Gỡ nút thắt tự chủ đại học

Ngày 12-11, Báo Người Lao Động tổ chức buổi tọa đàm với chủ đề: "Tự chủ đại học (ĐH) và những vướng mắc cần tháo gỡ". Tham dự buổi tọa đàm có lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT), Hiệp hội Các trường ĐH, CĐ Việt Nam cùng lãnh đạo 25 trường ĐH tại TP HCM và các tỉnh, thành trong cả nước. Những ý kiến thiết thực tại tọa đàm này đã khơi gợi nhiều khía cạnh cần tháo gỡ về vấn đề đang rất "nóng", đó là tự chủ ĐH.

Tổng Biên tập Báo Người Lao Động Tô Đình Tuân (bìa phải) tặng hoa cảm ơn sự quan tâm của đại diện lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo - Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn

Luật chồng luật

Phát biểu đề dẫn, TS Nguyễn Đức Nghĩa, nguyên Phó Giám đốc ĐHQG TP HCM, cho rằng tự chủ ĐH là vấn đề "nóng" được đề cập nhiều thời gian gần đây, đặc biệt là khi các văn bản rất quan trọng mới ra đời trong thời gian ngắn. TS Nguyễn Đức Nghĩa cho biết quyền tự chủ ĐH được quy định trong Luật Giáo dục ĐH (điều 32) gồm: quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của cơ sở giáo dục ĐH. So với Luật Giáo dục ĐH 2012, sự minh định về quyền tự chủ ĐH đã được thể hiện rõ hơn rất nhiều. Từ năm 2014, 23 cơ sở giáo dục ĐH bắt đầu thí điểm thực hiện tự chủ tương đối toàn diện theo Nghị quyết 77/NQ-CP của Chính phủ. Đến nay, hầu hết các trường tham gia thí điểm tự chủ đều đã có bứt phá trong đào tạo và nghiên cứu, góp phần tạo diện mạo mới cho hệ thống giáo dục ĐH Việt Nam. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 99/2019/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Giáo dục ĐH sửa đổi bổ sung; theo đó, tại điều 13 của nghị định này đã cụ thể hóa rất chi tiết về quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục ĐH về học thuật và các hoạt động chuyên môn, về tổ chức bộ máy nhân sự, về tài chính và tài sản.

Tuy nhiên, Luật Giáo dục ĐH sửa đổi, bổ sung chỉ bắt đầu có hiệu lực từ tháng 7-2019 và Nghị định 99 hướng dẫn thi hành Luật Giáo dục ĐH cũng chỉ mới bắt đầu thực hiện chưa được 1 năm, từ tháng 2-2020. Do vậy, trong bước đầu thực hiện quyền tự chủ ĐH dù đã được luật hóa vẫn còn một số vướng mắc. Tự chủ ĐH không chỉ thực hiện theo Luật Giáo dục ĐH (sửa đổi) mà còn chịu sự chi phối của các luật khác như Luật Tài sản công, Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Công chức - Viên chức…

"Khi thực hiện Luật Giáo dục ĐH (sửa đổi) cũng phải rà soát, sửa đổi các luật trên và các quy định dưới luật. Ngoài ra, việc tự chủ cũng phải đi kèm với các điều kiện khác như thành lập hội đồng trường; phân tách giữa quản lý và quản trị ở trong trường ĐH; cần có sự phân cấp, phân quyền giữa nhà trường tự chủ với các đơn vị cơ sở để phát huy năng lực của các đơn vị" - TS Nguyễn Đức Nghĩa đề nghị.

Là một trong những trường ĐH thực hiện tự chủ, ThS Đoàn Xuân Quang - Phó Phòng phụ trách Phòng Hành chính Tổng hợp, Trường ĐH Luật TP HCM - nhận định các quy định pháp luật đã tạo hành lang pháp lý cụ thể việc thực hiện tự chủ cho các cơ sở giáo dục ĐH. Tuy nhiên, có sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật. Cụ thể, Luật Giáo dục ĐH năm 2012; Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục ĐH năm 2018 và Nghị định 99/2019/NĐ-CP của Chính phủ đã trao cho các cơ sở giáo dục ĐH thực hiện quyền tự chủ ở nhiều góc độ khác nhau nhưng có thể thấy các cơ sở giáo dục ĐH trong hoạt động của mình chịu sự điều chỉnh của rất nhiều quy định pháp luật có liên quan. Luật Giáo dục ĐH và các văn bản hướng dẫn thi hành, quy định chi tiết Luật Giáo dục ĐH không phải là văn bản quy phạm pháp luật duy nhất mà cơ sở giáo dục phải tuân thủ. Ngược lại, trong mỗi lĩnh vực hoạt động nhất định, cơ sở giáo dục ĐH còn chịu sự điều chỉnh của các quy phạm pháp luật tương ứng với lĩnh vực đó. Trong khi đó, các quy định pháp luật này hiện có sự không đồng bộ, thiếu nhất quán.

