Miền đất không tưởng của Ford và Edison

Bưu thiếp có hình ảnh đập Wilson, cạnh thị trấn Florence, tiểu bang Alabama. Nguồn: digitalcommonwealth.

Thành phố điện - giải mã lịch sử về miền đất không tưởng của Ford và Edison là cuốn sách mới của Thomas Hager - Phó giáo sư báo chí và truyền thông tại Đại học Oregon - tác giả của nhiều cuốn sách lịch sử về khoa học và y học.

Muscle Shoals - thành phố của tương lai

Cuốn sách kể về Muscle Shoals - một thành phố điện được khai sinh và lụi tàn cùng lý do nó là sự kiện lớn nhất trong những năm 1920, cũng như là căn nguyên ra đời 138 dự luật và nhận được sự quan tâm của Quốc hội Mỹ. Thành phố này cũng làm thay đổi hướng quy hoạch đô thị trên toàn thế giới và góp phần đẩy mạnh phong trào bầu cử doanh nhân Henry Ford làm Tổng thống Mỹ.

Ngoài ra, cuốn sách này còn cho biết một người đàn ông mà ngày nay ít ai biết đến nhưng lại rất quan trọng trong lịch sử Mỹ. Đó chính là Thượng nghị sĩ George Norris - Chủ tịch ủy ban Nông nghiệp, người cản trở và phản đối các kế hoạch của Ford, người bị miền Nam coi là quỷ dữ.

Dự án Muscle Shoals ban đầu được phát triển bởi Chính phủ Mỹ trong Chiến tranh thế giới thứ nhất với một con đập mang tên Wilson để cung cấp năng lượng cho hai nhà máy sản xuất phân bón hiện đại. Tuy nhiên, những nhà máy không bao giờ được sử dụng vì chiến tranh kết thúc.

Năm 1920, Chính phủ Tổng thống Harding bắt đầu tìm kiếm người mua dự án này và Henry Ford - ông chủ hãng xe hơi Ford, một hình mẫu mới của nước Mỹ khi đó đã đặt mục tiêu vào Muscle Shoals. Và để thực hiện mục tiêu này, Ford đã lôi kéo sự ủng hộ của Thomas Edison, một thương nhân, nhà phát minh và nhà sáng chế vĩ đại của nước Mỹ tham gia vào dự án.

Cuối năm 1921, Henry Ford và Thomas Edison - hai người đàn ông được kính trọng và có ảnh hưởng nhất trong giới kinh doanh Mỹ - đã cùng nhau tới thị trấn Florence, tiểu bang Alabama, miền Nam Mỹ để thông báo những gì sẽ xảy ra trong tương lai.

Sách Thành phố điện - giải mã lịch sử về miền đất không tưởng của Ford và Edison. Nguồn: T.V.

Trước đó, khi có thông tin cho rằng Ford cùng Thomas Edison sẽ cùng đến thăm vùng đất này khiến cho miền Nam nước Mỹ dậy sóng. Một bản tin địa phương ở đây đã dự đoán: “Henry Ford có thể không xây dựng kỳ quan thứ tám của thế giới tại Muscle Shoals nữa, mà ông sẽ xây dựng công trình có giá trị gấp bảy lần, thậm chí bảy mươi lần so với bảy kỳ quan cũ”.

Trước hàng nghìn người dân địa phương, Ford và Edison đã tuyên bố kế hoạch xây dựng một thành phố nằm cạnh thị trấn này, với diện tích gấp 10 lần Manhattan và lấy tên là Muscle Shoals. Thành phố tương lai này là sự kết hợp giữa sức mạnh công nghệ và vẻ đẹp tự nhiên, giữa những gì tốt đẹp nhất của thành thị và nông thôn.

Sẽ không còn những khu ổ chuột hay khu nhà tập thể, cũng không còn các nhà máy thả khí thải và các đô thị mục nát giam hãm tâm hồn con người. Đó sẽ là một thành phố xanh với những trung tâm nhỏ trải dài 75 dặm dọc theo bờ biển và được kết nối với nhau bằng hệ thống đường cao tốc. Toàn bộ hoạt động của thành phố sẽ được vận hành bởi năng lượng sạch, có thể tái tạo, dưới dạng năng lượng điện do chính dòng sông Tennessee nơi đây tạo ra.

