Dòng sông không yên bình

Lãnh đạo thị xã Ninh Hòa (Khánh Hòa) đã nhiều lần trực tiếp tham gia bắt “cát tặc”, những mệnh lệnh đưa ra cũng hết sức quyết liệt, nhưng nạn khai thác cát trái phép trên địa bàn vẫn chưa được xử lý triệt để. Hậu quả, các dòng sông bị băm nát, sạt lở khắp nơi.

"Cát tặc" lộng hành

Mới 8 giờ sáng, trên xứ đồng Bà An (thôn Phước Lâm, xã Ninh Xuân), máy nổ của ghe hút cát đã gầm rú. Lâu lâu tiếng động cơ lại rồ lên khi gặp phải khu vực cát đặc. Trong khoảng diện tích hơn 1ha, 6 chiếc ghe gỗ thay nhau quần thảo, các vòi hút sục sạo liên tục, một vùng nước cuộn lên đỏ ngầu. Ông Sáu “vịt” đóng lán chăn nuôi gần khu vực khai thác cát, lắc đầu ngao ngán: “Mưa cũng như nắng, từ 6 giờ sáng đến 3 giờ chiều, 6 chiếc ghe lật tung cả khu vực này để hút cát. Việc này tái đi tái lại 6 - 7 năm nay rồi”. Nhìn theo hướng tay của ông Sáu, chúng tôi thấy dọc bờ sông Cái loang lổ các điểm sạt lở. Nếu như 7 năm trước, 2 bên bờ sông là ngút ngàn bờ tre, kéo dài hàng cây số, thì giờ đây, hơn 2/3 bụi tre gai đã nằm dưới dòng nước. Con sông vốn hiền hòa uốn lượn, nay bờ cũng toác ra những mảng lớn, ăn sâu vào đồng ruộng.

Tại khu vực sông Tân Lâm, cát tặc mang cả máy xúc, xe cơ giới vào lấy cát.

Có một điều lạ, khu vực khai thác cát trái phép chỉ cách trụ sở UBND xã khoảng vài trăm mét theo đường chim bay, song không hiểu vì sao các đối tượng vẫn ngày ngày ngang nhiên hút cát. Khi cát dưới lòng sông cạn kiệt, những thửa ruộng cạnh bờ sông là “miếng mồi” ngon cho các ghe cát xăm xỉa. Đã có hàng trăm mét khối cát bị lấy đi trong sự bất lực của chủ đất. Bà Nguyễn Thị Hồng Diễm (người có ruộng bị hút cát) bức xúc: “Mấy năm nay, hơn 1ha đất của gia đình tôi liên tục bị hút trộm cát. Từ vạt đất phẳng phiu nay “cát tặc” đã khoét sâu hoắm thành sông. Chúng tôi nhiều lần báo chính quyền địa phương nhưng chẳng có ai giải quyết. Các đối tượng thì ngày càng lộng hành; trước đây còn hoạt động lén lút, bây giờ hút công khai. Cứ như thế, không lâu nữa toàn bộ phần ruộng của gia đình tôi sẽ không còn”.

Tìm hiểu từ người dân địa phương, được biết cả 6 ghe khai thác cát đều của các đối tượng ở thôn Phước Lâm, xã Ninh Xuân. Trong số đó, Hoàng Tín có 2 ghe, Sáu Dưỡng, Năm Hương, Tý Mến, Hoàng Bảo mỗi người 1 ghe. Việc khai thác đã diễn ra nhiều năm và các bãi tập kết cát cũng được bố trí công khai dọc 2 bên bờ sông. Mỗi khi đủ khối lượng, các xe 2,5 tấn sẽ chạy vào đem cát đi tiêu thụ.

Tan nát sông Tân Lâm

Rời Ninh Xuân, chúng tôi ngược lên điểm “nóng” Ninh Thượng, ghé vào quán nước bên đường để dò hỏi. Bà Tư, chủ quán cho biết: “Ở đây bây giờ căng lắm, công an, thanh tra liên tục tuần tra để bắt xe chở cát. Nhà tôi cũng làm cát nhưng chỉ là mua lại của người ta rồi bán kiếm lời. Hiện nay, làm rầm rộ nhất là trên sông Tân Lâm, khu vực thôn Ninh Trang. Ở đó, hiện có hơn 20 máy hút cát. Máy đặt trực tiếp trên bờ rồi hút vô xe chứ không như nơi khác hút bằng ghe thì không ăn thua. Cả khúc sông nhỏ xíu, bây giờ tan hoang, vì thế họ mới làm rát”.

Dòng sông Tân Lâm nham nhở, lỗ chỗ như những hố bom bởi sự tàn phá của con người.

Khi chúng tôi ngỏ ý muốn thu gom lượng lớn cát để làm công trình, bà chủ quán này mách nước: “Nhà tôi chỉ có vài xe cọc cạch, các chú muốn mua nhiều tới gặp ông Hùng, ông Chinh… ở thôn Ninh Trang, họ có máy hút và cả xe tải chở nữa. Mấy người đó làm ăn lớn, chuyên chở cho các công trình khu vực Ninh Hòa”. Chúng tôi thắc mắc tại sao lực lượng chức năng làm gắt mà các đối tượng vẫn chở được cát đi tiêu thụ, bà Tư tiết lộ, từ Ninh Trang muốn chở cát phải đi qua một ngã ba, ở đó có “chốt” trực, nhưng vẫn có cách để đưa cát đi trót lọt.

