Giải pháp nào đảm bảo cho ngành thủ công mỹ nghệ Thủ đô phát triển bền vững?

Thiếu cân đối trong cung - cầu

Để phát triển sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống, không chỉ riêng thành phố Hà Nội, mà đối với các tỉnh, thành phố trên cả nước vấn đề nguồn nguyên liệu luôn giữ vai trò rất quan trọng. Đặc biệt khi các làng nghề đã xây dựng được thương hiệu, phát triển mở rộng thị trường, thì nhu cầu với sản phẩm thủ công mỹ nghệ sẽ tăng lên, và kéo theo vấn đề tiêu thụ nguyên liệu sản xuất sẽ tăng theo.

Hàng thủ công mỹ nghệ Hà Nội ngày càng vươn xa ra thị trường thế giới và được người tiêu dùng ưa chuộng.

Số liệu khảo sát mới nhất của Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp (Sở Công Thương Hà Nội) cho thấy, trung bình một năm các làng nghề mây tre đan Hà Nội tiêu thụ khoảng 6.800 tấn nguyên liệu các loại, trong đó, trung bình một doanh nghiệp tiêu thụ khoảng 50 tấn nguyên liệu/tháng, hộ gia đình tiêu thụ khoảng 20 tấn nguyên liệu/tháng; các làng nghề gốm sứ tiêu thụ khoảng 620.000 tấn nguyên liệu, chủ yếu là đất sét và cao lanh; các làng nghề sơn mài khoảng 4.000 tấn; làng nghề gỗ khoảng trên 1.000.000m³ gỗ.

Từ số liệu trên cho thấy, nguyên liệu có vai trò quan trọng đến sự phát triển bền vững đối với các làng nghề. Ông Vương Đình Thanh, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến công và tư vấn phát triển công nghiệp Hà Nội chia sẻ, thực tế cho thấy, hiện nay nguồn nguyên liệu phục vụ sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ như mây, song, giang, tre, gỗ, cói, cao lanh, sừng… ở Việt Nam đang rất thiếu. Do đó, nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã, hay làng nghệ thủ công mỹ nghệ đã gặp khó trong việc tìm kiếm nguồn cung nguyên liệu.

“Nguyên nhân của việc vùng nguyên liệu bị thu hẹp là do thiếu diện tích đất quy hoạch vùng trồng, trong khi số lượng sản phẩm sản xuất phục vụ tiêu dùng trong nước và nhu cầu xuất khẩu ngày càng lớn. Riêng nguyên liệu gỗ là nhóm phải nhập khẩu nhiều nhất, do các doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ xuất khẩu đang thiếu trầm trọng nguồn nguyên liệu trong nước”, ông Vương Đình Thanh cho hay.

Có thể thấy, việc thiếu nguồn cung nguyên liệu sản xuất tại các làng nghề ở Hà Nội, đã khiến cho nhiều làng nghề truyền thống phải phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu bên ngoài, điều này đã làm cho các hộ sản xuất không chủ động được. Mặc dù nhiều năm gần đây, một số tỉnh, thành phố đã và đang tiến hành lập quy hoạch vùng nguyên liệu. Tuy nhiên, các quy hoạch này đều chưa xác định được vùng nguyên liệu cụ thể. Các quy hoạch chỉ tiến hành cho từng tỉnh, từng địa phương riêng rẽ mà chưa gắn kết quy mô vùng nhằm tận dụng tối đa lợi thế vùng miền trên cả nước.

Chia sẻ về khó khăn này, nghệ nhân Nguyễn Văn Trung, người nhiều năm nặng lòng với việc gìn giữ, phát triển nghề mây tre đan Phú Vinh (xã Phú Nghĩa, huyện Chương Mỹ), cho biết, hiện nguyên liệu mây tre lá cỏ đang có ở địa bàn Hà Nội chỉ đáp ứng được 20% nhu cầu cần sử dụng nguyên liệu của thị trường. Do đó, các doanh nghiệp đã tự đi tìm những vùng nguyên liệu để tổ chức thu mua, hướng dẫn kỹ thuật khai thác và xử lý, bảo quản nguồn cung nguyên liệu đảm bảo phục vụ quá trình sản xuất.

