Một số điều cần biết về bầu cử Tổng thống Mỹ

Một số điều cần biết về bầu cử Tổng thống Mỹ

Việc ai sẽ ngồi vào chiếc ghế Tổng thống Mỹ sẽ quyết định nhiều đến những chính sách, chiến lược và tương lai nước Mỹ cũng như những ảnh hưởng của nó đến cục diện toàn cầu.

Hàng chục triệu người trên khắp thế giới đang nhìn về nước Mỹ để chờ đợi câu trả lời. Nhưng hệ thống bầu cử Mỹ cũng chứa đựng những đặc điểm khá riêng và khác lạ khiến nhiều người thắc mắc và khó hiểu.

Những ai được bỏ phiếu?

Khi George Washington được bầu làm tổng thống đầu tiên vào năm 1789, chỉ có 6% dân số Hoa Kỳ được phép bỏ phiếu. Ở hầu hết 13 bang ban đầu, chỉ những người đàn ông trên 21 tuổi có ruộng đất mới có quyền bỏ phiếu.

Ngày nay, Hiến pháp Hoa Kỳ bảo đảm mọi công dân Hoa Kỳ trên 18 tuổi đều có quyền bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử cấp liên bang (quốc gia), cấp bang và địa phương.

Những công chức nào được bầu?

Hiến pháp Hoa Kỳ đưa ra quy định với việc nắm giữ chức vụ liên bang, song từng bang trong số 50 bang đều có hiến pháp riêng và quy định riêng về các chức vụ cấp bang.

Ví dụ, thống đốc ở hầu hết các bang đều có nhiệm kỳ bốn năm, nhưng ở một số bang khác nhiệm kỳ của thống đốc chỉ là hai năm. Cử tri tại một số bang bầu ra thẩm phán, trong khi ở các bang khác thẩm phán lại được bổ nhiệm. Các bang và địa phương bầu ra hàng ngàn công chức - từ thống đốc và các nhà lập pháp bang đến các thành viên hội đồng nhà trường và thậm chí các nhân viên thu gom chó.

Các viên chức liên bang dân cử duy nhất là tổng thống, phó tổng thống và nghị sĩ quốc hội - 435 hạ nghị sĩ và 100 thượng nghị sĩ.

Bầu cử diễn ra khi nào?

Bầu cử các chức vụ cấp liên bang được tổ chức vào các năm chẵn.

Cuộc bầu cử tổng thống được tổ chức 4 năm một lần và diễn ra vào ngày thứ Ba đầu tiên của tháng 11.

Các cuộc bầu cử lựa chọn 435 nghị sĩ tại Hạ viện Hoa Kỳ viện được tổ chức 2 năm một lần.

Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ có nhiệm kỳ 6 năm được bố trí so le nhau sao cho cứ hai năm thì một phần ba (hoặc một phần ba cộng 1) trong số 100 ghế tại Thượng viện được bầu lại.

Nếu một thượng nghị sĩ qua đời hoặc bị mất năng lực khi đang giữ chức vụ, thì có thể tổ chức một cuộc bầu cử đặc biệt vào một năm lẻ hoặc vào năm chẵn tiếp theo. Thượng nghị sĩ được bầu mới này sẽ giữ chức cho đến khi kết thúc nhiệm kỳ của thượng nghị sĩ ban đầu. Tại một số bang, thống đốc sẽ bổ nhiệm người giữ chức vụ cho phần còn lại của nhiệm kỳ ban đầu.

Một người có thể làm tổng thống mấy lần?

Sau khi George Washington, tổng thống đầu tiên từ chối chạy đua ứng cử nhiệm kỳ thứ ba, nhiều người Mỹ tin rằng hai nhiệm kỳ là đủ đối với bất kỳ tổng thống nào của nước Mỹ.

Không có tổng thống nào sau Washington ứng cử nhiệm kỳ thứ ba cho đến tận năm 1940, khi mà vào thời điểm cuộc Đại khủng hoảng và Chiến tranh Thế giới thứ hai, Franklin D. Roosevelt đã ứng cử và giành chiến thắng nhiệm kỳ tổng thống thứ ba. Ông đã giành chiến thắng nhiệm kỳ thứ tư vào năm 1944 và qua đời khi đang giữ chức vụ vào năm 1945.

