Hẹn nhau ở chợ Đông Hà

Cảnh người mua, người bán ở chợ Đông Hà -Ảnh: LỆ NHƯ

Chợ Đông Hà không phải là địa điểm xa lạ đối với người dân địa phương và du khách khi đến Quảng Trị. Là một trong những ngôi chợ lớn nhất nước, với kiến trúc độc đáo, khó bắt gặp ở một nơi nào khác, chợ mang dáng hình con thuyền lớn vươn ra biển rộng. Người Quảng Trị đôi khi đi xa, chỉ nhìn chấm phá qua một clip vu vơ nào đó trên mạng, lướt qua hình ảnh chợ Đông Hà đã thấy xốn xang lòng dạ. Chợ Đông Hà như một biểu trưng của tình yêu và niềm tự hào chung riêng của mỗi người dân Quảng Trị.

Tôi cho rằng, mỗi ngôi chợ đều mang ít nhiều hồn cốt văn hóa, truyền thống đặc trưng, đa dạng và đặc sắc từ ẩm thực đến sản vật địa phương. Bởi vậy, khi tìm hiểu một vùng đất nào, tôi thường dạo một vòng quanh ngôi chợ ở đó. Trong những chuyến đi xa, tôi đã đặt chân lên nhiều ngôi chợ ở bao vùng đất lạ.

Gần nhất có thể kể đến là chợ Đồng Hới (Quảng Bình), chợ Đông Ba (Huế) xa hơn như chợ Bến Thành (TP. Hồ Chí Minh), chợ Đồng Xuân (Hà Nội), xa nữa là những ngôi chợ ở đất nước Singapore, Malaysia... nhưng so sánh với chợ xứ mình vẫn chẳng đâu thương quý bằng. Cố nhiên, mọi sự so sánh trên đời đều khập khiễng, huống chi nơi ta gắn bó luôn được ưu tiên yêu mến nhiều bởi chứa cảm xúc và kỷ niệm.

Lần đó, tôi và bé Quyên (công tác tại Sở y tế tỉnh Quảng Trị) cùng nhà văn Đoàn Thạch Biền đã thưởng thức sơ sơ nhưng cũng đủ hết thảy ẩm thực của Quảng Trị tại chợ Đông Hà. Đủ là đủ theo danh sách mà ông Biền đã tìm hiểu và liệt kê.

Cần nói rõ, tôi là kiểu đàn bà hiếm khi ăn hàng ở chợ, cái này hẳn do tính cách, tại tôi ít ra ngoài, ít lê la hàng quán. Nét ăn hàng ở chợ của đàn bà ví như thói quen ngồi vui bên ly rượu, miếng mồi của đàn ông, khó lòng thay đổi và dễ bề thông cảm. Bé Quyên cũng giống tôi, chưa có “kinh nghiệm” đi chợ ăn hàng nên hai chị em khá lúng túng. Đầu tiên, ông Biền nói hình như món bún nghệ xào lòng ở đây có tiếng lắm.

Hai chị em tôi dạ, vậy mình ăn thử. Nhìn thúng bún nghệ nóng hổi đặt trên cái bếp củi con con luồn qua đôi triêng gióng, nhà văn miền Nam đã trầm trồ khen ngợi. Ăn miếng nào ông khen ngon miếng đó, bún nóng và thấm nghệ, miếng lòng non thì béo ngậy, điểm vài lát ớt cọng rau thêm đậm vị.

Dì bán hàng hào phóng, hỏi ông muốn ăn miếng bún dưới nồi không, dì mời. Đó là miếng bún cháy sém, nằm dưới đáy nồi, giòn ngon như cơm cháy. Lúc tính tiền, ông Biền ngạc nhiên vì đĩa bún ngon lành có giá chỉ năm nghìn đồng. So với chốn Sài thành chộn rộn đắt đỏ, nhiều khi chưa bằng tiền vé một lần gửi xe.

Bụng đã lưng lưng, chúng tôi còn thưởng thức thêm một đĩa bánh lọc trần, đĩa mít thấu và chén chè đậu ván. Nếm món nào, nhà văn cũng tấm tắc gật gù. Ông Biền trầm trồ khi đi một vòng quanh chợ Đông Hà, nhà văn say sưa chụp ảnh ở mỗi góc chợ, ông khen ngôi chợ đẹp, đồ ngon, rẻ. Tôi thở phào nhẹ nhõm, nghĩ lựa chọn dẫn ông đi tham quan chợ Đông Hà xem ra là đúng đắn.

