Nâng cao sinh kế từ phát triển nghề truyền thống

Nhiều gia đình bà con DTTS ở xã Quang Chiểu giàu lên nhờ làm nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Ảnh: Tân An

Hướng đi đúng đắn

Khu vực miền núi của tỉnh Thanh Hóa gồm các huyện: Mường Lát, Quan Hóa, Quan Sơn, Bá Thước, Lang Chánh, Thường Xuân, Như Xuân, Ngọc Lặc, Như Thanh, Cẩm Thủy, Thạch Thành là nơi sinh sống và phát triển của 7 dân tộc: Kinh, Mường, Thái, Thổ, Mông, Dao, Khơ Mú cư trú ở 196 xã và 1.892 thôn, bản. Trong những năm qua, tuy đã được Đảng, Nhà nước quan tâm đầu tư nhiều hạng mục, công trình để nâng cao đời sống cho bà con các DTTS, nhưng nhìn chung, đây vẫn là vùng có điều kiện kinh tế, xã hội còn nhiều khó khăn, phát triển chậm, tỷ lệ hộ nghèo còn cao.

Cách đây khoảng 10 năm về trước, hầu hết các nghề, làng nghề truyền thống vùng DTTS của tỉnh Thanh Hóa vẫn ở tình trạng manh mún, tự phát, chưa có quy hoạch và định hướng phát triển, chưa được quan tâm đầu tư thích đáng nên gặp nhiều khó khăn, thách thức. Bên cạnh đó, chất lượng và mẫu mã của sản phẩm chưa đáp ứng thị hiếu của người tiêu dùng và thị trường; trình độ tay nghề của người lao động chưa được chú trọng đào tạo; sản phẩm làm ra khó tiêu thụ do không có thị trường; năng suất lao động thấp; thu nhập trong các nghề, làng nghề còn hạn chế nên chưa khuyến khích được các thành phần kinh tế và người dân tham gia. Mặt khác, do kinh tế thị trường cùng với công nghiệp phát triển nên một số nghề truyền thống của vùng DTTS đang dần bị mai một.

Xuất phát từ những hạn chế nêu trên, nhằm bảo tồn, phát triển nghề, làng nghề truyền thống vùng DTTS, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa các DTTS, đồng thời kêu gọi các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước đầu tư nguồn lực để phát triển nghề, làng nghề, đào tạo nghề cho lao động vùng DTTS, thời gian qua, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Thanh Hóa đã ban hành một số cơ chế, chính sách nhằm bảo tồn, phát triển một số nghề, làng nghề truyền thống dưới dạng Tổ hợp tác, nhóm hộ và hộ gia đình. Trong đó, có một số sản phẩm từ lâu đã trở thành vật dụng quý trong một số gia đình ở các thôn, bản vùng sâu, vùng xa, vùng DTTS thì nay đã trở thành hàng hóa bán ra thị trường, như: các sản phẩm từ mây, tre đan và đan cót; dệt thổ cẩm, thêu ren; nghề nấu rượu siêu men lá, ủ rượu cần; nghề rèn của bà con dân tộc Mông... Qua đó, đã góp phần tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho các hộ đồng bào DTTS trong những lúc nông nhàn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp nông thôn.

Phát triển nghề truyền thống gắn với du lịch, cửa khẩu

Thực hiện Quyết định 4620/QĐ-UBND của UBND tỉnh Thanh Hóa phê duyệt Đề án “Bảo tồn, phát triển nghề, làng nghề truyền thống vùng DTTS tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2016-2020”, trong đó, có bảo tồn nghề dệt thổ cẩm gắn với phát triển du lịch cộng đồng và cửa khẩu ở các huyện: Mường Lát, Quan Hóa, Quan Sơn, Bá Thước, Lang Chánh, Như Xuân, Thường Xuân, Cẩm Thủy; trong những năm qua, nhiều địa phương trên địa bàn các huyện miền núi kể trên đã và đang giữ gìn, phát triển nghề dệt thổ cẩm.

Một số sản phẩm dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào DTTS ở xứ Thanh. Ảnh: Tân An

Ông Trịnh Văn Thế, Phó Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Mường Lát cho biết, toàn huyện Mường Lát có trên 40 ngàn người, với 6 dân tộc cùng sinh sống, trong đó, đồng bào DTTS chiếm trên 90%. Những năm qua, cùng với lãnh đạo nhân dân phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo, lãnh đạo huyện đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của huyện Mường Lát tập trung chủ yếu ở các xã: Mường Chanh, Quang Chiểu, Tén Tằn, Tam Chung, Pù Nhi, Trung Lý và thị trấn Mường Lát. Trong đó tập trung vào Dự án phát triển làng nghề dệt thổ cẩm, ủ rượu cần của bản Tén Tằn, xã Tén Tằn, huyện Mường Lát với mục tiêu là gắn các sản phẩm truyền thống với kinh tế cửa khẩu Tén Tằn.

Cũng theo Chủ tịch UBND huyện Mường Lát, nghề dệt thổ cẩm trên địa bàn các xã hiện nay cũng có nhiều thế mạnh để phát triển do từ lâu đã gắn liền với cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của bà con các dân tộc và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Cùng với việc làm ra sản phẩm theo hướng truyền thống, đồng bào nơi đây luôn tìm tòi, sáng tạo, học hỏi kinh nghiệm để tạo ra nhiều mẫu mã đa dạng, phong phú, nhằm đáp ứng nhu cầu của khách hàng và quảng bá nét đẹp văn hóa, con người nơi đây tới du khách trong và ngoài nước. Nhờ có nghề dệt thổ cẩm truyền thống, đời sống của đồng bào dân tộc đã khấm khá hơn rất nhiều, lượng khách du lịch đến với làng nghề ngày một đông.

Tuy nhiên, nghề dệt thổ cẩm truyền thống hiện đang gặp nhiều khó khăn, thiếu tính bền vững. Chủ yếu là do trên địa bàn huyện hiện chưa có các mô hình làng nghề "khép kín” để tạo thành chuỗi giá trị và khai thác sự đa dạng về hoa văn để tạo nên những sản phẩm truyền thống độc đáo, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Chất lượng mẫu mã chưa đáp ứng được thị hiếu người tiêu dùng, nhất là thiếu hụt “bản sắc” của sản phẩm thổ cẩm dẫn đến sản phẩm làm ra khó tiêu thụ. Bởi vậy, theo những người tâm huyết với nghề dệt thổ cẩm, để nghề này phát triển mạnh, cần hơn hết là phải xây dựng các làng nghề thổ cẩm thành các điểm đến tham quan cho khách du lịch, phải coi nghề dệt thổ cẩm là một sản phẩm du lịch. Bên cạnh đó, không chỉ là đầu tư và giới thiệu sản phẩm dệt truyền thống với bạn bè, du khách, mà còn phải tạo điều kiện cho người tham gia làm nghề được học hỏi, giao lưu với nghề dệt thổ cẩm của các tỉnh khác nhằm vươn tới những tiến bộ mới trong kỹ thuật và những tiềm năng mới trong sáng tạo...

Tân An