Học trò vùng khó vươn lên thoát nghèo từ sách

Cô Đoàn Thị Hải Yến chụp ảnh lưu niệm với học sinh nhà trường.

Báo GD&TĐ đã có cuộc phỏng vấn cô Đoàn Thị Hải Yến, Giáo viên Trường THPT Mỏ Trạng, huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang về hành trình đưa ánh sáng tri thức cho học sinh vùng dân tộc thiểu số.

Tiền thân là Trường thanh niên dân tộc Yên Thế, vậy tỷ lệ học sinh của trường hiện nay là người dân tộc, thuộc hộ nghèo và cận nghèo chiếm đa số phải không, thưa cô?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Trường THPT Mỏ Trạng (huyện Yên Thế, Bắc Giang) chúng tôi tiền thân là Trường thanh niên dân tộc Yên Thế, được thành lập từ năm 1961. Nhà trường với nhiệm vụ là đào tạo, bồi dưỡng cho con em dân tộc vùng cao huyện Yên Thế và một số địa phương lân cận.

Đến nay, trải qua hơn 60 năm xây dựng và trưởng thành với nhiều lần đổi tên, nhà trường vẫn tiếp tục sứ mệnh của mình đó là giáo dục và đào tạo học sinh là con em đồng bào các dân tộc vùng cao của huyện nhà.

Chính vì vậy, học sinh trường chúng tôi đa số là con em đồng bào dân tộc thiểu số, chiếm khoảng 67,1% tổng số 569 học sinh của nhà trường. Phần lớn các em thuộc gia đình chính sách, hộ nghèo, cận nghèo và dân tộc vùng đặc biệt khó khăn.

Trường học vùng khó còn thiếu thốn cơ sở vật chất phục vụ dạy và học; điều kiện kinh tế của gia đình học sinh khó khăn nên nhiều em chưa mặn mà với việc đọc sách. Tình trạng này có diễn ra tại Trường THPT Mỏ Trạng?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Yên Thế là một huyện miền núi của tỉnh Bắc Giang, những năm qua đã được sự quan tâm của Đảng, sự đầu tư của Nhà nước nhưng điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, chậm phát triển, trình độ dân trí thấp, lạc hậu.

Cô Đoàn Thị Hải Yến cùng với đồng nghiệp tham gia nhiều hoạt động văn hóa đọc sách.

Trường THPT Mỏ Trạng đóng trên địa bàn vùng cao của huyện, học sinh chủ yếu đến từ các thôn bản đặc biệt khó khăn, con em của đồng bào dân tộc thiểu số, điều kiện gia đình phần nhiều là khó khăn, là hộ nghèo, cận nghèo nên chỉ cố gắng đáp ứng được những điều kiện tối thiểu cho con em đi học (quần áo, sách vở, phương tiện đi lại,…).

Thêm nữa, do nhận thức và thói quen của người dân nên việc đọc sách chưa được quan tâm, dẫn đến việc học sinh chưa mặn mà với việc đọc sách, báo.

Qua khảo sát sơ bộ của chúng tôi, số học sinh tại trường THPT Mỏ Trạng có sách (ngoài sách giáo khoa) và đọc sách, báo, truyện rất ít, khoảng 10 -15%.

Thư viện của nhà trường với nguồn kinh phí xây dựng từ ngân sách nhà nước, chủ yếu cung cấp sách giáo khoa, sách tham khảo phục vụ cho việc học tập trên lớp.

Hơn nữa, do sự thay đổi chương trình và sách giáo khoa nên những năm gần đây việc bổ sung nguồn sách cho thư viện cũng hạn chế, phần lớn lạc hậu với chương trình học cũng như không đáp ứng được nhu cầu của học sinh thế hệ mới, cho nên sách của thư viện nhà trường cũng không thu hút được nhiều học sinh đến đọc.

Một trong những rào cản việc tiếp cận sách của học sinh trường THPT Mỏ Trạng nói riêng và theo chủ quan của tôi cũng là của học sinh và nhân dân các vùng sâu, vùng cao, vùng khó khăn, vùng nông thôn nói chung đó là thiếu nguồn cung cấp sách phong phú, đáp ứng đầy đủ nhu cầu của người đọc.

