GS Tây Ban Nha: Hai nghệ sĩ Việt chỉ về nước nếu được xử trắng án

Vụ 2 nghệ sĩ Việt Nam bị tố hiếp dâm một cô gái 17 tuổi tại Tây Ban Nha đang gây xôn xao dư luận trong những ngày gần đây. Đến nay, tòa án Tây Ban Nha chưa có phán quyết cuối cùng. Hai nghệ sĩ đang được tại ngoại nhưng bị thu giữ hộ chiếu.

Để tìm hiểu rõ hơn về quá trình điều tra và xét xử vụ việc, phóng viên Zing đã có cuộc trao đổi với bà Patricia Faraldo Cabana, giáo sư luật hình sự tại Đại học A Corunã, Tây Ban Nha. Bà cũng là người tham gia hỗ trợ soạn thảo “Only yes means yes” - dự luật mang tính bước ngoặt về sự đồng thuận trong bạo lực tình dục ở Tây Ban Nha đã được Hạ viện thông qua.

Quy trình tố tụng và xét xử ở Tây Ban Nha

- Thủ tục rút gọn ở Tây Ban Nha xét xử các tội danh có án phạt tù với thời hạn đến 9 năm. Thủ tục bắt đầu với đơn tố cáo do nạn nhân trình báo, nhưng cũng có thể với bản báo cáo của cảnh sát hoặc thẩm định của công tố viên.

Các thông báo chính thức sẽ được gửi đến một địa chỉ ở Tây Ban Nha của bị đơn. Họ có quyền đại diện truy tố bởi luật sư riêng.

Quá trình này có ba giai đoạn: Thẩm định, chuẩn bị phiên tòa, phiên tòa xét xử diễn ra.

Hai giai đoạn đầu tiên sẽ được tổ chức bởi Tòa Dự thẩm (Juzgado de Instruccíon).

Phiên tòa xét xử sẽ diễn ra tại tòa án tương ứng về mặt pháp lý, tùy theo hành vi phạm tội. Những tội danh mà bản án quy định từ 5 năm tù trở xuống sẽ xét xử tại Tòa án hình sự địa phương (Juzgado de lo Penal). Những tội danh phạt tù 5-9 năm sẽ xét xử tại Tòa án cấp tỉnh (Audiencia Provincial).

Tòa Dự thẩm phụ trách điều tra tội phạm, bối cảnh, hoàn cảnh, thủ phạm và bất kỳ vấn đề nào khác liên quan đến hành vi phạm tội. Công tố viên phải đảm bảo quyền của bị cáo được tôn trọng và quyền của nạn nhân được bảo vệ.

Các bị cáo sẽ xuất hiện trong phiên xét xử trực tiếp với luật sư tại tòa. Nếu vắng mặt, phiên tòa sẽ tạm hoãn và tòa án sẽ ban hành lệnh khám xét. Bằng chứng các bên, đã được nguyên đơn và luật sư của bị đơn đệ trình trong các văn bản buộc tội tương ứng, sẽ được đề cập trong giai đoạn cuối.

Quá trình xét xử sẽ hoàn tất khi tòa án đưa ra bản án. Bị cáo có thể kháng cáo. Nếu xét xử tại Tòa án hình sự địa phương thì kháng cáo lên Tòa án cấp tỉnh, còn nếu xét xử tại Tòa án cấp tỉnh thì kháng cáo lên Tòa án quốc gia.

Thủ tục thông thường ở Tây Ban Nha khi xét xử các tội danh có án phạt tù có thời hạn trên 9 năm. Giống trong thủ tục tố tụng hình sự rút gọn, quá trình này cũng có ba giai đoạn.

Giai đoạn điều tra gồm chuẩn bị xét xử và điều tra thêm để xác định chắc chắn có hành vi phạm tội và xác định trách nhiệm của những người bị buộc tội. Tòa Dự thẩm và Tòa án cấp tỉnh sẽ chịu trách nhiệm quá trình này. Truy tố trong giai đoạn này được giữ kín với các bên thứ 3. Trách nhiệm dân sự của bị đơn cũng sẽ được xác định trong giai đoạn này.

Giai đoạn thứ hai, chuẩn bị xét xử trực tiếp sẽ diễn ra tại Tòa án cấp tỉnh. Các thủ tục bổ sung sẽ được thực hiện, để xác nhận việc truy tố; hoặc ra lệnh nộp hồ sơ vụ án khi xác định chưa có hành vi phạm tội, hoặc bị đơn không thực hiện hành vi phạm tội đó.

