Lao động thiếu việc làm tăng mạnh

Gần 5 triệu lao động bị ảnh hưởng

Tại cuộc họp báo về tình hình lao động việc làm quý I-2020 được tổ chức mới đây, Tổng cục Thống kê (TCTK) cho biết, đã có nhiều biến động về tình hình lao động, việc làm do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và các chỉ số đều phản ánh sự sụt giảm về cung ứng thị trường lao động cũng như giảm việc làm đối với thu nhập của NLĐ. Cụ thể, tỷ lệ tham gia lực lượng lao động ghi nhận mức thấp kỷ lục trong vòng 10 năm qua khi chỉ có khoảng 75,4% dân số từ 15 tuổi trở lên tham gia lực lượng lao động, giảm 1,2 đến 1,3 điểm phần trăm so quý trước và so cùng kỳ. Tỷ lệ thất nghiệp mặc dù vẫn duy trì ở mức thấp nhưng bắt đầu có dấu hiệu tăng lên. Đáng chú ý, tỷ lệ thiếu việc làm của lao động trong độ tuổi ở mức cao nhất trong vòng 5 năm gần đây. Trong khi đó, tốc độ tăng thu nhập của NLĐ chưa bằng một nửa so cùng kỳ.

Cụ thể, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên là 55,3 triệu người, giảm 673,1 nghìn người so quý trước và giảm 144,2 nghìn người so cùng kỳ. Sau chuỗi 5 năm tăng liên tục (2015-2019), đây là năm đầu tiên lực lượng lao động giảm. Cả nước vẫn còn 35,9%, tương đương 9,4 triệu lao động làm công hưởng lương không được ký hợp đồng lao động; 81,9% trong số đó làm việc theo hình thức “thỏa thuận miệng” và 18,1% còn lại không có bất kỳ hợp đồng hay thỏa thuận nào với chủ sử dụng lao động. Số lao động có việc làm phi chính thức là gần 20,1 triệu người, giảm 494 nghìn người so quý trước và tăng 207 nghìn người so cùng kỳ. Trong bối cảnh diễn biến phức tạp của dịch Covid-19 hay các biến động tiêu cực của nền kinh tế, lao động không được ký hợp đồng và lao động có việc làm phi chính thức là đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Cũng theo TCTK, số người thất nghiệp trong độ tuổi lao động quý I-2020 là gần 1,1 triệu người, tăng 26,1 nghìn người so quý trước và tăng 26,8 nghìn người so cùng kỳ. Do trong thu nhập quý I-2020 của NLĐ có khoản tiền thưởng của năm 2019 cho nên thu nhập bình quân tháng của NLĐ vẫn tăng 353 nghìn đồng so quý trước và tăng 473 nghìn đồng so cùng kỳ. Tuy nhiên, tốc độ tăng thu nhập đã sụt giảm đáng kể, đặc biệt là trong khu vực công nghiệp và xây dựng, dịch vụ.

Vụ trưởng Thống kê dân số và lao động (TCTK)Vũ Thị Thu Thủy cho biết, kết quả điều tra tại 132 nghìn doanh nghiệp (DN) và báo cáo đánh giá của các địa phương ghi nhận bốn tháng đầu năm có gần 5 triệu lao động bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, chưa bao gồm lao động làm việc trong các hộ sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản. Trong đó, lao động làm việc trong ngành công nghiệp chế biến chế tạo bị ảnh hưởng nhiều nhất, tiếp đến là ngành bán buôn, bán lẻ và ngành dịch vụ lưu trú, ăn uống. Khoảng 54% số lao động bị ảnh hưởng đang làm việc trong các cơ sở sản xuất, kinh doanh cá thể, 46% số lao động bị ảnh hưởng đang làm việc trong các DN và hợp tác xã, với các hình thức tạm nghỉ việc, giãn việc hoặc nghỉ luân phiên và mất việc làm. Trong đó, lao động tạm nghỉ việc trong ngành vận tải kho bãi và ngành giáo dục đều chiếm hơn 70% tổng số lao động bị ảnh hưởng tại mỗi ngành.

