm 82% tổng số hồ sơ và hơn một nửa số hồ sơ tập trung dưới 2% vào số loài đã biết.

Khoảng trống dữ liệu không chỉ giới hạn ở động vật. Vào năm 2023, tổ chức Kew Gardens đã xác định được 32 “điểm tối” trên hành tinh, bao gồm: Fiji, New Guinea và Madagascar, được biết đến là nơi có đa dạng sinh học thực vật phong phú nhưng có hồ sơ dữ liệu kém. 14 điểm đen ở vùng nhiệt đới châu Á, 6 điểm ở vùng ôn đới châu Á, 9 điểm ở Nam Mỹ, 2 điểm ở châu Phi và chỉ có 1 điểm ở Bắc Mỹ.

Phạm vi cung cấp dữ liệu kém có nghĩa là những nơi như Cộng hòa Dân chủ Congo - nơi có diện tích rừng nhiệt đới lớn thứ hai trên Trái đất và là nơi sinh sống của số lượng lớn các loài chưa được hiểu rõ mặc dù đang bị đe dọa đáng kể. Dữ liệu không gian địa lý có thể được sử dụng để theo dõi sự mất mát từ không gian, nhưng các công nghệ mới như eDNA và các phương pháp khác đã mở ra những cách mới để theo dõi tình trạng hệ sinh thái.

Các kỹ thuật khác, chẳng hạn như giám sát âm thanh và mã vạch DNA cho phép hiểu rõ hơn về hệ sinh thái và xác định một số trong hàng triệu loài chưa được phát hiện. Những đổi mới trong công nghệ quét cho phép các nhà nghiên cứu kiểm tra toàn bộ khu rừng để tìm bệnh và xác định sự phân bố của các loài. Nhưng các nhà khoa học cho biết, vẫn còn nhiều việc phải làm để xem xét tổng thể các hệ thống của Trái đất.

“

Bà Maria Azeredo de Dornelas - Giáo sư sinh học tại Đại học St Andrews cho biết: “Chúng ta cần một hệ thống quan sát lớn hơn cho phép đo lường đa dạng sinh học giống như đo thời tiết. Có lẽ chúng ta không cần nó thường xuyên như thời tiết nhưng chúng ta cần phải làm điều đó. Để thực hiện tốt điều này, thế giới sẽ cần sự hợp tác quốc tế bởi vì đó không phải là điều mà một quốc gia hay thậm chí một lục địa có thể làm được”.

Hà Anh