Trong quá trình xét xử trực tiếp, các bên có thể trình bày bằng văn bản về hành vi phạm tội, trách nhiệm của người bị buộc tội, chứng cứ và hình phạt. Bằng chứng của các bên sẽ được xem xét trong quá trình này.

Trong giai đoạn này, các bên phải trình bày các bản khai cuối cùng bằng văn bản. Trước khi thẩm phán tuyên án, các bên có quyền đưa ra bản khai cuối cùng. Bản án mà thẩm phán quyết định có thể đem lên kháng cáo trước Tòa án Tối cao (Tribunal Supremo).

Bà Patricia Faraldo Cabana đã xuất bản mười cuốn sách, trong đó có một cuốn bằng tiếng Anh, về luật hình sự và cảnh sát hình sự. Ảnh: La Vozde Galicia.

- Tội phạm tình dục được coi là tội nghiêm trọng ở Tây Ban Nha. Khi được tại ngoại, thông thường, họ sẽ phải báo cáo thường xuyên với cảnh sát. Điều này tùy thuộc vào yêu cầu của tòa án.

- Tôi không thể đưa ra con số cụ thể vì thời gian điều tra phụ thuộc vào các tình tiết và bối cảnh vụ án, cũng như hồ sơ tồn đọng (nếu có) của tòa án. Trên thực tế, thường phải mất vài tháng, thậm chí vài năm trước khi vụ án được đưa ra xét xử.

Nếu một người bị buộc tội nhẹ, người đó có thể trải qua các thủ tục tố tụng nhanh (juicio rápido). Trong trường hợp đó, phiên điều trần có thể diễn ra vài ngày sau khi bị bắt.

Trong trường hợp của hai nghệ sĩ Việt, đến thời điểm này, họ không được tố tụng nhanh. Điều đó có nghĩa trường hợp này khá nặng.

Việc 2 nghệ sĩ này được tại ngoại có nghĩa thẩm phán thấy hai người không có dấu hiệu tái phạm, đi về nước hoặc gây ra ảnh hưởng nghiêm trọng trong lúc được tại ngoại.

"Họ chỉ có thể về nước khi được xử trắng án"

- Người nước ngoài có tất cả quyền tố tụng của công dân Tây Ban Nha. Ngoài ra, họ có thêm một số quyền sau:

- Quyền được thông báo cho bên thứ ba khi bị tước quyền tự do, được phép liên lạc với người thứ ba hoặc cơ quan lãnh sự khi bị tước quyền tự do (theo Điều 520.2.e và 520.3 của Luật Tố tụng hình sự Tây Ban Nha).

Cụ thể, người bị nghi ngờ hoặc bị buộc tội có quyền thông báo cho một người thân (hoặc một người mà họ chỉ định) về tình hình của bản thân và nơi họ bị giam giữ hoặc tạm giữ.

Họ cũng có thể gọi cho bên thứ ba với sự có mặt của cảnh sát hoặc cơ quan tương đương do thẩm phán chỉ định. Nếu là người nước ngoài, họ có quyền thông báo và liên lạc với cơ quan lãnh sự của nước mình.

- Quyền sử dụng biên phiên dịch (Điều 123-127 Luật Tố tụng hình sự Tây Ban Nha): Khả năng tiếp cận với người biên dịch hoặc phiên dịch là một trong những đảm bảo cụ thể về quyền bào chữa.

Quyền này được đảm bảo từ những giai đoạn đầu của cuộc điều tra, tại sở cảnh sát, từ cuộc thẩm vấn đầu tiên hoặc trong các cuộc trao đổi với luật sư. Quyền tiếp cận biên phiên dịch cũng được đảm bảo trong suốt quá trình tố tụng, bao gồm tất cả hoạt động điều tra và các phiên tòa trực tiếp.

Đặc biệt, đối với việc dịch thuật, tất cả tài liệu “thiết yếu” để đảm bảo quyền bào chữa (trừ một số trường hợp ngoại lệ) phải được dự đoán trước và dịch trong khoảng thời gian hợp lý. Trong thời gian đó, thời hạn tố tụng sẽ bị đình chỉ.

Chi phí dịch thuật cũng sẽ do các cơ quan hành chính quốc gia (Tây Ban Nha) chi trả bất kể kết quả của quá trình tố tụng.

- Thủ tục tố tụng hình sự có một số bất lợi đối với người nước ngoài. Bất lợi chính là việc giam giữ trước khi xét xử thường được áp dụng đối với người nước ngoài hơn là đối với công dân trong nước. Nguyên nhân rất rõ ràng.

Các căn cứ để yêu cầu giam giữ trước khi xét xử được liệt kê trong Điều 503(1)(3) của Luật Tố tụng hình sự Tây Ban Nha.