Ford sẽ xây dựng các nhà máy nhỏ và tạo việc làm cho một triệu người lao động. Tất cả người lao động đều được cấp đất, tự trồng trọt để lấy thức ăn. Thời gian còn lại, họ có thể làm thêm trong các nhà máy nhỏ hoạt động bằng điện. Việc này sẽ giúp họ có thêm thu nhập để trang trải cuộc sống, như chi trả chi phí ôtô, mua sắm các thiết bị nông nghiệp, đài phát thanh, các thiết bị tiết kiệm sức lao động và trả học phí cho con cái.

Và hơn thế nữa, thành phố sẽ được xây dựng và cấp vốn theo một hình thức mới nhằm phá vỡ sự kìm hãm của các chủ ngân hàng và nhà tài phiệt ở Phố Wall - những người đã thâu tóm cả nước Mỹ, đồng thời trả lại quyền lực kinh tế cho những người kiếm sống chính đáng.

Toàn bộ các hoạt động thương mại sẽ được giao dịch bằng một loại tiền tệ mới mà họ gọi là “đôla năng lượng”, một loại đôla mới không dựa vào giá trị của vàng mà căn cứ trên giá trị khổng lồ của con đập và năng lượng mà nó sẽ tạo ra.

Cặp đôi phù thủy Ford và Edison tại thị trấn Florence, tiểu bang Alabama, năm 1921. Nguồn: Ảnh tư liệu trong sách.

Cuộc chiến giành quyền dẫn dắt nền kinh tế

Tuy nhiên, kế hoạch của Ford và Edison chưa được tính toán kỹ lưỡng. Chỉ vài tuần sau đó, họ bị các nhà kinh tế học và những người viết xã luận lên tiếng chỉ trích.

Đôla năng lượng vô dụng của Ford và quan điểm của Bộ Tài chính là tiêu đề một bài báo trên tờ New York Tribune. Các chuyên gia trong bài báo đều nói đồng tiền này không có ý nghĩa về mặt kinh tế. Giá trị của đôla năng lượng chỉ dựa trên phỏng đoán chứ không phải giá trị thực.

Không những vậy, bất chấp mối quan hệ thân thiết với Tổng thống Harding và cựu Tổng thống Coolidge, Ford đã vấp phải sự ngăn cản từ nhiều phía. Đầu tiên là một số nhà công nghiệp đối thủ Ford. Tiếp đó là Bộ trưởng Chiến tranh John Wingate Weeks, người phụ trách Muscle Shoals. Nhưng kẻ phá bĩnh chính là Thượng nghị sĩ George Norris, người nhấn mạnh chính quyền chứ không phải một số nhà tư bản mới là người phát triển một công trình công cộng lớn như vậy.

Cuối cùng, sau khi Edison rút lui khỏi dự án, Ford buộc ông phải rời bỏ giấc mơ của mình về Thành phố điện và chính quyền Thung lũng Tennessee (TVA) đã tiếp quản đập Muscle Shoals. Việc tiếp quản này cho thấy đằng sau đó là một cuộc giành quyền dẫn dắt nền kinh tế giữa chính phủ Mỹ và các tập đoàn tư nhân ở nước này trong những năm 1920 tương đối phức tạp.

Mặc dầu vậy, ở chương cuối sách, tác giả vẫn ghi nhận sự nỗ lực rất lớn của Ford và Edison - những người luôn có trong mình tinh thần lạc quan và đổi mới của người Mỹ - khi đưa ra phỏng đoán, nếu hồ sơ dự thầu của Henry Ford được chấp nhận, dự án được triển khai, Thành phố điện được xây dựng, thì Ford có thể trở thành một Caesar của miền Nam nước Mỹ.

Có thể nói Thành phố điện - giải mã lịch sử về miền đất không tưởng của Ford và Edison là một cái nhìn mới mẻ về “cặp phù thủy” thiếu chút nữa đã biến dự án thành hiện thực, cũng như về các thế lực chống lại họ… Cuốn sách lịch sử này thích hợp với nhiều đối tượng, bao gồm những độc giả quan tâm đến lịch sử, công nghệ, chính trị và tương lai của Mỹ.

Minh Châu