Một quãng ngắn 'vụ mùa' từ Trại sáng tác Văn học
Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam (thứ ba từ trái qua) chụp ảnh lưu niệm với trung tá - Anh hùng Lực lượng vũ trang Hồ Đắc Thạnh và các nhà văn, nhà thơ, nhà lý luận phê bình tham gia trại sáng tác. Ảnh: XUÂN TÙNG
12 ngày với một chuyến đi thực tế và một buổi giao lưu cùng cán bộ chiến sĩ Bộ CHQS tỉnh, còn lại là thời gian dành cho những ý tưởng, tâm huyết, cảm xúc trên trang viết mà trước đó, vì những lo toan bận bịu thường nhật và nhiều lý do khác chưa thể trải ra. 21 nhà văn, nhà thơ, nhà lý luận phê bình đến Tuy Hòa từ các miền đất khác nhau trong thời gian ở tại Khu du lịch sinh thái Sao Việt đã tạo ra nhiều tác phẩm văn học đa dạng về đề tài và phong cách.
Đa dạng tác phẩm văn xuôi
Không phải hy vọng mà là chắc chắn, thời gian tới sẽ có những tác phẩm hay hơn nữa, ấn tượng hơn nữa tiếp tục được viết và gửi về ngôi nhà số 4 Lý Nam Đế, tòa soạn của Tạp chí Văn nghệ Quân đội, được lấy cảm hứng từ trại viết Phú Yên 2020 này.
Mảng đề tài các tác giả tập trung khai thác nhiều nhất vẫn là chiến tranh và người lính. Viết trực diện thông qua các ký ức ngồn ngộn được nén sau bao năm, bút ký Vào thành phố của nhà văn Thái Chí Thanh là những câu chuyện hết sức hóm hỉnh, sinh động của những ngày đầu tiếp quản Sài Gòn năm 1975. Với nhà văn Nguyễn Trọng Luân, Tuy Hòa lần này vừa là một cuộc đi mà cũng là một cuộc về. Cuộc đi của hiện tại với những đổi thay của vùng đất sau hơn 30 năm tái lập tỉnh và cuộc về của ký ức một thời đánh trận… Quá khứ - hiện tại, hôm qua - hôm nay đan cài tái hiện trong những lời tâm sự với đồng đội đã hy sinh và với chính mình trên những trang bút ký Trở lại Tuy Hòa.
Viết về chiến tranh và cuộc sống hậu chiến của những người lính còn có các truyện ngắn: Con tàu đi về miền gió bấc, Ruộng lầy của nhà văn Nguyễn Trọng Luân; Sức ép AK, Xóm vui ngày nắng, Điều không có trong phim của nhà văn Trung Sỹ; Ai xuôi về của Nguyễn Minh Cường…
Có lẽ, cái bí bức của Hà Nội và những ngày cách ly do COVID-19 như cái van nén chặt những ý tưởng, cảm xúc của nhà văn - họa sĩ Đỗ Phấn để rồi sự khoáng đạt, mênh mang của Khu du lịch sinh thái Sao Việt và biển Phú Yên đã làm bật tung cái van ấy. Chỉ trong chưa đầy 12 ngày tại trại viết, anh đã cho ra đời 3 truyện ngắn về đề tài xã hội gồm: Kẻ vận đen, Vệt nắng trong vườn và Tin nhắn. Nếu như Vệt nắng trong vườn là sự mơ hồ về thân phận, cuộc đời nhân vật tạo một cảm giác mông lung về bi kịch (và có thể là hạnh phúc) của kiếp người để mỗi độc giả tự luận giải, tự tìm ra đáp án thì Kẻ vận đen lại là những câu chuyện rõ ràng, rành mạch được nhẩn nha, tí tách kể từ góc nhìn một người bạn kéo dài từ thời chiến tranh cho đến những năm tháng khó khăn của bao cấp tới bây giờ.