Thứ nhất, có thể ra lệnh tạm giam trước khi xét xử để đảm bảo sự có mặt của bị cáo tại phiên tòa, nếu xét thấy người này có nguy cơ di chuyển sang nước khác.

Việc rủi ro đó có hiện hữu hay không cần được xác định trên cơ sở: Bản chất của hành vi phạm tội, mức độ nghiêm trọng của bản án có thể áp dụng đối với người phạm tội, hoàn cảnh gia đình, tài chính, công việc của bị cáo, và thời điểm phiên tòa diễn ra.

Người nước ngoài không có ràng buộc ở Tây Ban Nha tự động được coi là có nguy cơ bay sang nước khác.

Thứ hai, yêu cầu giam giữ trước khi xét xử cũng có thể được đưa ra để tránh khả năng thay đổi, tiêu hủy hoặc che giấu bằng chứng liên quan đến vụ án (theo Điều 503 (1)(3)(b) của Luật Tố tụng hình sự Tây Ban Nha).

Thứ ba, có thể yêu cầu tạm giam trước khi xét xử nhằm ngăn chặn bị cáo thực hiện hành vi chống lại lợi ích (hợp pháp) của nạn nhân.

Cuối cùng, lệnh tạm giam trước khi xét xử có thể được áp dụng để tránh nguy cơ bị cáo phạm tội khác.

- Không có quy định chung về việc cho phép nghi phạm trở về nước, nhưng thông thường các điều kiện áp đặt đối với bị cáo khi tại ngoại trong thời gian chờ xét xử khiến họ không thể trở về.

Chẳng hạn, họ phải giao nộp hộ chiếu, trình diện tại đồn cảnh sát hàng ngày hoặc hàng tuần, hay phải ở lại một thị trấn nhất định của Tây Ban Nha,...

- Dẫn độ là thủ tục pháp lý đề cập đến việc chuyển giao một người bị buộc tội hoặc kết án phạm tội từ một quốc gia khác đến quốc gia đưa ra yêu cầu này, để họ có thể bị truy tố hoặc chấp hành bản án đã áp dụng.

Trong trường hợp (của hai nghệ sĩ), các nghi phạm sẽ không bị dẫn độ về Việt Nam. Họ chỉ có thể về nước khi được xử trắng án. Trong quá trình xem xét, họ vẫn xem như người bản xứ, xử theo luật của địa phương.

Nếu họ được phép quay trở lại đất nước hoặc trốn khỏi Tây Ban Nha trong khi chờ xét xử, họ có thể bị dẫn độ trở lại Tây Ban Nha. Tuy nhiên, thủ tục dẫn độ khá phức tạp và khắt khe, liên quan đến cả chính phủ Tây Ban Nha, chính phủ Việt Nam và các tòa án liên quan, với nhiều yêu cầu. Nhiều quốc gia không dẫn độ công dân của họ.

Cảnh sát Tây Ban Nha có mặt ở hiện trường liên quan đến vụ 2 nghệ sĩ Việt Nam bị tố hiếp dâm. Ảnh: Majorca Daily Bulletin.

Sự khác nhau giữa tấn công tình dục và lạm dụng tình dục

- Tội phạm tình dục, bao gồm cả hiếp dâm, được quy định theo Điều 178 của Bộ luật Hình sự Tây Ban Nha, trong đó phân biệt giữa “tấn công tình dục” và “lạm dụng tình dục”.

Với tấn công tình dục, người đó có hành vi xúc phạm quyền tự do tình dục của người khác bằng cách sử dụng bạo lực hoặc đe dọa. Bạo lực và đe dọa coi là hành vi tương đương nhau vì cả hai đều chứa các yếu tố như ép buộc hoặc gây thương tích. Cần xác định rõ ràng những yếu tố này ảnh hưởng đến ý muốn của nạn nhân.

Người phạm tội tấn công tình dục bị phạt tù 1-5 năm. Khi có hành vi tấn công tình dục - bao gồm hành vi giao cấu, đưa các bộ phận cơ thể và đồ vật qua bộ phận sinh dục, hậu môn, miệng - người phạm tội sẽ bị kết tội hiếp dâm (tấn công tình dục nặng hơn), với mức án 6-12 năm, thậm chí kéo dài 12-15 năm trong trường hợp đặc biệt.

