Lễ hội Bàn Vương

Đàn tế treo kín các bức tranh thờ được lưu truyền từ đời này sang đời khác, thể hiện triết lý nhân sinh quan về mối quan hệ giữa cuộc sống của con người với vạn vật trong vũ trụ.

PTĐT - Dưới chân Đát Chuối - ngọn núi thiêng không chỉ của người Dao xã Nga Hoàng (huyện Yên Lập) mà còn là điểm hẹn tâm linh của cộng đồng người Dao quần chẹt trong khu vực, sau nhiều năm bị đứt quãng, Lễ cúng Bàn Vương được phục dựng nhằm lưu giữ nguồn gốc lịch sử, văn hóa của dân tộc, thể hiện sự biết ơn với Sư tổ Bàn Vương, người đã sinh ra 12 tộc họ người Dao ngày nay; đồng thời cầu nguyện Bàn Vương phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, con cháu đời đời ấm no, hạnh phúc.Bí thư Đảng ủy xã Nga Hoàng, Trịnh Tiến Xuân cho biết: Thờ cúng Bàn Vương là tục lệ lâu đời, khá điển hình trong sinh hoạt của đồng bào dân tộc Dao. Đối với đồng bào Dao quần chẹt, nghi thức thờ cúng Bàn Vương được thực hiện trong các nghi lễ của dân tộc như Lễ Tết nhảy, Lễ cấp sắc, Lễ tạ mộ tổ… nhưng ở quy mô gia đình, dòng họ và chỉ là những nghi thức kết hợp. Việc tổ chức Lễ cúng Bàn Vương quy mô cộng đồng như làng, bản trước đây được thực hiện theo chu kỳ 3 năm, 12 năm hoặc tùy thuộc vào sự chỉ đạo của thầy mo trong làng. Tuy nhiên, vì nhiều lý do, Lễ cúng Bàn Vương ở quy mô cộng đồng bị mai một và từ khi “hạ sơn” về dưới chân Đát Chuối lập làng người Dao Nga Hoàng đến nay, Lễ cúng Bàn Vương mới được phục dựng và tổ chức với sự tham gia không chỉ của các họ người Dao tại xã Nga Hoàng mà còn có sự tham gia của đông đảo các họ người Dao ở khắp các miền đất trên địa bàn huyện Yên Lập, các huyện lân cận của tỉnh và tỉnh Yên Bái.

Các thầy cúng thực hiện nghi lễ cúng tế Bàn Vương.

Có mặt tại Nga Hoàng vào những ngày cuối năm, khi lúa đã đầy bồ, ngô đã chật gác, chúng tôi may mắn được tham dự lễ hội huyền bí của cộng đồng dân tộc Dao dưới chân Đát Chuối. Lễ hội kéo dài trong một ngày, một đêm. Vào đầu giờ chiều, khi các thầy cúng đang chuẩn bị làm lễ dâng hương thì cũng là lúc dân bản tụ tập về đông lắm. Họ náo nức muốn chứng kiến nghi lễ thiêng liêng của cộng đồng, khi những người con trai của bản dưới sự dẫn dắt của các thầy mo mời tổ tiên về chứng giám, ban ơn cho được làm Lễ hội.

Cụ ông Trịnh Văn An năm nay 87 tuổi, ở khu Đồng Dứa, xã Nga Hoàng cho biết: Hàng trăm năm sống du canh, du cư qua những ngọn núi từ Yên Lập- Phú Thọ sang Văn Chấn, Trấn Yên bên Yên Bái, đến những năn 1950-1960 người Dao mình mới “hạ sơn” về Nga Hoàng dựng nghiệp, sau đó chia về nhiều nơi lập bản, lập xã.Sau nhiều năm, Lễ cúng Bàn Vương nay mới được phụng dựng với quy mô cộng đồng. Đặc biệt, để tổ chức được Lễ cúng Bàn Vương, khâu chuẩn bị nhiều khi phải bắt đầu từ hàng năm trước với đồ lễ gồm: 3 con lợn (mỗi con khoảng 80kg trở lên), 2 đôi gà, 4kg măng khô, 4-5 con sóc sấy khô (hoặc tươi)... và lương thực, thực phẩm đảm bảo cho cả bản trong thời gian diễn ra Lễ hội.Trước đây, đàn cúng tế Bàn Vương được lập bằng sàn tre, gỗ ở nơi trung tâm làng, bản - nơi có địa thế đẹp, cao nhưng phẳng rộng, bảo đảm các yếu tố phong thủy do các thầy mo lựa chọn. Nay, đàn cúng được đặt tại nhà sinh hoạt cộng đồng của đồng bào người Dao dưới chân Đát Chuối. Trên đàn tế được treo kín các bức tranh thờ được lưu truyền từ đời này sang đời khác, trong đó, nhiều bức tranh thể hiện triết lý nhân sinh quan về mối quan hệ giữa cuộc sống của con người với vạn vật trong vũ trụ.