Cần đẩy nhanh thực hiện gói hỗ trợ an sinh

Kết quả điều tra cũng ghi nhận có khoảng 84,8% số DN cho biết gặp khó khăn do ảnh hưởng của dịch Covid-19; DN quy mô lớn và quy mô vừa chịu tổn thương nhiều hơn so với DN có quy mô nhỏ và siêu nhỏ. Gần 67% số DN đã thực hiện ít nhất một trong bốn giải pháp về lao động để ứng phó với tác động của dịch bệnh, bao gồm: cắt giảm lao động, giãn việc, nghỉ luân phiên, nghỉ việc không lương, cắt giảm lương. Trong đó, cho lao động giãn việc, nghỉ luân phiên là giải pháp được áp dụng phổ biến nhất và hơn 28% số DN đã phải cắt giảm lao động.

Bên cạnh các giải pháp tác động tiêu cực tới NLĐ, 5,3% số DN bị ảnh hưởng cũng cho biết đã tranh thủ thời gian ảnh hưởng của dịch Covid-19 để đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, tay nghề cho NLĐ. Đây là phản ứng chủ động, tích cực và đáng ghi nhận của DN nhằm thích ứng bối cảnh mới, chung tay cùng Chính phủ và NLĐ từng bước vượt qua thách thức của dịch bệnh. Về các giải pháp khắc phục khó khăn trong giai đoạn này, Vụ trưởng Thống kê dân số và Lao động Vũ Thị Thu Thủy cho rằng, DN cần đẩy mạnh nghiên cứu cải tiến kỹ thuật, quy trình sản xuất, kinh doanh; ứng dụng công nghệ thông tin chuyển từ kinh doanh trực tiếp sang kinh doanh trực tuyến; đào tạo nâng cao trình độ, kỹ năng cho NLĐ… Đối với NLĐ cũng cần tận dụng thời gian để nghiên cứu, học tập nâng cao trình độ chuyên môn, không ngừng đổi mới sáng tạo, tự trang bị các kỹ năng mềm để bảo đảm khả năng thích nghi và thay đổi không ngừng của thị trường lao động.

Nhận định về tình hình lao động, việc làm thời gian tới, Phó Tổng cục trưởng TCTK Phạm Quang Vinh cho rằng, ảnh hưởng của dịch Covid-19 đến lao động việc làm sẽ còn lớn hơn trong quý II vì hoạt động điều tra thu thập thông tin của TCTK tiến hành tại thời điểm ngày 15-3 trở về trước. Trong khi đó, các giải pháp ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất, kinh doanh là thực hiện giãn cách xã hội được triển khai từ ngày 1-4 cho nên chưa phản ánh vào số liệu thống kê quý I. Sản xuất, kinh doanh trong thời gian tới chủ yếu trông chờ vào thị trường trong nước, Chính phủ cần tập trung các giải pháp kích cầu tiêu dùng nội địa, tạo điều kiện cho DN tiêu thụ sản phẩm hàng hóa, từ đó tạo công ăn, việc làm cho NLĐ. Có thể xem xét đến hình thức cấp phiếu mua hàng miễn phí để người được thụ hưởng quy đổi thành hàng hóa của DN. Ông Vinh phân tích: Chính phủ đã rất nhanh chóng đưa ra các gói hỗ trợ tiền tệ, tài khóa, an sinh xã hội để giảm bớt khó khăn cho người dân và DN trước tác động của dịch Covid-19, vấn đề quan trọng là phải triển khai kịp thời và đúng đối tượng thụ hưởng. Gói hỗ trợ thuế có thể dễ triển khai nhưng khó là ở gói hỗ trợ giảm lãi suất, cơ cấu nợ vì các ngân hàng có thể đơn giản về thủ tục nhưng không thể giảm điều kiện hồ sơ. Gói an sinh xã hội 62 nghìn tỷ đồng đến nay mới xác định và giải ngân cho bốn đối tượng thụ hưởng. Riêng hai đối tượng còn lại gồm hộ kinh doanh cá thể và lao động tự do rất khó xác định vì thiếu cơ sở dữ liệu. Hiện nay, các địa phương đang rà soát từ hệ thống dữ liệu dân số cấp xã, phường để thực hiện kiểm tra chéo giữa các cơ quan, tránh trùng lặp, bỏ sót hoặc trục lợi. Do đó, việc triển khai các gói hỗ trợ vẫn còn chậm so với yêu cầu. Để các chính sách này phát huy hiệu quả, Chính phủ cần tiếp tục chỉ đạo sát sao các bộ, ngành, địa phương đẩy nhanh thủ tục hướng dẫn, cải cách thủ tục hành chính.

TÔ HÀ