PGS-TS Nguyễn Thu Thủy - Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH (Bộ GD-ĐT) - trao đổi cùng đại diện các trường ĐH tham dự tọa đàm. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Đổi mới tư duy

Tọa đàm đã ghi nhận các ý kiến phát biểu rất sôi nổi, tâm huyết của những nhà giáo lão thành. GS Trần Hồng Quân - nguyên Bộ trưởng Bộ GD-ĐT, Chủ tịch Hiệp hội Các trường ĐH, CĐ Việt Nam - nhận định đã đến lúc các ĐH phải vươn lên vì lực lượng lao động chất lượng, sức mạnh trí tuệ đang đặt trên vai giáo dục ĐH. Giáo dục ĐH không thể dừng lại vì thực tế đang rất lạc hậu, nghèo nàn. "Thúc đẩy, thực hiện tự chủ là giải phóng những ràng buộc không cần thiết để các ĐH tự lập, sáng tạo, không ỷ lại vào ngân sách nhà nước, không thể chịu sự nghèo nàn triền miên" - GS Trần Hồng Quân chia sẻ.

Ông cũng dẫn ra những vấn đề tự chủ cơ bản mà nhiều trường ĐH đang vướng. Đối với tự chủ học thuật, trong phạm vi đào tạo còn nhiều ràng buộc như thay vì chuẩn chất lượng, khung trình độ thì các trường ĐH lại phải theo khung chương trình, trong khi mỗi trường có những chương trình đào tạo rất sinh động, hãy để các trường tự làm, bộ chủ quản không nên can thiệp quá trình đào tạo mà chỉ kiểm tra chất lượng đầu ra. Một vấn đề sống còn của trường ĐH tự chủ là làm sao thu hút được người giỏi về trường mình và không để người giỏi đi trường khác vì sự hấp dẫn của một trường ĐH luôn nằm ở đội ngũ giảng viên, nghiên cứu khoa học, do đó các trường cần được tự chủ về lương, trợ cấp, chế độ… Ngoài ra, vấn đề tự chủ tài chính, tài sản, theo GS Quân là đang gây lo ngại cho nhiều trường muốn thực hiện tự chủ vì tâm lý ỷ lại, ngại tự lập, ngại ra biển lớn…

"Tự chủ ĐH là một chủ trương canh tân lớn về quản lý trên cơ bản là đặt niềm tin và giao trọng trách cho cấp dưới, tháo gỡ nhiều ràng buộc trong quản lý, giao nhiều quyền tự quyết cho các trường, tạo một không gian tự do sáng tạo trong hoạt động học thuật và điều hành nhà trường" - GS Trần Hồng Quân nhấn mạnh.

TS Lê Trường Tùng - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường ĐH FPT - cho rằng tự chủ là khái niệm rộng, làm thế nào để hiểu chính xác, thống nhất là quan trọng. Tự chủ không phải tự túc, tự lo. Nhà nước vẫn phải cấp ngân sách, vẫn phải hỗ trợ trường tư dưới dạng hỗ trợ thuế, đất; hỗ trợ trường công dạng đầu tư ban đầu. Lấy dẫn chứng ở Anh, Úc, Mỹ có nguồn thu rất lớn nhưng chính phủ các nước này vẫn hỗ trợ các trường vì nó mang lại lợi ích công, mang lại nguồn nhân lực chất lượng cao có lợi cho quốc gia, TS Tùng nhấn mạnh tự quyết là yếu tố quan trọng nhất, tự quyết trong hành lang pháp lý.

TS Lê Trường Tùng cũng cho rằng tự chủ để giải phóng tư duy, để đổi mới, sáng tạo, để thích ứng nhanh với những thay đổi. "Tự chủ là tháo gỡ "xin - cho" để trường ra quyết định nhanh. Giáo dục ĐH nước ta đang có khoảng cách rất lớn với thế giới, nếu đi chậm thì không thể thu hẹp khoảng cách này, chỉ có cách đi nhanh bằng các quyết định nhanh. Ví dụ chuyện mở ngành, nếu trường quyết định thì chỉ 1 tháng là có thể mở được nhưng với thủ tục như hiện nay thì 6 tháng cũng không xong, như vậy tốc độ đi của các trường chỉ bằng 1/6 tốc độ bình thường" - ông Tùng ví von.

Lắng nghe những ý kiến tâm huyết và thiết thực, PGS-TS Nguyễn Thu Thủy - Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH, Bộ GD-ĐT - nhìn nhận Luật Giáo dục hiện nay đã có những bước tiến và sửa đổi để phù hợp hơn, bên cạnh đó có những quy định khác, đặc biệt là các trường công đang còn chịu những vướng mắc. "Buổi tọa đàm hôm nay do Báo Người Lao Động tổ chức với chủ đề rất quan trọng. Thực tế, các cấp cao hơn cũng rất quan tâm và sắp tới sẽ có sự tham gia của các bộ, ngành liên quan chứ không phải chỉ riêng ngành GD-ĐT" - PGS-TS Nguyễn Thu Thủy cho biết.

Nhóm phóng viên