Các điệu múa tái hiện hoạt động sản xuất, sinh hoạt từ thời xa xưa của cộng đồng người Dao và có sự đan xen hòa quyện giữa yếu tố lao động trần thế và tôn giáo, thể hiện sự giao hòa giữa hiện thực và thế giới tâm linh.

Sau lễ cúng gia Thần ngoại Thánh phù hộ các thầy tổ chức Lễ làm chay cúng dâng Bàn Vương, các thầy cúng thực hiện các nghi lễ: Khai đàn, Thượng đồng, mời Ngọc Hoàng xuống chứng giám, chiêu binh, chiêu lương… và lễ cúng tạ ơn Bàn Vương đã phù hộ cho người Dao luôn được bình yên, không bị giặc dã, bệnh dịch, ma quỷ hoành hành và làm ăn phát triển. Với vốn kiến thức về phong tục tập quán của người Dao, ông Phùng Sinh Thịnh - một trong những người có nhiều đóng góp trong việc phục dựng Lễ cúng Bàn Vương, hiện ở bản Dao núi Đù, xã Xuân Thủy cho biết: Thờ cúng Bàn Vương là sự tri ân, báo hiếu đến thủy tổ của người Dao đã khai sinh ra các dòng họ người Dao tồn tại và phát triển đến ngày nay. Với quan niệm và cách thức tổ chức nghi lễ như trên, có thể nói rằng, lễ cúng Bàn Vương là nghi lễ mang đậm tính nhân văn, nó hướng con người luôn nhớ đến nguồn cội tổ tiên linh thiêng, đầy sức mạnh bảo vệ cuộc sống. Đồng thời, nghi lễ này còn là sợi dây liên kết cộng đồng trong mối quan hệ dòng họ, làng bản, tạo nên sức mạnh để tồn tại và phát triển, vì thế đây cũng là lễ hội mang tính cộng đồng rất cao. Xen kẽ các nghi thức cúng tế, các thầy mo và dân bản cùng trình diễn các điệu múa chuông, múa kiếm - điệu múa phổ biến trong sinh hoạt văn hóa của dân tộc Dao, tái hiện lại hoạt động sản xuất, sinh hoạt từ thời xa xưa của cộng đồng người Dao.Chị Nguyễn Thu Hảo - hiện công tác tại Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch cho biết cảm xúc sau khi trải nghiệm Lễ cúng Bàn Vương: “Được tham gia bảo tồn nhiều lễ hội, trong đó có bảo tồn, xây dựng hồ sơ di sản quốc gia: Lễ cấp sắc của người Dao núi Đù xã Xuân Thủy, Tết nhảy của người Dao quần chẹt xã Nga Hoàng… nhưng Lễ cúng Bàn Vương để lại cho tôi nhiều ấn tượng, cảm xúc nhất, đặc biệt là tính nhân văn và tính cộng đồng của lễ hội. Nếu địa phương tiếp tục xây dựng và duy trì được lễ hội này cùng những lễ hội đặc sắc khác của các dân tộc trên địa bàn… thì đây chắc chắn sẽ là một sản phẩm văn hóa du lịch đặc sắc của Phú Thọ”.Trên con đường bê tông dưới chân Đát Chuối là màu tươi mới của những rừng quế, vườn cam, vườn bưởi và những căn nhà mới. Lễ hội Bàn Vương được phụng dựng và tổ chức thành công sẽ trở thành một trong những nét đẹp trong văn hóa truyền thống của cộng đồng người Dao bởi đó là dịp để mọi người tưởng nhớ về tổ tiên cội nguồn là Bàn Vương - vị anh hùng dân tộc đã giúp cho người Dao sống bình an, thịnh vượng, đoàn kết, phát triển, đồng thời lễ hội Bàn Vương còn có ý nghĩa giáo dục nhân dân sống đoàn kết, thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau cũng như ý thức vươn lên, khắc phục khó khăn để làm chủ cuộc sống.

Đinh Vũ