Với Nguyễn Anh Vũ, Biên niên phố 198x là sự trở lại với văn chương, sau khi truyện ngắn đầy ngoạn mục của anh đoạt giải nhì cuộc thi truyện ngắn Văn nghệ Quân đội năm 2008-2009. Những câu chuyện phố được hiện ra dưới góc nhìn của một cậu bé 10 tuổi tạo nên cảm giác khách quan, vô tư, tưởng như trong trẻo, hồn nhiên nhưng lại đầy chất chứa. Tưởng chỉ là một biên niên tuổi thơ nhưng nó đúng thực là một truyện ngắn. Một truyện ngắn ngồn ngộn chi tiết được tác giả sắp xếp hết sức khéo léo…
Cũng viết về đề tài xã hội, Phương Trà mang đến trại 3 truyện ngắn được viết bởi cảm hứng chung là sự vị tha: Vị tha trong tình yêu ở truyện ngắn Đợi, vị tha trước những lọc lừa, thủ đoạn trong Sựtha thứ cuối cùng và vị tha trong cơn bão dịch COVID-19 vừa diễn ra.
Vẫn với giọng văn đằm đẵm ẩn trong đó là chút man mác trong cảm nhận thiên nhiên, trong đôi khi niềm vui, đôi khi nỗi buồn người phụ nữ của một vùng làng quê đồng bằng Bắc Bộ, nhà văn Vũ Thanh Lịch - người đoạt giải nhất cuộc thi Lửa Mới do Tạp chí Văn nghệ Quân đội tổ chức vừa kết thúc tháng 1/2020 góp với trại viết 2 truyện ngắn: Lá úa rơi ngoài cửa và Quanh tán cây thị già. Hương Văn, nữ sĩ của đất võ Bình Định có Kẻ thừa kế khai thác những khối mâu thuẫn trớ trêu trong gia đình ở một làng quê. Bùi Thanh Thùy, một sinh viên năm cuối Khoa Sáng tác, Trường đại học Văn hóa, trại viên trẻ nhất, có Cánh buồm màu trắng - một câu chuyện về tình yêu chớm nở, tình cảm anh em ruột thịt ở một làng chài ven biển mà xuyên suốt là những mảnh ký ức tuổi thơ, những mất mát trong đời. Dịch giả Trần Ngọc Hồ Trường có hai truyện dịch của Pháp và Ireland: Tấm da lừa và Trụ cột gia đình.
Sau bề bộn những trang viết truyện ngắn, bút ký là những quãng nghỉ. Ở quãng nghỉ ấy, cảnh sắc thanh bình, sự ấm áp, dịu dàng nhưng cũng hết sức nhiệt thành của đất và người Phú Yên, đặc biệt là Khu du lịch sinh thái Sao Việt đã khiến không ít nhà văn thổn thức. Đã có những cảm xúc về Sao Việt, về nắng gió Tuy Hòa tràn trên trang viết qua những tản văn: Tìm nơi vắng vẻ, Nơi bình minh tỏa hương, Cư dân bé nhỏ của nhà văn Vũ Thanh Lịch, Đỗ Phấn và Trung Sỹ; rồi Ăn chậm, Mắm ngon của Uông Triều.
Niềm cảm hứng thi ca nơi xứ Nẫu
Thi ca đã góp phần kiến tạo nên nét đẹp văn hóa tinh thần của người xứ Nẫu và xứ Nẫu cũng đã tạo nên niềm cảm hứng không nhỏ cho các nhà thơ tham gia trại viết lần này.
Chùm sáng tác của nhà thơ Nguyễn Trọng Luân là những lắng cảm sâu đậm của một người lính từng sống và chiến đấu, từng trực tiếp tham gia giải phóng Tuy Hòa trong những ngày tháng tư lịch sử. Hay nói cách khác, Nguyễn Trọng Luân đã mở ra miền ký ức thanh xuân của chính tác giả với bạn đọc.
Từ cuộc gặp gỡ với Anh hùng, Thuyền trưởng Tàu Không số Hồ Đắc Thạnh, cùng chuyến thực tế với ông đến Vũng Rô, nhà thơ trẻ Trương Bách Mỵ đã viết Ơi, Tuy Hòa - một bài thơ mà ý thơ đã khơi lên một dòng chảy song song, trong trẻo giữa hiện tại và quá khứ của người lính “nơi người đứng đây ngày đã chồng lên thế kỷ nhưng niềm xưa vẫn như vạn thanh xuân thổi mát dịu Tuy Hòa”:
Những chiến sĩ về qua hành lang vắng
Phượng cuối xuân đổ bóng mát mùa hè
Ve bóc những thanh âm sần sùi vào gành đá
Tháng năm xanh gửi lại Vũng Rô
Đến với trại viết lần này, hai nhà thơ: Nguyễn Minh Cường và Nguyễn Giúp cũng đã kịp thời hoàn thiện 2 trường ca để gửi ban tổ chức. Đó là trường ca Đời tôi biên giới (viết về chiến tranh biên giới phía Bắc) của Nguyễn Minh Cường và Sóng Thu Bồn (viết về quê hương) của nhà thơ Nguyễn Giúp.
