FDA đã thông qua liệu pháp gen đầu tiên cho bệnh tật của con người

Cột mốc trong điều trị bệnh

Trong một quyết định mang tính bước ngoặt, FDA hôm thứ Sáu (8/12) đã phê duyệt phương pháp điều trị chỉnh sửa gen đầu tiên để giảm bớt bệnh tật ở con người.

FDA đã phê duyệt hai liệu pháp gen cho bất kỳ ai từ 12 tuổi trở lên mắc bệnh hồng cầu hình liềm nặng nhất, một chứng rối loạn máu tàn khốc đã bị nghiên cứu y học bỏ qua từ khá lâu.

Các quyết định này được ca ngợi là những cột mốc quan trọng trong việc điều trị bệnh hồng cầu hình liềm và cho lĩnh vực chỉnh sửa gen đang phát triển nhanh chóng, điều này đang khuấy động sự phấn khích trong việc điều trị nhiều loại bệnh.

Victoria Gray, người đầu tiên ở Mỹ trải qua quá trình chỉnh sửa gen CRISPR cho bệnh hồng cầu hình liềm, theo quyết định của FDA

"Bệnh hồng cầu hình liềm là một chứng rối loạn máu hiếm gặp, gây suy nhược và đe dọa tính mạng với nhu cầu chưa được đáp ứng đáng kể và chúng tôi rất vui mừng được thúc đẩy lĩnh vực này, đặc biệt đối với những cá nhân mà cuộc sống của họ bị gián đoạn nghiêm trọng do căn bệnh này bằng cách phê duyệt hai liệu pháp gen dựa trên tế bào ngày nay, " Tiến sĩ Nicole Verdun, Giám đốc Văn phòng Sản phẩm trị liệu sức khỏe thuộc Trung tâm Nghiên cứu và Đánh giá Sinh học của FDA, cho biết trong tuyên bố.

Bệnh hồng cầu hình liềm là do đột biến gen sản xuất hemoglobin - một hợp chất màu đỏ giàu chất sắt làm cho máu có màu đỏ. Hemoglobin là thành phần của các tế bào hồng cầu, cho phép hồng cầu mang oxy từ phổi đến các cơ quả khác của cơ thể và mang khí CO2 từ cơ quan đến phổi để thải ra ngoài môi trường. Cơ chế bệnh hồng cầu lưỡi liềm là Gen Beta globin ở vị trí mã thứ 6 ở người bình thường là GAG mã hóa cho axit glutamic bị thay thế bởi GTG sẽ mã hóa cho axit amin Valin làm biến đổi Hemoglobin A (dạng bình thường) thành Hemoglobin S trong bệnh thiếu máu hồng cầu hình lưỡi liềm.

Gen bệnh được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác theo cơ chế gen lặn trên nhiễm sắc thể thường. Điều này có nghĩa là cả người mẹ và người cha truyền lại dạng khiếm khuyết của gen để đứa trẻ bị bị mắc bệnh.

Nếu chỉ có cha hoặc mẹ truyền gen tế bào hình liềm cho đứa trẻ, đứa trẻ đó sẽ vẫn có có tế bào hình lưỡi liềm. Với một gen huyết sắc tố bình thường và một dạng khiếm khuyết của gen, những người này có đặc điểm gồm tế bào hồng cầu bình thường và hồng cầu hình lưỡi liềm nhưng không có triệu chứng. Tuy nhiên, đối tượng này vẫn mang gen mầm bệnh, do đó có nghĩa là họ có thể truyền gen cho con cái của họ.

"Liệu pháp gen hứa hẹn mang lại những phương pháp điều trị có mục tiêu và hiệu quả hơn, đặc biệt đối với những người mắc các bệnh hiếm gặp mà các lựa chọn điều trị hiện tại còn hạn chế."

Đối với phương pháp điều trị CRISPR do Công ty dược phẩm Vertex Pharmaceuticals và công ty Công nghệ sinh học CRISPR Therapeutics phát triển, các bác sĩ loại bỏ tế bào khỏi tủy xương của mỗi bệnh nhân, chỉnh sửa gen bằng CRISPR và sau đó truyền lại hàng tỷ tế bào đã được sửa đổi vào bệnh nhân.