Bởi các hiệu sách xung quanh trường học chủ yếu chỉ bán sách giáo khoa, đồ dùng học tập, đồ lưu niệm, giải trí,... nhưng rất ít sách văn học, sách dạy kỹ năng, sách khoa học thường thức,…

Công nghệ thông tin tác động không nhỏ đến thói quen đọc sách của người lớn và trẻ em. Nơi tôi công tác, các em thích lướt web hơn đọc sách, báo. Học sinh Trường THPT Mỏ Trạng thế nào? Thầy cô có kiểm soát hay định hướng nội dung cho trò?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Sử dụng internet đã trở thành hoạt động thường xuyên, quen thuộc của mỗi chúng ta. Trong thời gian vừa qua, nhất là trong khi dịch Covid-19 bùng phát, việc học sinh được trang bị thiết bị công nghệ, hỗ trợ sử dụng internet để phục vụ học tập càng góp phần làm cho thói quen sử dụng mạng của các em tăng lên.

Sự hấp dẫn của internet càng khiến cho các em xa rời việc đọc sách, báo truyền thống.

Tại trường THPT Mỏ Trạng, nhà trường cho phép các em sử dụng điện thoại trong học tập và trang bị wifi đầy đủ để đáp ứng nhu cầu sử dụng cho học sinh và giáo viên. Tuy nhiên, học sinh chỉ được sử dụng điện thoại trong các hoạt động học tập và giáo dục khi được giáo viên cho phép và giải trí sau khi tan học.

Trong quá trình giáo dục, nhà trường luôn có định hướng cho các em tìm đến những trang thông tin hữu ích cho việc học. Các thầy cô giới thiệu cho các em các địa chỉ website lành mạnh, bổ ích và hướng dẫn các em khai thác thông tin trên mạng một cách an toàn, trong đó cách đọc sách/nghe sách trực tuyến.

Được biết Trường THPT Mỏ Trạng có nhiều cách làm hay để thúc đẩy học sinh tự tìm đến với sách; đọc sách một cách chủ động. Xin cô chia sẻ bí quyết để đồng nghiệp tham khảo?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Xuất phát từ điều kiện, hoàn cảnh của học sinh trong trường, nhận thấy được nhu cầu đọc sách của học sinh để giải trí, nâng cao hiểu biết, bồi dưỡng kỹ năng, trong những năm còn làm công tác đoàn tôi đã tham mưu cho nhà trường, phối hợp với các đồng chí trong Ban thường vụ Đoàn trường xây dựng Thư viện thanh niên trường THPT Mỏ Trạng.

Thư viện được xây dựng hoàn toàn từ nguồn xã hội hóa, với tổng kinh phí gần 60 triệu đồng. Thư viện có đầy đủ bàn, ghế với gần 1000 đầu sách, có máy vi tính kết nối mạng phục vụ cho việc đọc sách, giải trí và tìm kiếm thông tin.

Bên cạnh một số sách tham khảo phục vụ trực tiếp học tập, sách của thư viện tập trung vào sách văn học, sách kỹ năng sống như các tác phẩm truyện thơ phù hợp với lứa tuổi, các tác phẩm văn học kinh điển, các sách như Hạt giống tâm hồn, Trà sữa cho tâm hồn, các cuốn sách về danh nhân, sách của các danh nhân thành đạt,…

Thư viện đã thu hút được rất nhiều đoàn viên, thanh niên học sinh đến đọc, mượn sách và truy cập internet,… và trở thành một điểm đến quen thuộc học sinh ngoài giờ học.

Bên cạnh việc duy trì Thư viện thanh niên, nhà trường cũng tăng cường các hoạt động tuyên truyền, thúc đẩy văn hóa đọc trong nhà trường trong các giờ sinh hoạt tập thể; trong các giờ học, đặc biệt là giờ học văn; trong các hoạt động kỉ niệm Ngày Sách Việt Nam,…

Với hàng trăm đầu sách tại thư viện, cô nhận thấy học sinh có xu hướng lựa chọn cuốn sách nào. Sau thời gian, các em có thay đổi nhận thức trong quá trình học tập, thậm chí định hướng nghề nghiệp tương lai?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Xu hướng chọn sách của học sinh rất đa dạng, tuy nhiên nhiều nhất vẫn tập trung vào sách tham khảo phục trực tiếp học tập và truyện dành cho tuổi teen, sau đó là các sách kỹ năng, bồi dưỡng cảm xúc và tâm hồn như: Hạt giống tâm hồn, Đắc nhân tâm, Nghĩ giàu làm giàu và sách của các tác giả trẻ thịnh hành…

Học sinh được thầy cô giới thiệu để lựa chọn những cuốn sách hay, phù hợp cho việc bổ sung kiến thức trong quá trình học tập.

Học sinh trường THPT Mỏ Trạng tham gia đọc sách và học tập thường xuyên tại thư viện.