Với Đặng Thiên Sơn, những ngày ở Phú Yên vừa đủ để cho anh có những tiếc nuối khi sắp phải rời xa: “Mai về phố bước trên đường cơm áo/ Còn vương hương xứ núi hoa vàng/ Bao hạnh ngộ… nếu một lần được chọn/ Sẽ quay về cầu sắt tới La Hai”. Và còn đó những câu thơ đầy chất ngẫm ngợi của Lý Hữu Lương về cảnh và người nơi “đất Phú trời Yên”: “Trời Tuy Hòa hằn nếp lằn ngăn ngắt/ Ai còn thấy không chân người mở đất/ Trên sóng Ô Loan đằm đẵm chinh ca/ Lưng đá nở những đóa buồn truyền thuyết”. Thơ Lê Hào có cái tình sâu nặng với miền đất quê hương nơi anh sinh ra và lớn lên. Cái tình ấy trong anh luôn đi từ nhỏ tới lớn, từ tương lai mà nghĩ ngược về quá khứ: “Đường bê tông quanh co chạy về Vân Hòa/ màn sương bao la/ mà ngỡ như điệp trùng lịch sử/ đồi núi lên cao xuống thấp/ cỏ xanh từ ngàn xưa xanh về”.
“Giải mật” tác phẩm văn học
Trong thời gian tham gia trại sáng tác, các trại viên của Ban Lý luận phê bình đã hoàn thành 6 bài viết, bao quát nhiều vấn đề của đời sống lý luận phê bình văn học trong nước.
Với Nhớ Nguyễn Mỹ và Về Tuy An nhớ Liên Nam, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Trang đã cung cấp nhiều tư liệu về cuộc đời, kiến giải những tác phẩm của hai nhà thơ - chiến sĩ tài hoa của mảnh đất Phú Yên là Nguyễn Mỹ và Liên Nam. Cũng liên quan đến mảnh đất và con người miền Trung nắng gió mà ấm áp nghĩa tình, trong bài viết Chế Lan Viên và Điêu tàn - Đền đài tỏa bóng, TS Nguyễn Thanh Tâm nhìn nhận và đặt ra nhiều vấn đề mới về cuộc đời và thi nghiệp của nhà thơ Chế Lan Viên nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông. Ở một bài viết khác Viết xanh - khủng hoảng sinh thái và trách nhiệm của văn học, anh đã đề cập đến trách nhiệm của văn chương đối với môi trường sống toàn cầu, đưa ra một cái nhìn căn bản về văn học sinh thái, từ đó xem xét đến nhận thức, thái độ và trách nhiệm của văn học, nhà văn mà rộng hơn là con người đối với sinh thái xung quanh. Thông qua việc phân tích giấc mơ trong tiểu thuyết của những tác giả tiêu biểu như Nguyễn Xuân Khánh, Bảo Ninh, Hồ Anh Thái, Nguyễn Bình Phương…, bài viết Một giấc mơ trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại của TS Nguyễn Thị Ái Thoa đã nhận diện, chỉ ra những đặc trưng nghệ thuật của giấc mơ trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại như có tính chất điềm báo, là cánh cửa mở ra thế giới nội tâm, vô thức sâu thẳm của nhân vật… để từ đó làm rõ quá trình đổi mới thi pháp tiểu thuyết của các nhà văn đương đại. Nhà phê bình Hoàng Đăng Khoa với bài viết Tự sự và tự truyện đã trình bày mối quan hệ giữa việc sáng tạo văn chương với đời thực, đời tư của tác giả và hành trình “giải mật” mối quan hệ đó của phê bình văn học.
Về, nhưng vẫn là ở lại. Với gần 30 truyện ngắn, 2 trường ca, trên 30 bài thơ và 6 bài phê bình, những tác phẩm đã nộp về ban tổ chức trại sáng tác chỉ là một quãng ngắn. Phía trước mọi người là những quãng dài mà điểm tựa là ý tưởng, cảm xúc được mang về từ những ngày ở trại viết này.
