Nhà giáo Phạm Toàn đã qua đời

Nhà giáo, nhà văn và dịch giả Phạm Toàn (1932-2019). Ảnh: Lê Anh Dũng

Phạm Toàn sinh ra và lớn lên ở Hà Nội. Đến năm 1946 ông đi bộ đội và cuối năm 1951, ông được đi học cao đẳng sư phạm.

Năm 1951, ông bắt đầu viết văn với bút danh Châu Diên, với một số giải thưởng về văn xuôi và truyện ngắn. Về sau ông còn dịch tiểu thuyết, từng dịch các tác phẩm của Victor Hugo, Carlo Goldoni, Jean-Paul Sartre, A.de Saint-Exupéry, Đới Tư Kiệt…

Ông viết 2 tập truyện ngắn: "Mái nhà ấm" (Nxb Văn học, 1959) "Con nhện vàng" (Nxb Thanh niên, 1962), tiểu thuyết Người Sông Mê (Nxb Hội Nhà Văn, H. 2003 – in 2 lần), tái bản 2005.

Tác phẩm dịch của ông phải kể tới: Chín mươi ba (V. Hugo) Văn học, H. 1982, 1995, Bay đêm (St-Ex), Văn học, H. 1986, Nhà tiên tri, Con trai của người, Vẻ đẹp đời (Kh. Gibral), Văn học, H, 1992, Sư tử (J. Kessel), Văn học, H, 1987, Cô chủ quán (K. Goldoni), Văn học, H. 1983, Ruồi (J. P. Sartre), Văn học, 1985;v.v...

Nhưng sự nghiệp chính của ông là sư phạm.

Ông nghiên cứu Giáo dục Tiểu học từ 1967 cho đến bây giờ. Ông đã tham gia nghiên cứu, giảng dạy, biên soạn sách cho học sinh dân tộc thiểu số, sách tâm lý giáo dục và bộ sách Công nghệ giáo dục cho học sinh trường Thực nghiệm. Ông nhận huy hiệu Lao động sáng tạo năm 1981, Giải nhì UNESCO khu vực châu Á và Thái Bình Dương năm 1984…

Nhà giáo Phạm Toàn trong một bàn tròn về giáo dục trên báo VietNamNet. Ảnh: Lê Anh Dũng

Ông còn cùng với GS Ngô Bảo Châu, và GS toán học Vũ Hà Văn, mở một trang mạng giáo dục với tên là Học thế nào chính thức hoạt động vào ngày 1/5/2013 với kỳ vọng đóng góp vào việc tìm ra phương hướng giải quyết các vấn đề của giáo dục Việt Nam.

Và mười năm trở lại đây, nhà văn Phạm Toàn được biết tới nhiều ở vị trí thủ lĩnh nhóm Cánh buồm. Ông tập hợp ở đó những người làm việc hoàn toàn trên tinh thần tình nguyện để cùng nhau biên soạn một bộ SGK có khả năng phát triển năng lực tự học và tự giáo dục của người học.

Không chỉ đặt mục tiêu biên soạn SGK, nhóm còn muốn tổ chức việc học thành quy trình gắn với phương châm “Làm mà học, làm thì học” (Learning by doing).

Từ năm 2010 đến nay, nhóm Cánh Buồm đã biên soạn các cuốn SGK Văn và Tiếng Việt cho bậc tiểu học và trung học cơ sở, Khoa học, Lối sống, và Tiếng Anh cho bậc tiểu học... Đã có khoảng 100.000 bản SGK Cánh Buồm, trong đó nhiều nhất là các cuốn Văn và Tiếng Việt bậc tiểu học, được xuất bản bằng các nguồn lực xã hội do nhóm quyên góp. Bộ SGK Cánh Buồm cùng phương pháp học “Learning by doing” hiện đang được sử dụng tại một số trường ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.

Ông cho biết việc của ông và nhóm Cánh Buồm đang làm không phải vì lợi nhuận, không phải vì danh tiếng mà chỉ vì trách nhiệm công dân bình thường, và vì “mình không làm thì ai làm?”.

Câu nói “Mình không làm thì ai làm” của nhà giáo Phạm Toàn trở thành triết lý hành động của nhóm Cánh buồm.

Anh Dương Trọng Tấn, thành viên Ban điều hành mới của nhóm Cánh buồm – một trong những “đứa trẻ” mà ông yêu mến nhất, kể rằng “Cuốn nào ông cũng dựng khung, viết bài mẫu, phản biện cẩn thận để ‘ít sai’ nhất. Các bài trong sách ông đều yêu cầu đem ra thảo luận kĩ càng, nhiều bài duyệt hơn chục lần mới được thông qua”.

Anh Tấn nói vui “Ông lãnh đạo triệt để và toàn diện, còn chúng tôi chỉ xúm vào phụ họa thêm”.

Còn nhà giáo Vũ Thế Khôi, Trưởng nam của cụ Vũ Đình Hòe (Bộ trưởng đầu tiên Bộ Quốc gia giáo dục Việt Nam) nói về Phạm Toàn và tâm huyết những năm cuối đời của ông như sau: “Nhà giáo Phạm Toàn không bao giờ dạy đối phó và nói dối… Các bậc phụ huynh nên dạy thêm sách của Cánh buồm cho con tại nhà. Tôi đã dạy thêm cho cháu nội, và thấy cháu có rất nhiều sáng tạo bất ngờ, vốn từ vựng cũng phong phú hơn”.

Nhà báo Kim Dung, một người bạn thân thiết của ông, hồi tưởng: "Một trí thức đầy nhiệt huyết với Đất nước, với Con trẻ. Lúc nào cũng vội vã làm việc chỉ sợ không đủ thời gian. Một tâm hồn trong sáng, yêu Đời, hồn nhiên và thiện lương như... con trẻ. Gặp Anh là thấy cười, là thấy nói về nhóm Cánh Buồm, khoe thơ, khoe văn của con trẻ...".

Ngân Anh