Hình thức nào có thể thay thế kiểm toán?

Ngành kiểm toán đang phải đối mặt với thách thức lớn. Ảnh: Y.S.

Một khách hàng lớn chỉ có thể xin xem xét một phương thức kiểm toán khác, chẳng hạn phương thức ghi sổ hoàn toàn hay kiểm soát tự động toàn bộ, nếu họ được giới quản lý cho phép. Các nhà điều tiết quan tâm đến kết quả hoạt động của Big 4, và cũng tham vọng như vậy trong mong muốn thoát khỏi ràng buộc hiện tại. Vì vậy, sự cho phép là có khả năng.

Công ty muốn thay đổi sẽ bị yêu cầu tiếp nhận một phương pháp hứa hẹn đem lại những tác động tương đương hoặc tốt hơn đối với trách nhiệm giải trình và kết quả hoạt động. (Đây chính là lý do vì sao Big 4 [1] phát hoảng trước “luật thư xám” [2], và trước quy định dựa trên kết quả và các chuẩn mực. Các công ty ít nhất cũng đang vững tin vào quá trình kiểm toán cũng như đối với đích đến).

Thoạt đầu, sự thay đổi có thể được tiếp nhận theo hình thức thử nghiệm và tịnh tiến, với một hoặc nhiều hơn một công ty hợp tác với một hoặc nhiều hơn một nhà điều tiết, có lẽ nhằm gia tăng phương pháp kiểm toán truyền thống ở một khu vực tài phán nhất định, hoặc cho một loại hình công ty hay hoạt động kinh doanh cụ thể.

Lịch sử hiện đại của Big 4 là lịch sử của những bê bối tái diễn, là những nỗ lực của các nhà điều tiết nhằm thiết lập điều luật sửa chữa và các tổ chức cùng các chuẩn mực.

Nhiều nhân sự trong các lĩnh vực kế toán, điều tiết và quản trị đã coi điệu nhảy điều tiết này là một nghi thức thuần túy, được thiết kế để dập sức nóng của các vụ bê bối và nhờ vậy, bảo tồn được hiện trạng, chỉ biến đổi vừa phải và tăng dần. Tuy nhiên, điệu nhảy này có lẽ sắp kết thúc, với một cú dịch chuyển điều tiết cơ bản hơn.

Các nhà điều tiết ở Mỹ, châu Âu hay Trung Quốc có thể đã theo đuổi công cuộc “tái khởi động điều tiết”: Một thay đổi vượt bậc dẫn đến một cách khác biệt hoàn toàn trong hoạt động mua và cung cấp các dịch vụ kế toán.

Trang bị lỗi thời. Quần thể động vật đã tiến hóa hết. Những tảng băng đang tan. Miếng bơ bị đánh cắp. Bất kể bạn chọn phép ẩn dụ nào, Big 4 cũng đang gặp rắc rối. Sân chơi độc quyền đã làm nên sự giàu có cho họ nay đang nhanh chóng co hẹp.

Ví dụ, trong thời đại mới của tính minh bạch và chủ nghĩa hoạt động theo quản lý của pháp luật, những hình thức tránh thuế cũ không còn khả dĩ nữa. Nhiều dịch vụ tư vấn khác cũng vậy. Trong hoạt động kiểm toán, các công nghệ mới đang đồng thời làm xói mòn và xâm lấn quyền đặc nhượng độc quyền của Big 4.

Big 4 không phải là các công ty đại chúng, nên sự kết thúc của họ sẽ không giống với bất cứ lần đổ vỡ thị trường chứng khoán nào trong vòng bốn thế kỷ qua. (Khi PwC giúp phá hỏng màn công bố giải Phim Xuất sắc nhất 2017 tại lễ trao giải Academy Awards, giá cổ phiếu của công ty không hề giảm, chưa từng có tiền lệ này).

Các công ty không phải là đối tượng nghiên cứu của các nhà phân tích thị trường, các sàn giao dịch, các cổ đông bên ngoài, các ban giám đốc doanh nghiệp theo thông lệ hay đầu tư đại chúng.

Theo truyền thống, họ cũng không suy xét lẫn nhau. Phần lớn không có huy động tài chính bằng vay nợ [3] kiểu truyền thống, các công ty không chịu sự dò xét đáng kể của các bên cho vay.

Các chuyên gia kế toán, thậm chí những người trong lĩnh vực học thuật, không muốn phê bình quá nặng các công ty mà rất có thể là chủ thuê hay nhà cấp vốn cho họ trong tương lai. Rốt cuộc, tất cả chúng ta đều biết đứng ở bên có lợi cho mình.

Hơn thế nữa, các cấu trúc nhượng quyền của Bộ Tứ khiến họ có ít tính minh bạch hơn. Không công ty nào xuất bản một bộ báo cáo toàn diện trong đó tiết lộ phân tích chi tiết thu nhập hay giá trị của các tài sản chủ chốt, chẳng hạn các thương hiệu hay IP.

Nhiều thành phần đặc biệt của Big 4 vẫn mang tính bí ẩn. Do các cấu trúc hợp danh của họ, các khoản hoàn thuế cá nhân của các cộng sự thường lộ diện nhiều hơn so với những gì bản thân các công ty báo cáo cho các nhân viên thuế vụ.

Tuy nhiên, trong một thế giới giàu minh bạch hơn đang trỗi dậy, phần lớn những chuyện bí ẩn về Big 4 sẽ không thể tiếp tục. Các khách hàng sẽ biết nhiều hơn về nhân viên, các chi phí, tính công (bao gồm mức chi phí các đối thủ trả cho các dịch vụ tương tự), năng lực, phương pháp sản xuất, tin đồn nội bộ, những thất bại của các công ty, và giá trị, nếu có, được tạo ra từ các sản phẩm của họ. Không ảnh hưởng nào trong đây sẽ khiến các khách hàng muốn mua các dịch vụ của Big 4.

[1] Chỉ bốn công ty lớn về kiểm toán là: Deloitte, Ernst & Young (E&Y), PricewaterhouseCoopers (PwC) và Klynveld Peat Goerdeler (KPMG).

[2] Luật thư xám (grey-letter law) có thể hiểu là những quy định, chuẩn mực mang yếu tố pháp lý mà chính quyền tác động để các doanh nghiệp tuân thủ, nhưng chúng không hẳn thuộc về những quy định pháp lý được thiết lập rõ ràng, được công nhận và gần như không có tranh cãi nào (ND).

[3] Là hình thức một công ty mượn tiền để kinh doanh hoặc cấp tài chính cho các hoạt động của nó, như thông qua bán trái phiếu, vay nợ (ND).

D. Gow & Stuart Kells/ Best Books & NXB Công thương