Phát hiện hiếm về thời 'Hùng Vương dựng nước'

Các nhà khảo cổ của Viện Khảo cổ học, Bảo tàng Hà Nội và Trường ĐH KHXH&NV - ĐHQG Hà Nội vừa công bố phát hiện hơn 70 mộ táng tiền Đông Sơn (khoảng 4.000 năm trước) và 40 mộ táng Đông Sơn (khoảng 2.000 năm trước) tại Di chỉ Vườn Chuối, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, TP Hà Nội. Đây là di chỉ đã được phát hiện năm 1969, trải qua 11 đợt khai quật và được đánh giá là di chỉ hiếm, quý trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam.

Phát hiện rất quan trọng ở thời đại Kim khí

Cuộc khai quật mới nhất được tiến hành từ cuối tháng 3-2024, trên diện tích hơn 6.000 m2 với 60 hố nghiên cứu, mỗi hố rộng 100 m2. Theo các nhà khảo cổ, di tích có chiều dài Bắc - Nam khoảng 90 m, rộng Đông - Tây 35 m và còn tiếp tục mở rộng sang phía Đông di chỉ.

TS Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học, cho rằng khả năng di tích được hình thành trong giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm, là lớp cư dân đầu tiên đến cư trú ở khu vực này. Đây là phát hiện rất quan trọng trong lịch sử nghiên cứu thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam, giúp chúng ta có những hiểu biết rõ hơn về cách thức xử lý các không gian cư trú nhằm ứng phó với những hiểm nguy từ môi trường tự nhiên cũng như xã hội cổ đại.

Bí ẩn tục đeo vòng ở khuỷu tay

Với hơn 70 mộ táng tiền Đông Sơn và 40 mộ táng Đông Sơn được phát hiện, các nhà khoa học nhận thấy một đặc điểm quan trọng, đó là mộ táng tiền Đông Sơn có tục nhổ răng cửa ở người trưởng thành nhưng đến giai đoạn văn hóa Đông Sơn thì không còn thấy tục lệ này.

Mộ tiền Đông Sơn khai quật tại Di chỉ Vườn Chuối. (Ảnh: VIỆN KHẢO CỔ HỌC)

PGS-TS Nguyễn Lân Cường, Tổng Thư ký Hội Khảo cổ học Việt Nam, chia sẻ đây là lần đầu tiên ông thấy một khu di chỉ mà có nhiều mộ táng đến như vậy, đặc biệt là một số tập tục lần đầu tiên thấy ở Việt Nam. Ở một số bộ di cốt, các nhà khảo cổ đều thấy bị mất răng cửa số 2 và số 4, một số bộ hài cốt nhổ toàn bộ răng cửa. "Trong 60 năm làm khảo cổ, đây là lần đầu tiên tôi chứng kiến tục đeo vòng ở khuỷu tay và tùy táng cùng người mất. Dựa vào các vật dụng, đồ gốm mai táng cùng thi hài, có thể nhận định một cách tương đối đầy đủ về thời đại họ sống" - PGS-TS Nguyễn Lân Cường cho biết.

GS-TS Lâm Thị Mỹ Dung, Trường ĐH KHXH&NV - ĐHQG Hà Nội, cho biết trước đây các nhà khoa học chỉ phát hiện mộ chôn riêng lẻ trong nơi cư trú thì đây là lần đầu tiên phát hiện khu nghĩa địa riêng của giai đoạn tiền Đông Sơn. Các di cốt cho thấy có một tục rất lạ, đó là tục nhổ răng cửa ở cả hàm trên và hàm dưới của người ở thời kỳ Phùng Nguyên muộn và Đồng Đậu sớm.

Theo nhận định của các chuyên gia này, các bộ xương được bảo tồn tương đối tốt giúp chúng ta tìm hiểu được sự tiếp nối cũng như sự thay đổi trong táng thức của người xưa. Hệ thống di cốt trong các mộ táng thuộc các giai đoạn khác nhau vẫn còn được bảo tồn khá tốt cũng hứa hẹn sẽ đưa đến những hiểu biết sâu hơn khi triển khai nghiên cứu về nhân chủng học, di truyền, bệnh lý, vận động, chế độ dinh dưỡng... của người Việt cổ trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam. Từ dữ liệu về xương người, chúng ta có thể thành lập phả hệ gien của người cổ để so sánh với người hiện đại, qua đó biết được nguồn gốc chúng ta.

Con người có mặt rất sớm

Cuộc khai quật này cũng đã giúp các nhà khoa học thấy rõ diện mạo của một ngôi làng qua các thời kỳ tiền sử, bước đầu nhận diện khả năng người Đông Sơn cư trú trong các ngôi nhà dài kiểu/tương tự những ngôi nhà dài của một số tộc người Trường Sơn - Tây Nguyên vẫn còn sử dụng cho đến gần đây. "Phát hiện này mở ra triển vọng mới về việc tìm hiểu kiến trúc nhà ở thường nhật trong một ngôi làng Việt cổ thời Đông Sơn, cũng như cách thức bố trí không gian cư trú trong làng" - đoàn khai quật nhận định.

Kết quả thu được qua đợt khai quật từ tháng 3-2024 đến nay đã bổ sung tư liệu khẳng định Vườn Chuối là một ngôi làng đã được con người thời đại Kim khí khai phá, làm chủ một cách lâu dài, phát triển liên tục từ giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm đến Đông Sơn và hậu Đông Sơn - cách đây từ 4.000 đến 2.000 năm.

Yến Anh