Một số người cho rằng khoảng thời gian đó là quá dài để một người nắm giữ quyền lực tổng thống. Vì vậy, vào năm 1951, Tu chính án Hiến pháp Hoa Kỳ thứ 22 đã được phê chuẩn, trong đó nghiêm cấm bất kỳ người nào đảm nhiệm cương vị tổng thống Hoa Kỳ quá hai nhiệm kỳ.

Bầu các chức vụ liên bang

Các cuộc bầu cử các chức vụ liên bang thường được tiến hành vào các năm chẵn. Tổng thống và Phó Tổng thống được bầu 4 năm một lần. Trong Quốc hội Hoa Kỳ, thượng nghị sĩ được bầu 6 năm một lần và hạ nghị sĩ được bầu 2 năm một lần.

Thượng viện được thiết kế để các thành viên của nó đại diện cho các khu vực cử tri lớn – toàn bộ một bang – và tạo ra sự đại diện bình đẳng cho mỗi bang mà không kể đến số dân của bang đó.

Như vậy, trong Thượng viện, các bang nhỏ cũng có ảnh hưởng nhiều như các bang lớn (hai thượng nghị sĩ).

Các ứng cử viên tổng thống được chọn như thế nào?

Trong mùa hè của năm bầu cử tổng thống, từng Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ tổ chức một hội nghị quốc gia để thông qua “cương lĩnh” chính sách và đề cử các ứng viên của đảng cho vị trí tổng thống và phó tổng thống. Ngày nay, chỉ cần có đa số phiếu của cử tri để một ứng viên nhận được sự đề cử của đảng mình.

Trước đây, các hội nghị này đều hồi hộp khi không có kết quả chắc chắn và số phiếu của các ứng cử viên tăng giảm theo từng lần bỏ phiếu. Đôi khi các cuộc đàm phán được tổ chức trong phòng khách sạn “đầy khói thuốc”, nơi các lãnh đạo đảng đàm phán và thỏa thuận để đảm bảo ứng cử viên mà họ ưa thích có được số phiếu đại biểu theo yêu cầu.

Ngày nay quy trình này trở nên minh bạch hơn. Trong khoảng 60 năm qua, người ta đã biết danh tính ứng viên tổng thống của mỗi đảng trước khi hội nghị của đảng bắt đầu.

Mỗi bang (kể cả Quận Columbia và một số vùng lãnh thổ Mỹ) được phân bổ một số đại biểu nhất định – thường được quyết định theo dân số của mỗi bang nhưng được điều chỉnh thông qua một công thức trong đó cộng điểm cho các yếu tố như bang đó có bỏ phiếu cho ứng cử viên của đảng trong cuộc bầu cử tổng thống lần trước không. Hầu hết các đại biểu đều “cam kết” ủng hộ một ứng cử viên cụ thể, ít nhất là trên lá phiếu đầu tiên, và trong nhiều năm qua, không hội nghị nào được yêu cầu tổ chức lại để đề cử ứng viên tổng thống của mình.

Cần có bao nhiêu phiếu để giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc hội Hoa Kỳ?

Nhiều hơn bất kỳ ứng viên nào khác. Nói một cách ngắn gọn, ứng cử viên nào nhận được đa số phiếu bầu (nghĩa là, có nhiều phiếu nhất tại các đơn vị bỏ phiếu nhất định) sẽ thắng cử. Đây được gọi là hệ thống “đơn vị bầu cử một thành viên”. Tại 39 bang, các ứng viên vào các cơ quan dân cử của bang và liên bang có thể được lựa chọn nếu có đa số phiếu bầu, nhưng 11 bang khác (Alabama, Arkansas, Georgia, Louisiana, Mississippi, North Carolina, Oklahoma, South Carolina, South Dakota, Texas và Vermont) có quy định về bầu cử quyết định chung cuộc nếu không có ứng cử viên nào nhận được đa số phiếu bầu.

Không giống như các hệ thống bầu cử theo tỷ lệ ở một số nền dân chủ, các đơn vị bầu cử một thành viên có nghĩa là chỉ có một đảng giành chiến thắng tại bất kỳ đơn vị bầu cử nhất định. Hệ thống này khiến các đảng phái chính trị nhỏ hơn ở vào thế bất lợi, do các đảng này sẽ gặp khó khăn trong việc chiến thắng đủ các đơn vị bầu cử để giành quyền lực và tầm ảnh hưởng quốc gia.

Ứng cử viên tổng thống có nhiều phiếu nhất luôn giành chiến thắng?

