Loại bỏ hay giảm dần điện than?

Một mỏ than ở Middelburg, Nam Phi. Nguồn: Bloomberg.

Lợi bất cập hại

Từ Ấn Độ đến Ba Lan, những nhà máy điện siêu ô nhiễm thường chạy bằng than và thải ra hàng chục triệu tấn carbon dioxide mỗi năm. Tuy nhiên, việc đóng cửa chúng là không dễ dàng.

Ông Don Grant - Giáo sư tại Đại học Colorado Boulder, người tập trung vào các nhà máy điện gây ô nhiễm cao cho biết, có một nhóm nhỏ các nhà máy phát thải rất nghiêm trọng chịu trách nhiệm cho phần lớn khí carbon do ngành này thải ra. Theo nghiên cứu của ông Grant, 10 nhà máy điện phát thải nhiều nhất năm 2018 đã thải ra lượng carbon cao hơn tới 75% trên mỗi đơn vị điện so với các nhà máy khác tại quốc gia của họ, điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tập trung cuộc chiến chống biến đổi khí hậu vào các nhà máy nhiệt điện than gây ô nhiễm cực lớn.

Theo ông Grant, phân tích về điện than thường tập trung vào lượng khí thải cấp quốc gia hoặc các công ty cụ thể, điều này có thể bỏ qua bối cảnh địa phương của những nhà máy gây ô nhiễm lớn nhất thế giới và các ưu tiên phát triển mà họ hỗ trợ. Ví dụ, nhiều nhà máy gây ô nhiễm cực lớn nằm ở các nước đang phát triển ở châu Á, nơi nhu cầu điện ngày càng tăng đang thúc đẩy sự phụ thuộc vào điện than.

“Khi thay thế than, chúng ta cần thay thế các dịch vụ liên quan đến nó. Bởi nếu mỏ than bị đóng cửa, cuộc sống ở địa phương đó sẽ không còn như trước” - ông Carlos Fernandez Alvarez, chuyên gia về than tại Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), cho biết.

Theo Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu của Liên hợp quốc (IPCC), để đạt được các mục tiêu lớn về khí hậu nhằm hạn chế tình trạng nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C, cần phải nhanh chóng chuyển hướng khỏi than.

Tại hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP28 của Liên hợp quốc hồi năm ngoái tại Dubai, các nhà lãnh đạo thế giới lần đầu tiên nhất trí về một quá trình chuyển đổi “công bằng, có trật tự và bình đẳng” khỏi nhiên liệu hóa thạch và sẽ họp tại Baku, Azerbaijan vào tháng tới để thảo luận về cách tài trợ cho các nỗ lực của các nước đang phát triển. Nhưng các chính phủ phải cân bằng những cam kết này với việc duy trì hoạt động của đèn chiếu sáng, khi nhu cầu điện toàn cầu dự kiến sẽ tăng 4% trong năm nay (theo IEA).

Cần sự đồng bộ

Theo dữ liệu vệ tinh từ Climate Trace - một tổ chức sử dụng công nghệ để theo dõi lượng khí thải nhà kính, Ấn Độ và Trung Quốc là nơi có 52 trong số 100 nhà máy gây ô nhiễm hàng đầu thế giới vào năm 2022.

Ấn Độ vẫn chưa có kế hoạch đóng cửa nhà máy điện gây ô nhiễm lớn nhất của nước này - Vindhyachal STPP, vì nhà máy này cung cấp tới 4,76 gigawatt điện cho hàng trăm nghìn hộ gia đình ở Ấn Độ mỗi năm. Tuy nhiên, nhà máy đang thử nghiệm công nghệ thu giữ carbon để cố gắng hạn chế khí thải, nhưng những công nghệ này vẫn chưa được chứng minh ở quy mô đủ lớn để tạo ra sự thay đổi đáng kể so với lượng khí thải từ nhiên liệu hóa thạch.

Bà Dina Azhgaliyeva - một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Ngân hàng Phát triển Châu Á - cho biết, các quốc gia đang phát triển với dân số và nhu cầu năng lượng ngày càng tăng sẽ khó có thể từ bỏ than. Bà Azhgaliyeva cho rằng, các nước đang phát triển ở châu Á cần đầu tư để xây dựng công nghệ lưu trữ pin nhằm cân bằng nguồn cung thay đổi. “Việc chuẩn bị sẵn nguồn cung cấp năng lượng đáng tin cậy thực sự quan trọng trước khi đóng cửa các nhà máy điện than”, bà Azhgaliyeva nói.

Trong bối cảnh các quốc gia cân nhắc về tương lai của than, ông Fernández Alvarez từ IEA cho biết, việc phân vùng các nhà máy riêng lẻ đã chứng minh được quy mô của thách thức chuyển đổi công bằng. Ở các khu vực thâm dụng than, toàn bộ nền kinh tế địa phương có thể phụ thuộc vào ngành công nghiệp này, đặt ra thách thức không chỉ là tìm việc làm mới cho những người trực tiếp tham gia vào lĩnh vực này mà còn cho nhiều người khác trong chuỗi cung ứng và dịch vụ.

Tại Belchatow (Ba Lan), nhà máy điện gây ô nhiễm nhất châu Âu là đơn vị tuyển dụng nhiều nhất trong khu vực, với khoảng 20.000 người làm việc trong nhà máy, mỏ và các ngành khác liên quan đến than.

Bà Antonina Scheer - nghiên cứu viên chính sách về biến đổi khí hậu và môi trường tại Viện nghiên cứu Grantham - cho biết, những khu vực phát triển phụ thuộc duy nhất vào ngành công nghiệp than cần phải đa dạng hóa. Nhưng việc thu hút tài chính để đào tạo lại kỹ năng cho người lao động cũng rất khó khăn.

Việc tài trợ cho quá trình chuyển đổi khỏi than vẫn là một thách thức chính đối với các nhà lãnh đạo tại cuộc họp COP sắp tới ở Azerbaijan. Khó để có được nguồn tài chính nhằm đóng cửa các nhà máy điện than, vì chúng có thể đi kèm các khoản nợ hoặc thỏa thuận mua bán để cung cấp điện trong nhiều thập kỷ tới, đặc biệt là đối với các quốc gia có các nhà máy mới dự kiến sẽ tạo ra lợi nhuận đầu tư.

Một lựa chọn để tạo ra nguồn tài chính là thị trường tín dụng carbon đang phát triển mạnh, cung cấp cho các công ty các khoản tín dụng để đổi lấy tiền nhằm loại bỏ carbon khỏi khí quyển. Ví dụ, trong sáng kiến Tín dụng than sạch của Quỹ Rockefeller, lượng carbon trong tương lai được tiết kiệm bằng cách đóng cửa sớm các nhà máy điện sẽ tạo ra các khoản tín dụng để trang trải các chi phí như doanh thu bị mất cho chủ sở hữu tài sản, đầu tư vào năng lượng sạch và bồi thường cho người lao động.

Hà Anh