Lần đó, tôi còn nợ ông vì chưa mời ông đi thăm thú được nhiều nơi, chưa giới thiệu hết cái hay, cái ngon, cái đẹp của quê mình. May thay, những lao xao rộn rã của buổi chợ chiều tất bật đã phần nào gom nhặt một góc đời sống dung dị của Quảng Trị. Và mừng hơn, tôi giúp ông hiểu được phần nào ẩm thực của quê hương mình.

Từ kỷ niệm đó, sau này, tôi có phần “mạnh dạn” hơn khi lội chợ Đông Hà để ăn hàng và phát hiện ra nhiều thú vị. Đừng tưởng chỉ có đàn bà mới ăn hàng, hóa ra nhiều người đàn ông, không phải mưu sinh ở chợ, vẫn tạt qua đây để ăn vài món ưa miệng.

Tôi nhớ hình ảnh chú Hoàng Văn Nghĩa ( trú tại phường Đông Lễ, Đông Hà) ngồi bưng tô bún hến ở gánh hàng của chị H. (chị dặn đừng nêu tên mình lên báo). Chiều mô chú cũng tạt qua chợ mần tô bún hến, ăn mấy chục năm rồi. Chú nói mấy quán ngoài đường bán đầy nhưng chú không thích. Ngó cách chị H. bỏ hến, bỏ nước, muối thêm cho chú, đủ hiểu chú đã quen mặt ở đây.

Tôi hỏi chú ăn rứa về còn ăn cơm nữa không, chú kêu có chơ, chừng ni nhằm nhòm chi, về còn mần tô cơm nữa. “Bởi, bao nhiêu người ghen tị với chú đó nghe, đại tá, đại gia không bằng đại khỏe”. Tôi bật cười vì độ hóm hỉnh và câu nói thú vị của chú, cũng công nhận chú ăn khỏe thật. Tuổi của chú tầm hơn sáu mươi, nom người doi doi không mập, không ốm mà ăn vậy là khá nhiều.

Ngồi ở hàng bún, thấy chú kêu sẵn thêm ly chè, có bữa thì ly nước đậu. Ai bảo ở chợ không vệ sinh hay sợ đồ dổm, thật giả chi chừ khó phân biệt, nhà hàng sang trọng nhiều khi tụi hắn còn mần liều bây ơi, chú vừa húp xì xụp bát nước hến vừa hổn hển cười nói.

Ở chợ phải bán đồ ngon vì ngoài khách quen đi chợ mỗi ngày, người bán đồ ăn ở chợ bán chủ yếu cho những bạn hàng. Ngày nào cũng chạm mặt, đồ phải ngon, tươi rẻ, chớ dở dễ chi bán được lâu hả bây, không khéo bị chửi cho nữa. Nghĩ cũng có lý, hèn chi, ai cũng nói đồ ăn ở chợ thường ngon hơn quán xá.

Với những người đi xa, ẩm thực quê nhà là hành trang khi rời quê hương xứ sở. Hình dung, những người Quảng Trị khi rong ruổi Nam Bắc hay tha hương đâu đó ở trời Âu, đất Á, nghĩ về quê nhà trong cái lạnh se sắt của buổi chiều cuối năm, sau nỗi nhớ nhà, nhớ mẹ cha, ngó bộ cũng dễ nhớ thêm vị bát chè đậu ván, thèm dăm cái bánh lọc, nhớ tô cháo bột cá lóc nhiều ném ớt hay đĩa bánh ướt thịt heo ngon mềm… Và cộng thêm vào đó, đôi khi hình ảnh một ngôi chợ nhỏ, là chợ làng, chợ xép hay chợ Đông Hà cũng gieo vào lòng thương nhớ khôn nguôi.