Các tế bào được chỉnh sửa tạo ra một dạng huyết sắc tố được gọi là huyết sắc tố bào thai, phục hồi chức năng bình thường của hồng cầu. Mặc dù không phải là cách chữa khỏi căn bệnh này nhưng hy vọng là liệu pháp mang thương hiệu Casgevy, được thiết kế để trở thành phương pháp điều trị một lần nhưng sẽ làm giảm các triệu chứng suốt đời.

Trong dữ liệu được trình bày cho FDA, phương pháp điều trị đã giải quyết các cơn đau nghiêm trọng trong ít nhất 18 tháng cho 29 đối tượng. Việc điều trị đã mang lại kết quả tương tự cho những bệnh nhân mắc một tình trạng liên quan được gọi là beta thalassemia (bệnh thiếu máu di truyền).

FDA đã phê duyệt một liệu pháp gen khác có tên Lyfgenia, được phát triển bởi bluebird bio inc. ở Somerville, bang Massachuset, mà không sử dụng CRISPR để điều trị bệnh hồng cầu hình liềm. Thay vào đó, Lyfgenia sử dụng một hình thức trị liệu gen thông thường hơn là sử dụng virus để đưa gen vào tế bào.

Điều trị đi kèm với giá cao

Nhưng sự phấn khởi về việc phê duyệt đã bị giảm bớt do lo ngại rằng nhiều bệnh nhân mắc bệnh hồng cầu hình liềm có thể không tiếp cận được các phương pháp điều trị đột phá này.

Cả hai đều rất đắt tiền. Vertex cho biết, giá bán buôn cho Casgevy là 2,2 triệu USD. Bluebird đặt giá bán buôn Lyfgenia ở mức 3,1 triệu USD.

Bệnh hồng cầu hình liềm

Việc điều trị cũng đòi hỏi một quy trình phức tạp, gian khổ mà nhiều bệnh viện không có đủ trang thiết bị để cung cấp. Nhiều bệnh nhân có thể thấy việc điều trị quá khó khăn về thể chất và hậu cần.

Bệnh hồng cầu hình liềm xảy ra ở những người gốc Phi, Trung Đông và Ấn Độ, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên thế giới và khoảng 100.000 người ở Mỹ. Mặc dù là một căn bệnh hiếm gặp nhưng bệnh hồng cầu hình liềm là một trong những rối loạn di truyền phổ biến nhất.

Một số bệnh nhân có thể được chữa khỏi bằng cách cấy ghép tủy xương, nhưng hầu hết không thể tìm được người hiến tặng phù hợp. Khoảng 20.000 bệnh nhân ở Mỹ mắc bệnh ở dạng nặng mà phương pháp điều trị CRISPR ban đầu sẽ được sử dụng để điều trị.

Sự phức tạp về mặt kỹ thuật và thời gian nằm viện kéo dài

Ngoài chi phí điều trị, một mối quan tâm khác là các thủ tục kéo dài, khó khăn và phức tạp, đòi hỏi phải đến bệnh viện nhiều lần để xét nghiệm, một ca cấy ghép tủy xương mệt mỏi và có khả năng nguy hiểm cũng như nằm viện kéo dài. Những yếu tố đó có thể khiến việc điều trị nằm ngoài tầm với của những người cần nó nhất ở Mỹ, cũng như ở các quốc gia kém giàu có hơn, nơi căn bệnh này lại là phổ biến nhất.

Nhiều quốc gia nơi hầu hết bệnh nhân mắc bệnh hồng cầu hình liềm sinh sống không có đủ trung tâm y tế hiện đại để cung cấp phương pháp điều trị phức tạp. Ngay cả ở Mỹ, phương pháp điều trị này có thể không được phổ biến rộng rãi, gây khó khăn cho việc tiếp cận.

Một mối quan tâm khác là liệu nghiên cứu đã được thực hiện đầy đủ đđể phát hiện các tác dụng phụ của việc điều trị hay chưa, chẳng hạn, các lỗi chỉnh sửa ngoài ý muốn đã không đạt được mục đích của nó trong ADN và có thể gây ra các vấn đề sức khỏe. FDA đang cảnh báo Lyfgenia về vấn đề này. Vì thế, các công ty đang có kế hoạch theo dõi tất cả các bệnh nhân được điều trị trong nghiên cứu trong 15 năm để xem lợi ích kéo dài bao lâu, liệu việc điều trị có thực sự giúp bệnh nhân sống lâu hơn...

Lâm Anh (Dịch từ tác giả Rob Stein của NPR)