Không phải luôn như vậy. Thực tế, đã có bốn cuộc bầu cử tổng thống mà người chiến thắng không nhận được đa số phiếu phổ thông. Người đầu tiên là John Quincy Adams trong cuộc bầu cử năm 1824, và gần đây nhất là vào năm 2000 trong cuộc chạy đua ghế tổng thống giữa George W. Bush và Al Gore.

Các ứng cử viên tổng thống chi tiền cho các chiến dịch tranh cử như thế nào?

Từ năm 1976, các ứng viên tổng thống có thể xin tài trợ từ ngân sách chính phủ để thực hiện các chiến dịch tranh cử. Đến cuộc bầu cử năm 2000, tất cả các ứng viên được đề cử tranh chức tổng thống đều tham gia vào hệ thống này bằng việc nhận tiền từ ngân sách chính phủ với lời hứa cam kết không chi nhiều hơn một số tiền đã định.

Tuy nhiên, hệ thống này giờ đây đã không còn hấp dẫn đối với các ứng viên nữa, bởi giới hạn chi tiêu đặt ra được cho là quá thấp, và còn ít hơn cả số tiền mà các ứng viên chính có thể thường xuyên gây được từ các nguồn tư nhân. Kết quả là, một số ứng viên tổng thống gần đây đã từ chối khoản tài trợ từ ngân sách chính phủ và thay vào đó gây quỹ để tài trợ các chiến dịch tranh cử của mình.

Đối với các ứng viên tự gây quỹ riêng, luật liên bang quy định các ứng cử viên tổng thống, thượng nghị sĩ và hạ nghị sĩ gây quỹ như thế nào và từ những ai. Luật cũng hạn chế số tiền mà một cá nhân có thể quyên góp. Luật đảm bảo rằng báo chí và người dân biết được ai đang góp quỹ cho một ứng cử viên nhất định.

Ứng cử viên tổng thống phải thành lập một tổ chức cho chiến dịch vận động của mình gọi là ủy ban chính trị, và đăng ký với Ủy ban Bầu cử Liên bang. Sau khi đăng ký, các ủy ban chính trị có thể tìm kiếm nguồn đóng góp nhưng phải báo cáo tất cả nguồn tiền đã gây quỹ được cho Ủy ban Bầu cử Liên bang để thông tin cho công chúng. Các ứng cử viên tổng thống của các đảng lớn gần đây đã chi hàng trăm triệu đô la cho chiến dịch tranh cử của mình. Những ứng viên gây quỹ riêng phải tìm được hàng ngàn người đóng góp.

Người Mỹ bỏ phiếu như thế nào?

Do chính quyền địa phương, thay vì chính quyền trung ương, tiến hành các cuộc bầu cử, nên các địa phương khác nhau - thậm chí trong cùng một bang - có thể có các loại lá phiếu và công nghệ bỏ phiếu khác nhau.

Ngày nay, rất ít cử tri Hoa Kỳ đánh dấu “X” bên cạnh tên ứng viên trên lá phiếu bầu bằng giấy, bởi vì nhiều địa phương sử dụng các hệ thống quang học để quét các lá phiếu mà các cử tri đã tô vào các ô tròn hoặc nối các đường lại. Tuy nhiên vẫn có những địa phương khác sử dụng một loạt thiết bị bỏ phiếu được cơ giới hóa khác nhau.

Trong những năm gần đây, nhiều bang đã áp dụng các thủ tục cấp phiếu bầu cho các cử tri trước ngày bầu cử. Xu hướng này bắt nguồn từ quy định về các lá phiếu vắng mặt, cấp cho các cử tri dự định sẽ không có mặt ở nhà (và ở địa điểm bỏ phiếu của họ) vào Ngày Bầu cử. Một số bang và địa phương từng bước tự do hóa quy định này, cho phép công dân đăng ký là “cử tri vắng mặt hoàn toàn” và đều đặn gửi lá phiếu bầu đến nhà của họ. Hai bang Oregon và Washington tiến hành các cuộc bầu cử hoàn toàn qua đường bưu điện. Các cử tri vắng mặt thường gửi lại phiếu bầu của họ qua đường bưu điện.

Hiện nay một số bang cho phép công dân bỏ phiếu sớm lên đến ba tuần trước Ngày Bầu cử, sử dụng máy bỏ phiếu ở các trung tâm mua sắm và những nơi công cộng khác. Công dân dừng chân để bỏ phiếu khi thấy thuận tiện.

BNEWS/TTXVN (Tổng hợp)