Như một nhân duyên, tôi lấy chồng, nhà chồng ở khá gần chợ Đông Hà. Tôi thích những buổi chiều, tản bộ một hồi rồi tạt qua chợ, lui cui sau hàng cá, nhìn những con đò vừa cập bờ, o bán hàng tất tả vác lên từng thúng tôm cá tươi xanh. Góc chợ chiều xôn xao trong ánh nắng cuối ngày tạo nên một khoảnh khắc đẹp, một khoảnh khắc bình yên mà đôi khi phải trải qua bất thường xáo trộn người ta mới thấu hiểu.

Như đợt chợ Đông Hà phong tỏa dài ngày vì COVID-19, toàn thành phố thực hiện giãn cách, ai ở đâu ở yên đấy. Hàng xóm của tôi là dì bán hàng tạp hóa ở chợ, dì nói mấy chục năm có mặt ở chợ Đông Hà để bán buôn, chưa bao giờ dì nghỉ lâu thế này. Bão lụt cũng chỉ nghỉ vài ngày, Tết nhất cũng vậy. Khi chợ Đông Hà trở về bán buôn như bình thường, phải mất một thời gian sự lao xao chộn rộn mới trở lại.

Tôi nhớ, hồi còn nhỏ, mỗi lần được mẹ chở đi chợ Đông Hà vào dịp cuối năm, tôi háo hức mừng rỡ vô cùng. Hồi đó còn bé nên trong mắt tôi, ngôi chợ thật bao la, rộng lớn. Có một dịp giáp Tết năm tôi mười lăm tuổi, khi đi chợ, nghe xôn xao chuyện một cậu bé lạc giữa chợ Đông Hà, đã bị người ta dẫn đi.

Đến hai chín tháng Chạp, cậu bé đó được trả về nơi góc chợ đông đúc. Có lẽ, phát hiện ra cậu không được nhanh nhẹn nên người ta mang trả. Hóa ra, nhiều khi cái không may lại thành may mắn vậy đó. Cả chợ xúm lại, nắn tay chân cậu bé, sờ người cậu xem có bị thương ở đâu không, người thì hỏi han, người chúc mừng, người thì khóc theo bà mẹ đang khóc mừng khi gặp con.

Mỗi dịp cuối năm, khi tràn vào dòng người đi mua sắm Tết, thấy cảnh bà mẹ nào dắt theo con nhỏ, tôi lại bần thần nhớ chuyện năm nào. Như thể một gợi nhắc thương yêu rằng ngoài những xôn xao chộn rộn, chợ cũng như một góc đời sống thu nhỏ, đong đầy cảm thông và chia sẻ.

Bây giờ, khi đã thành người đàn bà của gia đình, mỗi giáp Tết, việc đi chợ là lẽ tất yếu. Chợ Đông Hà vào những ngày này thật đông đúc, người mua kẻ bán tấp nập, hàng hóa tràn ra cả mặt đường. Dù trải qua một năm nhiều vất vả và khó nhọc nhưng ai cũng muốn lo cho gia đình một cái Tết đủ đầy ấm cúng, lo việc gia tiên trọn vẹn.

Nhiều người đàn bà, cứ tầm hai bảy, hai tám tháng Chạp có khi ngày đi chợ mấy bận vì quên trước hụt sau. Lắm khi bảy, tám giờ tối của đêm ba mươi, có góc chợ vẫn xôn xao người mua bán. Dẫu cập rập hay thảnh thơi, bao lo toan của nông sâu đời người đôi khi thể hiện qua buổi chợ như thế.

Một chiều nào đó rảnh rang, tôi sẽ rủ bé Quyên ghé chợ Đông Hà để nhắc lại kỷ niệm về chuyến du lịch quanh chợ với nhà văn Đoàn Thạch Biền năm đó. Hai chị em sẽ kéo chiếc đòn bên triêng bún nghệ hoặc “sang” hơn là vô nhà vòm, ngồi gác chân ăn ly chè bột lọc, nghe lòng mình chộn rộn những nếp nghĩ thương yêu về bao điều dung dị giản đơn. Nếu có dịp, bạn bè hay con cháu ở xa về quê, tôi vẫn giữ ý định dẫn người ta lội chợ Đông Hà thăm thú và thưởng thức trọn vẹn vị ẩm thực của quê nhà thương khó.

Hẹn gặp nhau ở chợ Đông Hà.

Diệu Ái