Những chú mèo độc bản của nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát

Giữ lửa nghề sơn mài truyền thống

Về thăm làng cổ Đường Lâm, hễ nhắc tới nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát là ai nấy đều biết rất rõ và tỏ ra vô cùng tự hào, thích thú. Là một họa sĩ, nghệ nhân sơn mài, anh là một trong số ít nghệ nhân luôn đồng hành với những sự kiện trọng đại của đất nước. Đặc biệt, anh đã và đang tạo được sự đồng cảm sâu sắc khi liên tục được công chúng chú ý qua những bộ sưu tập đầy ý nghĩa.

Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát.

Chia sẻ về cơ duyên gắn bó với nghề, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát cho biết: “Có lẽ tôi được sinh ra trong một gia đình từ ông nội đến bố của tôi đều là những người khéo tay, nên tôi cũng được thừa hưởng sự khéo tay đó. Hơn nữa, tuổi thơ của tôi gắn chặt ngôi đình chùa tại xứ Đoài, khi còn nhỏ tôi thường xuyên đã theo bố và ông nội đi trùng tu các công trình di sản, từ đó sự yêu mến văn hóa truyền thống đã ngấm dần vào trong tôi.

Sau này khi lớn lên, tôi cũng hiểu đây không chỉ là nghề mà còn là một phần văn hóa Việt, nên khi vào trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, tôi đã chọn ngay ngành Sơn mài Khoa Mỹ thuật truyền thống để theo học. Bắt đầu từ cuối năm nhất, tôi đã đi làm thêm ở một nơi chuyên làm mô hình sa bàn kiến trúc. Công việc đó giúp tôi quen được với nhiều người làm nghề chế tác trang sức, nên tôi cũng học được một chút nghề thủ công.

Và khi có thời gian rảnh, tôi lại về làng sơn mài Hạ Thái (huyện Thường Tín, Hà Nội) xin học nghề từ các nghệ nhân kỳ cựu.”

Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát.

Sau khi tốt nghiệp đại học, nghệ nhận Nguyễn Tấn Phát đã bắt đầu “làm chủ” con đường riêng của mình khi mở doanh nghiệp tư nhân ở thị xã Sơn Tây, chuyên làm tranh, đồ gia dụng, đồ trang sức khảm trai, sơn mài. Từ năm 2010 đến nay, con đường nghệ thuật anh đi gặp nhiều khởi sắc. Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát đã liên tục được trao giải thưởng thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ, quà tặng của Hà Nội và nhiều địa phương khác.

Đặc biệt, vào năm 2011, nghệ nhân đã đạt được giải thưởng “Sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp TP Hà Nội” dành cho bộ trang sức sơn mài. Năm 2014, anh đã đạt giải nhất cuộc thi thiết kế mẫu sản phẩm thủ công mỹ nghệ Hà Nội cho bộ đĩa cá biển sơn mài…

“Nghệ thuật điêu khắc kết hợp sơn mài mà tôi đang lựa chọn theo đuổi không quá khó để thực hiện, điểm khó là làm sao để nâng tầm chất lượng, kết hợp nhiều kỹ năng trong một tác phẩm. Đồng thời, mỗi tác phẩm phải giữ được hồn Việt, thể hiện được các yếu tố văn hóa Việt vì chúng không chỉ là một vật phẩm thông thường mà còn giúp giữ gìn và quảng bá những giá trị văn hóa truyền thống của Việt Nam ra thế giới”, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát cho biết thêm.

Đã trải qua 21 năm làm nghề nhưng nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát vẫn mang trong mình một nỗi lo đau đáu nghề sơn mài truyền thống sẽ bị mai một. Chính vì thế, với niềm khao khát giữ lửa truyền thống cho mỹ thuật sơn mài, anh đã mở lớp dạy nghề miễn phí tại nhà cho người dân địa phương nhằm góp phần giữ gìn làng nghề truyền thống cũng như góp phần quảng bá, phát triển du lịch của quê hương.

Bộ bàn ghế mèo và cá 'Bữa tiệc ngày xuân'.

Những bức tượng mèo độc bản đa dạng.

Những bức tượng mèo độc bản đa dạng.