Các trường hợp đặc biệt là:

Khi có hành vi bạo lực hoặc đe dọa mang tính hạ thấp hoặc sỉ nhục rõ ràng;
Khi hành vi được thực hiện bởi hai người trở lên;
Khi nạn nhân đặc biệt dễ bị tổn thương do tuổi tác, bệnh tật, hoặc hoàn cảnh..., ngoại trừ những quy định tại Điều 183;
Khi để thực hiện hành vi phạm tội, người phạm tội lợi dụng mối quan hệ cấp trên, họ hàng, do là con, cháu hoặc anh chị em ruột, con nuôi hoặc vợ chồng của nạn nhân;
Khi thủ phạm sử dụng vũ khí hoặc các phương tiện nguy hiểm tương đương khác, dễ dẫn đến tử vong hoặc bất kỳ thương tích nào được nêu trong các Điều 149 và 150 của bộ luật này, mà không ảnh hưởng đến hình phạt tương ứng với cái chết hoặc thương tích gây ra.

Bên cạnh tấn công tình dục, Bộ luật Hình sự Tây Ban Nha có tội lạm dụng tình dục. Những ai không có hành vi bạo lực hoặc đe dọa, nhưng thực hiện các hành vi trái ý muốn, chống lại quyền tự do tình dục của người khác, sẽ bị kết tội lạm dụng tình dục với mức án phạt 1-3 năm, hoặc phạt tiền 18-24 tháng.

Cần xem xét thêm hành vi lạm dụng tình dục không có đồng thuận thực hiện khi nạn nhân bất tỉnh hoặc bị rối loạn tâm thần, hoặc dùng chất gây nghiện, ma túy hoặc mọi chất tự nhiên hoặc hóa học nào khác để thực hiện các hành vi trái ý muốn của nạn nhân.

Hình phạt tương tự cũng được áp dụng khi người phạm tội nhận được sự đồng ý khi lợi dụng ưu thế của bản thân để tước đoạt quyền tự do lựa chọn của nạn nhân.

Cần chú ý rằng mọi trường hợp hành vi lạm dụng tình dục - có thêm hành vi giao cấu, đưa các bộ phận cơ thể và đồ vật qua âm vật, hậu môn, miệng - sẽ bị kết tội lạm dụng tình dục nghiêm trọng, với mức án tù 4-10 năm.

Cùng với những điều khoản này, Bộ luật Hình sự Tây Ban Nha cũng có một số điều khoản đặc biệt về lạm dụng tình dục, tấn công tình dục và các tội danh tình dục khác cho trẻ dưới 16 tuổi và 16-18 tuổi.

- Sự khác biệt giữa tấn công tình dục và lạm dụng tình dục tập trung vào yếu tố có sử dụng bạo lực hoặc đe dọa hay không.

Về mặt pháp lý, Tây Ban Nha, cũng như các quốc gia thành viên EU khác, công nhận tấn công tình dục là hiếp dâm, hay còn gọi là hành vi tấn công tình dục nghiêm trọng, khi vụ việc có yếu tố quan hệ tình dục không mong muốn bằng miệng, hậu môn hoặc bộ phận sinh dục thông qua bạo lực hoặc đe dọa.

Theo tình tiết được tiết lộ trong trường hợp của 2 nghệ sĩ Việt, tôi không thấy đề cập tới chi tiết bạo lực hoặc đe dọa nên có thể họ sẽ bị kết tội lạm dụng tình dục.

Thị trấn Andratx, phía tây nam đảo Mallorca, được cho là nơi hai nghệ sĩ gặp gỡ nạn nhân. Ảnh: Gites.

- Có, tùy trường hợp có thể bị phạt tù tối đa 15 năm.

- Sự việc chỉ có thể được giải quyết ngoài tòa án nếu nạn nhân rút đơn khiếu nại, bỏ cáo trạng và công tố viên quyết định không theo đuổi vụ án.

Công tố viên có thể quyết định tiếp tục vụ án nếu việc đó là vì lợi ích của cộng đồng. Chẳng hạn, nếu nghi phạm đang bị truy tố về một loạt tội danh chống lại người khác, họ có thể bị khởi tố vì lợi ích cộng đồng.

Nếu không thuộc trường hợp này, luật sư bào chữa có thể đạt được thỏa thuận với công tố viên để có bản án nhẹ hơn. Trong những trường hợp như vậy, bị cáo xuất hiện tại tòa chỉ để thông qua lời nhận tội và bản án.

Tuy nhiên, cần phải lưu ý rằng Luật Tố tụng hình sự Tây Ban Nha chỉ quy định thương lượng khi mọi đồng phạm đều thừa nhận sự thật và nhận tội. Không thể tránh một phiên xét xử nếu bất kỳ đồng phạm nào từ chối nhận tội.

Phương Linh - Hải Linh - Châu Nguyễn