Bên cạnh việc thiếu nguồn cung nguyên liệu, một cái khó nữa được ông Nguyễn Văn Trung cho biết, đó là thông tin hai chiều kết nối giữa người sản xuất và người cung ứng nguyên liệu đầu vào còn hạn chế, dẫn đến việc nguồn cung không đáp ứng cầu, do vậy dẫn đến khó khăn trong việc sản xuất và tiêu thụ của cả hai bên. Với sự khan hiếm của nguyên liệu, dẫn đến giá thành nguyên liệu tăng cao, tăng chi phí sản xuất sản phẩm, gây khó khăn cho các doanh nghiệp và người sản xuất.

Đẩy mạnh chính sách xây dựng, phát triển vùng nguyên liệu tập trung

Được ví là “đất trăm nghề” và có nhu cầu rất cao về nguồn nguyên liệu, tuy nhiên, do đặc thù là trung tâm chính trị, văn hóa, kinh tế của cả nước, vì thế nguồn quỹ đất của Thủ đô dành cho việc xây dựng, phát triển vùng nguyên liệu bị hạn chế. Do đó, để đảm bảo nguồn cung nguyên liệu, các làng nghề, doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ của Thủ đô phải chủ động tìm kiếm nguồn nguyên liệu từ nhiều địa phương khác. Nhưng điều này lại khiến cho ngành thủ công mỹ nghệ Hà Nội thiếu đi sự chủ động, hay nói đúng hơn đó chính là bị phụ thuộc.

Cùng với việc tăng cường kết nối tiêu thụ sản phẩm thủ công mỹ nghệ, Hà Nội cũng cần có những chính sách phát triển quỹ đất xây dựng vùng nguyên liệu cho ngành thủ công mỹ nghệ (Ảnh Đ.Đ)

Theo Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hóa đến năm 2030, thành phố Hà Nội đặt mục tiêu có từ 6 đến 10 nhóm hàng thủ công mỹ nghệ của các làng nghề Hà Nội được xuất khẩu trực tiếp sang các thị trường nước ngoài; đồng thời, nâng tỷ trọng xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ chiếm 3-5% trong tỷ trọng xuất khẩu của Thành phố.

Để ngành thủ công mỹ nghệ phát triển bền vững và đạt mục tiêu theo Kế hoạch hành động thực hiện chiến lược xuất nhập khẩu hàng hóa đến năm 2030 Thành phố đề ra, bên cạnh công tác phát triển sản phẩm, xúc tiến thương mại… thì việc phát triển vùng nguyên liệu bền vững là vấn đề mang tính quyết định.

Đưa ra khuyến nghị về việc này, chuyên gia thủ công mỹ nghệ Vũ Huy Thiều cho rằng, trong bối cảnh nguồn nguyên liệu phục vụ sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ ở Việt Nam đang rất thiếu do các vùng nguyên liệu bị thu hẹp, trong khi số lượng sản phẩm sản xuất phục vụ tiêu dùng trong nước và nhu cầu xuất khẩu ngày càng lớn. Trong khi Lào lại có nhiều tiềm năng trong phát triển vùng nguyên liệu do có quỹ đất lớn, tập trung, rất thuận tiện cho việc sản xuất nông nghiệp, công nghiệp quy mô lớn.

Đồng tình với ý kiến đưa ra của chuyên gia Vũ Huy Thiều, để khắc phục tình trạng thiếu nguồn nguyên liệu các chuyên gia trong ngành thủ công mỹ nghệ cho rằng, các cấp, ngành chức năng cần hoàn thiện các chính sách về đất đai, vùng nguyên liệu như khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã, cá nhân trong việc cho thuê đất, tích tụ đất đai để phát triển vùng nguyên liệu tập trung phục vụ sản xuất; định hướng phát triển vùng nguyên liệu tập trung, ổn định để cung cấp nguyên liệu cho các làng nghề; phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý Nhà nước về phát triển làng nghề Hà Nội để hợp tác cung cấp nguyên liệu đầu vào cho các làng nghề, tạo chuỗi liên kết phát triển và tiêu thụ sản phẩm...

Đỗ Đạt