Bộ sưu tập 2023 tượng mèo độc bản

Đến hẹn lại lên, cứ mỗi độ tết đến xuân về, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát lại bận rộn với hàng trăm bức tượng con giáp được chạm khắc tinh xảo để chào đón năm mới. Nếu như Tết 2022 trước tác phẩm của anh mang hình tượng chú Hổ, thì năm nay tác phẩm tượng trưng cho Tết Nguyên Đán 2023 là những chú mèo độc bản, đa dạng về thể loại, màu sắc. Đây được cho là bộ sưu tập lớn nhất của anh với 2023 bức tượng mèo.

Với một người yêu nghệ thuật truyền thống cùng với yêu thích sử dụng các chất liệu tự nhiên thân thiện với môi trường, thì trong bộ sưu tập lần này của anh sử dụng các chất liệu như: gỗ mít, vỏ dừa, đá ong… vào tác phẩm của mình.

Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát chia sẻ: “Cách làm theo xu hướng xanh này rất hợp với cuộc sống hiện đại, khách hàng đầu tiên mà tôi hướng tới là những người nước ngoài, các sản phẩm từ chất liệu tự nhiên đều được mọi người đón nhận. Qua đó còn tạo nên được những chất riêng trong quá trình sáng tạo của tôi để mọi người có thể biết đến nhiều hơn.”

Tuy nhiên, do các sản phẩm của anh đều được làm bằng thủ công, nên để hoàn thành một bức tượng mèo nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát phải mất từ 30-40 ngày. Đầu tiên là khâu lên ý tưởng, rồi đục tượng bằng gỗ từ khúc gỗ nguyên khối, phải mất khoảng một tuần gỗ mới đảm bảo độ khô. Sau đó mới mang đi gắn các chất liệu như vỏ trứng, vỏ chai và phủ nhiều lớp màu khác nhau, cuối cùng là làm sơn mài và đánh bóng sản phẩm.

Những bức tượng mèo độc bản đa dạng.

Để có thể tạo ra được 2023 bức tượng mèo với những kiểu dáng khác nhau, không con nào giống còn nào, nghệ nhân đã sử dụng hình tượng chú mèo quen thuộc trong ca dao, câu chuyện dân gian như Đám cưới chuột, Cậu bé ôm mèo… hay những hình tượng của mèo gắn liền với tuổi thơ của người Việt để đưa vào bộ sưu tập, tạo hình gần gũi, đáng yêu, được cách điệu, giàu giá trị sử dụng.

Theo nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát, mỗi sản phẩm anh tạo ra không chỉ có giá trị về mặt thẩm mỹ để trang trí, mà anh còn rất đề cao yêu tố con người, nên những sản phẩm của anh đều có tính ứng dụng trong đời sống đương đại.

Những bức tượng mèo có thể là những chiếc ghế phục vụ con người để ngồi, bàn để con người sử dụng hay những chiếc hộp, chiếc khay, lọ hoa… với công năng thân thiện như vậy, hình ảnh mèo vốn đã rất gần gũi lại càng trở nên thân thương với người dùng.

Trong bộ sưu tập lần này, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát tâm đắc nhất với bộ gồm bảy chiếc ghế khắc họa hình dáng bảy con mèo khác nhau, kèm theo đó là chiếc bàn mang dáng dấp của một con cá được đặt tên là Bữa tiệc ngày xuân. Trên mỗi thân ghế, nghệ nhân đã khéo léo lồng ghép hình ảnh chú mèo trong tranh Đông Hồ để giúp người xem hiểu và tiếp cận gần hơn những giá trị văn hóa dân gian.

“Qua tác phẩm này, tôi muốn gửi một thông điệp rằng mọi người sang năm mới sẽ có một bữa tiệc ấm no, sung túc và hạnh phúc bên gia đình như bữa ăn của gia đình mèo”, nghệ nhân bày tỏ.

Chính nhờ sự đặc biệt và độc đáo trong việc chế tác sản phẩm nên trong những năm gần đây, xưởng điêu khắc của nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát gần đây đã trở thành một địa điểm thu hút số đông du khách trong hành trình khám phá các sản phẩm nổi tiếng Xứ Đoài.

Du khách có thể tới chiêm ngưỡng tác giả Nguyễn Tấn Phát làm trực tiếp từng công đoạn từ điêu khắc đến sơn mài, thậm chí có thể tự tay tham gia cùng làm với nghệ nhân.

Mộc Trà