Những cuốn sách lành mạnh giúp các em có cải thiện về học tập, cũng như có những suy nghĩ tích cực trong cuộc sống – biết yêu gia đình, sống có trách nhiệm với bản thân, có ước mơ, biết xây dựng mục tiêu cho tương lai, biết sống thực tế hơn khi lựa chọn nghề nghiệp hoặc định hướng sống trong tương lai…

Tình trạng bạo lực học đường gia tăng thời gian gần đây khiến tôi trăn trở và băn khoăn không biết làm thế nào để xoa dịu những bức xúc trong học sinh. Cô có những định hướng gì giúp trò có thể lựa chọn được những cuốn sách cần thiết, bổ ích, phù hợp; biết vận dụng kiến thức đọc được trong sách vào quá trình học tập cũng như cuộc sống?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Bạo lực học đường là một trong những vấn đề “nóng” đang nhận được rất nhiều sự quan tâm của gia đình, nhà trường và xã hội. Để giảm thiểu được tính trạng này, theo tôi cần những giải pháp giáo dục đồng bộ, lâu dài.

Đọc sách cũng có thể giúp giảm thiểu được những nguyên nhân tạo ra bạo lực học đường: Thời gian đọc sách là khoảng thời gian con người được tĩnh tâm, thư giãn, tâm hồn cũng được nghỉ ngơi, bớt căng thẳng, khiến những bức xúc của lứa tuổi học trò có thể được xoa dịu.

Bên cạnh đó, việc lựa chọn những tác phẩm văn học có giá trị nhân văn, sách về tâm lý lứa tuổi, sách truyền cảm hứng... sẽ giúp các em có cái nhìn sâu sắc, tích cực hơn về cuộc sống, giúp các em biết hướng tới những giá trị tốt đẹp, cốt lõi, giúp các em có suy nghĩ chín chắn hơn, biết cách điều chỉnh hành vi của mình từ đó sẽ biết cách ứng xử với mọi người xung quanh, bớt đi những hành vi tiêu cực, bạo lực,…

Đối với học sinh hiện nay, vẫn cần nhất là những cuốn sách tâm lý, sách kỹ năng sống giúp các em biết cách giải quyết những khó khăn, thậm chí khủng hoảng của tuổi teen trong một xã hội rất nhiều sự tác động đa chiều như hiện nay.

Trao tặng sách giữa trò với trò, lớp với lớp được nhiều trường học vùng khó triển khai và phát huy tác dụng. Nhà trường có tổ chức hoạt động này, hiệu quả ra sao thưa cô?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Đây là hoạt động hết sức ý nghĩa, được nhà trường khuyến khích. Tuy nhiên, như đã nói ở trên, số lượng học sinh có sách không nhiều nên chưa tạo thành một phong trào thường xuyên và sâu rộng.

Thầy Vũ Đình Nghiệp - Hiệu trưởng trường THPT Mỏ Trạng trao tặng sách cho học sinh nhà trường.

Sắp tới, chúng tôi cũng có ý tưởng đó là tổ chức một ngày hội sách – trong đó có hoạt động trao đổi/tặng sách giữa học sinh với học sinh, giữa giáo viên với học sinh,.. để lan tỏa hành động ý nghĩa này.

Nhờ phong trào Trường giúp trường, học sinh của tôi có cơ hội được tiếp xúc với nhiều loại sách báo, hiểu thêm về ý nghĩa sự sẻ chia. Tại các trường học huyện Yên Thế nói riêng và Bắc Giang nói chung, hoạt động trên diễn ra thế nào?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Tôn vinh giá trị của sách và lan tỏa văn hóa đọc trong nhân dân là nội dung được các cấp của tỉnh Bắc Giang rất quan tâm trong thời gian qua, đặc biệt sau Hội nghị văn hóa toàn quốc.

UBND Tỉnh Bắc Giang đã tổ chức Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam. Thư viện tỉnh Bắc Giang tổ chức các hoạt động chào mừng ngày Sách Việt Nam với nhiều hoạt động như tặng sách cho các trường học, nói chuyện chuyên đề về giá trị của sách,...

Ngành Giáo dục Bắc Giang cũng rất quan tâm đến công tác lan tỏa văn hóa đọc trong các cơ sở giáo dục trên toàn tỉnh.

Dưới sự chỉ đạo của Sở GD&ĐT Bắc Giang, các hoạt động nâng cao hiệu quả đọc sách, xây dựng và lan tỏa văn hóa đọc được triển khai rộng khắp trong các cơ sở giáo dục.