Đầu giờ chiều, chúng tôi ngược sông Tân Lâm, trên đường đi thỉnh thoảng gặp vài xe “cọc cạch” chở cát xuôi về hướng Ninh Trung. Đến khu vực khai thác cát, đúng như lời bà Tư, cả dòng sông Tân Lâm cũng như khu vực suối Mơ như một bãi chiến trường. Hai bên bờ sông bị băm nát, nham nhở các hố to, nhỏ tựa như những hố bom trong thời chiến. Đếm sơ sơ, cả khu vực có đến 40 điểm khai thác cát. Tuy không xuất hiện máy hút cát nhưng các bãi chứa cát mới vẫn còn ướt nước. Hỏi dò một người đàn ông đang đưa xe bò vào lấy cát, được biết, thời gian gần đây cơ quan chức năng làm rát nên các đối tượng không dám khai thác công khai. Họ thường hoạt động lén lút vào ban đêm và được canh gác nhiều lớp. Việc vận chuyển cát thì được tiến hành theo nhiều phương án và thường ngoài giờ hành chính, khi cơ quan chức năng không còn tuần tra.

Trong lúc chúng tôi còn đang đứng tần ngần trước cảnh tượng sông Tân Lâm bị tàn phá thì vài bóng người thoắt ẩn, thoắt hiện ở những lùm cây. Không lâu sau đó, tiếng huýt sáo truyền tin vang lên, 2 chiếc xe tải chở đầy cát kéo ga chạy thục mạng về phía hạ nguồn, bỏ lại chiếc máy múc nằm trơ trọi giữa khu vực khai thác trái phép.

Cấp xã bất lực

Làm việc với phóng viên, ông Nguyễn Thế Hùng - cán bộ Địa chính xã Ninh Thượng cho biết, thời gian qua, lãnh đạo thị xã đã chỉ đạo rất quyết liệt, xã cũng làm hết sức nhằm giải quyết tình trạng khai thác cát trái phép. Từ đầu năm đến nay, xã đã bắt 9 vụ vận chuyển hơn 100m3 cát và xử phạt 5,4 triệu đồng. Tuy nhiên, do có nhiều khó khăn nên tình trạng khai thác cát vẫn không thể xử lý dứt điểm. “Địa hình sông Tân Lâm khá phức tạp, có nhiều đường nhánh nên mình tuần đầu này, họ làm đầu kia. Đã vậy, các đối tượng canh phòng nhiều lớp và chỉ hút cát vào ban đêm nên rất khó bắt. Hiện nay, xã không đủ lực lượng để đi tuần, trong khi tổng kinh phí cho anh em đi trực chỉ có 120.000 đồng/ngày thì không đủ”, ông Hùng phân trần.

Trong khi đó, ông Nguyễn Trinh - Chủ tịch UBND xã Ninh Xuân cho biết: “Chúng tôi đã nhiều lần phối hợp với công an thị xã tổ chức tuần tra, truy quét các đối tượng khai thác cát nhưng gặp rất nhiều khó khăn. Các đối tượng khai thác cát tại khu vực sông Cái, có nhiều lớp canh gác báo tin. Khi lực lượng chức năng xuất phát là có người báo tin để các đối tượng dừng hoạt động. Hoặc khi đã tiếp cận được hiện trường, khu vực khai thác thì các đối tượng nổ máy bỏ chạy, không thể bắt được quả tang. Hơn nữa, khu vực khai thác có địa hình phức tạp, gần nơi có nhiều cây cối, gốc tre, ca nô không thể tiếp cận. Đặc biệt, những đối tượng này hết sức manh động. Vừa rồi chúng tôi có phối hợp với công an thị xã bắt 1 ghe hút cát vào buổi chiều, cột vào bụi tre rồi cho anh em canh giữ cả đêm. Đến trưa hôm sau, một số đối tượng đốt bụi tre, giải cứu ghe cát, còn đổ thừa cho công an đốt”.

Khi chúng tôi nhắc đến chuyện người dân bị mất đất sản xuất do ghe hút cát gây xói lở và có trình báo cho chính quyền địa phương, ông Trinh cho biết có nắm được tình hình nhưng không có căn cứ để xử lý do không bắt được quả tang. Lãnh đạo xã cũng cho biết, từ đầu năm đến nay, địa phương đã xử lý gần 10 vụ xe tải chở cát không có hóa đơn, giấy tờ hợp pháp. Còn việc thu giữ, xử lý các ghe hút cát trên sông thì gần như bất lực.

Ông Nguyễn Thanh Hà - Phó Chủ tịch UBND thị xã Ninh Hòa cho biết: “Thời gian qua, UBND thị xã đã ban hành nhiều kế hoạch, phương án giải quyết tình trạng khai thác cát trái phép, hiện nay chỉ tăng cường tuần tra, kiểm tra đột xuất. Chúng tôi sẽ xử lý thật nặng đối với các đối tượng, nếu đủ điều kiện có thể sẽ khởi tố. Tuy nhiên, hiện nay các đối tượng hoạt động rất tinh vi, gây không ít khó khăn cho cơ quan chức năng”. Theo ông Hà, thời gian tới, UBND thị xã Ninh Hòa sẽ tiếp tục giao Công an thị xã chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan có phương án kiểm tra đột xuất việc khai thác cát trái phép theo phản ánh của người dân, đặc biệt là trên địa bàn xã Ninh Xuân. Đồng thời, giao UBND xã Ninh Xuân phối hợp với các cơ quan chức năng tăng cường kiểm tra, xử lý các trường hợp khai thác và vận chuyển trái phép khoáng sản trên địa bàn.

Đình Lâm - Mạnh Hùng