Kazakhstan: Điều gì đằng sau tình trạng bất ổn?

Hôm Chủ nhật, vài trăm cư dân của Zhanaozen, một thị trấn ở phía tây Kazakhstan, đã xuống đường phản đối giá khí hóa lỏng cao, một loại nhiên liệu phổ biến. Làn sóng phản đối kể từ đó đã lan rộng khắp đất nước, với hàng nghìn người tham gia tuần hành trên đường phố.

Quân đội Kazakhstan xuống đường đảm bảo trật tự. Ảnh: Reuters

Bài liên quan

Liên minh quân sự do Nga dẫn đầu cấp tốc được cử đến 'gìn giữ hòa bình' Kazakhstan

Nga "răn đe" sự can thiệp từ bên ngoài vào Kazakhstan

Kazakhstan công bố tình trạng khẩn cấp, kêu gọi Nga giúp đỡ

Chính phủ Kazakhstan giải tán sau các cuộc biểu tình lớn vì giá nhiên liệu

Những người biểu tình cũng đã xuống đường ở Almaty, thủ đô cũ. Một dinh thự Tổng thống đã bị đốt cháy. Đã có báo cáo về những người biểu tình xông vào các tòa nhà của thành phố, phóng hỏa xe cảnh sát, các sĩ quan vũ trang tuần tra, các vụ nổ súng và thậm chí cả các vụ nổ.

Trong một động thái bất ngờ, Tổng thống Kassym-Jomart Tokayev hôm thứ Tư tuyên bố sẽ giải quyết các vấn đề gây ra tình trạng bất ổn. Chính phủ đã bị giải tán và Tổng thống Tokayev đã ban bố tình trạng khẩn cấp tại các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất của đất nước.

Trong khi tình hình trên thực địa vẫn chưa rõ ràng, nhưng chưa bao giờ Kazakhstan, từ lâu được coi là một chế độ chuyên quyền ổn định, lại chìm trong một cuộc khủng hoảng chính trị nặng nề như hiện nay. Hậu quả của nó có thể sẽ được cảm nhận rất xa và rộng. Kazakhstan, xét cho cùng, là một nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ duy trì quan hệ rất chặt chẽ với Nga.

Giá cả tăng cao và tình trạng thiếu hụt

Làn sóng phản đối mới nhất bắt nguồn từ Zhanaozen, nơi 10 năm trước cùng bùng phát tình trạng bất ổn dữ dội sau khi công nhân dầu mỏ đình công. Hơn 10 người đã thiệt mạng khi chính quyền đàn áp các cuộc biểu tình. Danh tiếng của đất nước hòa bình và chuyên quyền vừa phải duy nhất đã bị ảnh hưởng.

Trong khi mức lương thấp gây ra tình trạng bất ổn năm 2011, thì lần này, người dân Zhanaozen đã xuống đường vì giá khí đốt tự động tăng mạnh. Giá xăng đã tăng gấp đôi trong năm mới. Chính phủ, hiện đã giải thể, cho biết sự gia tăng là do nhu cầu tăng và tình trạng thiếu sản xuất.

Kazakhstan từ lâu đã phải đối mặt với một số vấn đề, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng. Ví dụ, năm ngoái, Kazakhstan đã không sản xuất đủ điện, dẫn đến phải đóng cửa khẩn cấp. Nước này đã phải dựa vào Nga để bù đắp lượng điện bị mất. Giờ đây, Kazakhstan đang có kế hoạch xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của mình.

Giá thực phẩm đã tăng chóng mặt đến mức mùa thu năm ngoái khiến chính phủ phải ban hành lệnh cấm xuất khẩu gia súc và các loại gia súc nhỏ hơn, cũng như khoai tây và cà rốt.

Triều đại ba thập kỷ kết thúc

Cuộc khủng hoảng hiện tại xảy ra vào thời điểm mà Kazakhstan thấy mình đang ở ngã ba đường. Trong ba thập kỷ, Kazakhstan được điều hành bởi ông Nursultan Nazarbayev. Trong thời kỳ trước đây, ông từng là Thủ tướng nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết Kazakhstan, đồng thời là chủ tịch Đảng cộng sản Kazakhstan.

Sau đó, ông cai trị Kazakhstan thời hậu Xô Viết với tư cách là Tổng thống đầu tiên của đất nước. Triều đại độc tài của ông đã để lại dấu ấn cho đất nước. Nhưng ông Nazarbayev cũng đã thu hút được các khoản đầu tư của phương Tây vào lĩnh vực dầu khí và từ đó tạo ra một khối tài sản nhất định cho người dân của mình. Ông Nazarbayev cũng chuyển thủ đô từ Almaty ở phía nam của đất nước gần Kyrgyzstan đến thành phố Astana, được đổi tên thành Nur-Sultan để vinh danh ông.

Người đàn ông 81 tuổi này là người nắm quyền lâu nhất trong thế giới hậu Xô Viết khi ông tuyên bố từ chức vào tháng 3/2019. Ông Nazarbayev đã viện dẫn các vấn đề sức khỏe là một lý do để rời nhiệm sở, mặc dù các nhà quan sát nghi ngờ ông muốn đảm bảo di sản lâu dài của mình. .

Ông Kassym-Jomart Tokayev, 68 tuổi, là người kế nhiệm ông Nazarbayev ở vị trí lãnh đạo. Nhưng cựu Tổng thống Nazarbayev tiếp tục đứng đầu hội đồng an ninh đầy quyền lực và đảng Nur Otan cầm quyền. Chỉ đến tháng 11/2021, ông mới trao quyền lãnh đạo đảng cho ông Tokayev.

Moscow lo ngại về tình trạng bất ổn

Ý tưởng của ông Nazarbayev về việc dần dần chuyển giao quyền lực đang bị đe dọa. Nhiều nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ khác sẽ theo dõi sát sao những sự kiện mới nhất đang diễn ra, và Nga cũng vậy.

Kazakhstan là đồng minh Á-Âu thân thiết thứ hai của Nga sau Belarus. Sau khi Belarus bị rung chuyển bởi các cuộc biểu tình vào năm 2020, Kazakhstan là đồng minh thứ hai trải qua tình trạng hỗn loạn tương tự. Nga duy trì các mối quan hệ chính trị và kinh tế chặt chẽ với cả hai nước.

Năm 2010, Nga, Belarus và Kazakhstan thành lập Liên minh Hải quan Á-Âu, một dự án đầy tham vọng do Tổng thống Nga Vladimir Putin đứng đầu. Vào năm 2015, bộ ba đã được nâng cấp thành một liên minh kinh tế đầy đủ, với sự tham gia của Armenia và Kyrgyzstan.

Tổng thống Nga Putin và ông Nazarbayev có quan hệ thân thiết. Họ gặp nhau lần cuối vào tháng 12 tại hội nghị thượng đỉnh của các quốc gia hậu Xô Viết ở St Petersburg, Nga.

Cho đến nay, Moscow vẫn giữ mình ngoài cuộc khủng hoảng Kazakhstan. Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao đã kêu gọi đối thoại. Moscow đã có cách tiếp cận tương tự với Belarus, và sau đó đã cử cảnh sát đến để dẹp tan các cuộc biểu tình.

Không rõ Moscow có hành động theo cách tương tự ở Kazakhstan hay không?

Quốc Thiên