Rất nhiều trường học đã xây dựng được những thư viện lớn, đáp ứng nhu cầu đọc của giáo viên và học sinh. Nhiều trường đã xây dựng được các tủ sách di động, không gian đọc sách mở, thân thiện,…

Học sinh trường THPT Mỏ Trạng duy trì thói quen đọc sách tại khuôn viên nhà trường.

Sở GD&ĐT Bắc Giang thường xuyên phối hợp với các cơ quan, đơn vị, các tổ chức đoàn thể tổ chức các hoạt động tôn vinh văn hóa đọc như tổ chức các cuộc thi giới thiệu cuốn sách yêu thích, Đại sứ văn hóa đọc hoặc tặng hàng ngàn cuốn sách cho các cơ sở giáo dục trên toàn tỉnh từ nguồn xã hội hóa,…

Còn tại huyện Yên Thế, các nhà trường nói chung và Trường THPT Mỏ Trạng nói riêng tham gia hoạt động tôn vinh văn hóa đọc theo chỉ đạo của ngành, phối với cơ quan văn hóa huyện tổ chức ngày hội sách, phối hợp với huyện đoàn Yên Thế thực hiện dự án Thư viện trực tuyến,…

Năm học 2022-2023 sắp kết thúc, cô và đồng nghiệp có giải pháp giúp học sinh đón mùa hè bổ ích. Thư viện nhà trường có mở cửa đón trò trong dịp hè?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Trường THPT Mỏ Trạng luôn quan tâm đến những hoạt của học sinh trong dịp hè, luôn muốn tạo cho các em những sân chơi bổ ích.

Bằng nguồn xã hội hóa, nhà trường đã xây dựng được một sân bóng nhân tạo, một bể bơi di động do chính các thầy cô giáo trong trường quản lý và vận hành, một khu tập thể dục ngoài trời.

Các công trình này không chỉ phục vụ cho việc học tập giảng dạy của nhà trường mà còn là sân chơi bổ ích, lý thú thu hút đông đảo học sinh và con em nhân dân quanh vùng.

Bên cạnh đó, thư viện nhà trường, thư viện thanh niên vẫn sẵn sàng mở cửa phục vụ nhu cầu mượn, đọc sách của học sinh. Đồng thời, nhà trường với khuôn viên thoáng, rộng, nhiều cây xanh cũng là một không gian lý tưởng để vui chơi, đọc sách và tham gia các hoạt động tập thể của các câu lạc bộ học sinh trong dịp nghỉ hè.

Là 1 trong 10 cá nhân vinh dự được Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang tặng bằng khen và biểu dương tôn vinh gương điển hình tiên tiến vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2022, cô có dự định gì để phát triển văn hóa đọc trong khu dân cư, đồng bào dân tộc miền núi huyện Yên Thế nói riêng và tỉnh Bắc Giang nói chung?

Cô Đoàn Thị Hải Yến: Bản thân tôi sẽ cùng đồng nghiệp tiếp tục lan tỏa, góp phần xây dựng văn hóa đọc trong trường học của mình như thành lập CLB Sách, CLB Văn học, sinh hoạt thường xuyên, đều đặn.

Đồng thời, tham mưu cho nhà trường phối hợp với ngành văn hóa thông tin của địa phương tổ chức các hoạt động tôn vinh văn hóa đọc thường niên cho học sinh: Giới thiệu sách, trao đổi sách, trưng bày sách, giới thiệu sách,…

Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang trao khen thưởng cho cô Đoàn Thị Hải Yến (thứ 3 từ phải sang) và các cá nhân tiên tiến.

Tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng, góp phần lan tỏa văn hóa đọc trong vùng đồng bào dân tộc nơi mình sinh sống.

Tổ chức và khích lệ các hoạt động văn hóa mang bản sắc của từng dân tộc, khuyến khích các em mặc trang phục dân tộc mình trong các ngày lễ kỷ niệm, khuyến khích các em nói tiếng dân tộc mình đồng hành cùng tiếng Việt.

Nếu được thì gắn hoạt động đọc sách gắn với chủ đề văn hóa dân tộc để tăng tính hấp dẫn của hoạt động.

Trong thời gian tới, tôi mong Bộ GD&ĐT tiếp tục có nhiều chương trình hơn nữa để xây dựng, thúc đẩy văn hóa đọc trong nhà trường, nhất là các ngôi trường ở vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số như trường THPT Mỏ Trạng.

Xin trân trọng cảm ơn cô Đoàn Thị Hải Yến!

Đăng Chung (thực hiện)