Đằng sau việc Phó Tổng thống Kenya bị bãi nhiệm

Phó Tổng thống Kenya Rigathi Gachagua bị bãi nhiệm theo quy trình mới lần đầu tiên được thực hiện

Tuần trước, Quốc hội Kenya đã khởi động quá trình luận tội ông Gachagua, người đã giúp Tổng thống William Ruto giành chiến thắng trong cuộc bầu cử 2 năm trước nhưng đã bị các đồng minh của Tổng thống chỉ trích. Đến ngày 17-10, 54/67 thượng nghị sĩ đã bỏ phiếu bãi nhiệm ông Gachagua, khiến ông trở thành Phó Tổng thống Kenya đầu tiên bị buộc phải từ chức do bị luận tội. Trước cuộc bỏ phiếu, ông Gachagua lẽ ra phải có mặt để tự bào chữa trước các cáo buộc tại Thượng viện, nhưng theo luật sư của ông là Paul Muite, Phó Tổng thống Kenya đã phải nhập viện vì đau ngực dữ dội. Tuy nhiên, Thượng viện vẫn thực hiện quy trình như dự kiến.

Ông Dan Gikonyo, bác sĩ điều trị cho ông Gachagua nói với các phóng viên rằng, Phó Tổng thống đã được đưa vào một bệnh viện ở Nairobi vì bệnh tim, nhưng sức khỏe hiện đã ổn định và có khả năng phải nằm viện đến cuối tuần. Theo truyền thống, Tổng thống Kenya có quyền sa thải Phó Tổng thống. Nhưng theo hiến pháp mới được thông qua vào năm 2010, quy trình luận tội (đối với cả Tổng thống và Phó Tổng thống) do cơ quan lập pháp điều hành. Đây là lần đầu tiên quy trình này được sử dụng.

Lịch sử Kenya từ khi độc lập đã nhiều lần diễn ra căng thẳng và bất đồng giữa hai lãnh đạo có quyền lực cao nhất. Các Phó Tổng thống ban đầu được lựa chọn chủ yếu dựa trên lý do thực dụng, vì họ là những người mang lại điều gì đó hữu ích cho một liên minh chính trị. Đây có thể là nguồn lực, cơ sở hỗ trợ, hoặc danh tiếng là một nhà kỹ trị giỏi. Họ thường không phải là những người mà Tổng thống có mối quan hệ cá nhân bền chặt hoặc có chung hệ tư tưởng chính trị. Vì các “phó tướng” được lựa chọn dựa trên giá trị thực tế của họ, nên người giỏi tại một thời điểm nào đó lại có thể bị coi là gánh nặng hoặc mối đe dọa khi bối cảnh chính trị thay đổi.

Trong trường hợp mới nhất này, năm 2022, ông Gachagua mang lại giá trị cho ứng cử viên Tổng thống William Ruto vì ông có tài sản cá nhân, là người được lòng cử tri miền Trung Kenya. Nhưng sau khi đắc cử, những tuyên bố theo chủ nghĩa dân túy và điều tiếng về thiên vị sắc tộc của ông Gachagua đã trở thành rào cản với chính quyền mới. Bên cạnh đó, ông Kithure Kindiki - Bộ trưởng Nội vụ Kenya, hiện là ứng cử viên hàng đầu có khả năng thay thế ông Gachagua. Ông Kindiki được coi là có khả năng đàm phán tốt hơn với cộng đồng quốc tế, đặc biệt là trong giai đoạn kinh tế quan trọng đối với Kenya khi nước này tìm kiếm các khoản vay mới từ Quỹ Tiền tệ quốc tế.

Hầu hết dư luận Kenya nhận thấy rằng, Tổng thống Ruto xảy ra bất hòa với “phó tướng” Gachagua trong những tháng gần đây, đặc biệt sau các cuộc biểu tình chống thuế vào tháng 6-2024. Có những cáo buộc rằng ông Gachagua và một số đồng minh đã giúp tài trợ cho các cuộc biểu tình. Do đó, câu hỏi không phải là tại sao họ bất hòa mà là tại sao ông Gachagua lại bị luận tội vào lúc này? Nhìn vào bối cảnh hiện nay, có thể thấy đây là động thái muốn đánh lạc hướng dư luận trước hậu quả của cuộc khủng hoảng kinh tế đang diễn ra. Cũng có thể, ông Ruto có mong muốn làm suy yếu “phó tướng” Gachagua trước khi ông này có thể xây dựng mạng lưới quyền lực của mình.

Hiện tại, hầu hết người Kenya đều ủng hộ quá trình luận tội, nhưng nhiều người cũng cảm thấy rằng ông Gachagua đang bị nhắm mục tiêu một cách bất công, đặc biệt là ở miền Trung Kenya. Giáo sư Karuti Kanyinga tại Viện Nghiên cứu phát triển của Đại học Nairobi cho rằng, các phiên điều trần có thể phản tác dụng với Tổng thống Ruto. “Chúng ta sẽ thấy mọi người yêu cầu những gì đã được thực hiện với ông Gachagua cũng phải làm tương tự đối với Tổng thống” - Giáo sư Kanyinga nói.

Theo Reuters/Conversation

Yên Vũ