Phong phú sắc thái di sản văn hóa Bắc Ninh

Bảo tàng Dân tộc học việt Nam - một địa chỉ văn hóa đặc biệt đối với du khách trong nước và quốc tế với nhiều trưng bày khoa học và các hoạt động phong phú, hấp dẫn. "Trong đó, chương trình Vui xuân hằng năm đã được Bảo tàng chọn lọc những nét đặc sắc văn hóa vùng, miền để giới thiệu đến công chúng, qua đó góp phần nâng cao sự hiểu biết, thái độ trân trọng và khích lệ ý thức gìn giữ, bảo tồn di sản văn hóa dân tộc", TS Bùi Ngọc Quang, Phó Giám đốc Phụ trách Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cho hay.

Trình diễn quan họ của các liền anh, liền chị đến từ Bắc Ninh.

Chương trình Vui Xuân Quý Mão 2023 năm nay, Bảo tàng phối hợp với Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh tổ chức hoạt động với chủ đề: "Sắc thái văn hóa Bắc Ninh".

Điểm nhấn trong chương trình lần này chính là hoạt động trưng bày chuyên đề Tinh hoa văn hóa quan họ Bắc Ninh và trình diễn quan họ (hát canh, hát hội) của các liền anh, liền chị đến từ Bắc Ninh. Qua trưng bày, du khách đã cảm nhận được sâu sắc, rõ nét hơn những giá trị của dân ca quan họ Bắc Ninh. Từ giai điệu, ca từ, trang phục đến lề lối, lễ nghĩa của người Quan họ.

Du khách trải nghiệm têm trầu cánh phượng.

Đặc biệt, du khách còn được trải nghiệm trang phục quan họ, têm trầu cánh phượng và nghe các nghệ nhân, nghệ sĩ, các anh hai, chị hai chia sẻ những câu chuyện trong "lối chơi quan họ" và việc bảo tồn, phát huy giá trị dân ca quan họ Bắc Ninh trong thời gian qua ở các địa phương.

Cùng với hoạt động trưng bày, Bảo tàng Bắc Ninh cũng giới thiệu đến du khách nhiều tục trò mang đậm sắc thái văn hóa của Bắc Ninh như: Tục kéo dây lấy lửa ở làng Yên Vỹ (Yên Phong) với ý nghĩa cầu may, mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu; trò chơi chạy Ró ở làng Guột (Quế Võ) giới thiệu các thành phần trong xã hội xưa dưới góc nhìn hài hước, tạo không khí vui tươi, sáng khoái trong ngày đầu năm mới.

Chương trình cũng giới thiệu đến du khách về nghề làm tranh Đông Hồ, một trong những dòng tranh dân gian đặc sắc gắn với mỗi dịp Tết đến, Xuân về; nghệ thuật múa rối nước làng Đồng Ngư (Thuận Thành), một trong 14 phường rối nước của Việt Nam.

Trưng bày chuyên đề Tinh hoa văn hóa quan họ Bắc Ninh.

Có thể thấy rằng các hoạt động trên sẽ hướng mọi người tiếp cận trực tiếp với những giá trị truyền thống tốt đẹp của quê hương Kinh Bắc - Bắc Ninh và dân tộc Việt Nam, mang đến không khí vui tươi, những tiếng cười sảng khoái trong những ngày đầu xuân năm mới; đồng thời quảng bá hình ảnh tỉnh Bắc Ninh đổi mới, năng động, phát triển và giàu bản sắc văn hóa, thân thiện, mến khách đối với bạn bè trong nước và quốc tế.

Theo TS Nguyễn Văn Đáp, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, Bắc Ninh - Kinh Bắc là vùng đất nằm ở trung tâm châu thổ đồng bằng Bắc Bộ, có điều kiện tự nhiên khá thuận lợi, nên sớm là địa bàn tụ cư và sinh cơ lập nghiệp của người Việt cổ, là nơi các bậc Thủy tổ dân tộc khai sơn sáng thủy, dựng nước và giữ nước.

Sách "Lịch triều hiến chương loại chí" của nhà sử học Phan Huy Chú viết vào đầu thời Nguyễn (thế kỷ XIX), đã ghi nhận về địa thế núi sông hùng vĩ của xứ Kinh Bắc như sau: "Kinh Bắc có mạch núi cao chót vót, nhiều sông núi vòng quanh, là mạn trên của nước ta… Mạch đất tụ vào đấy, càng nhiều chỗ có dấu tích đẹp, tinh hoa họp vào đấy, nên sinh ra nhiều danh thần, vì là khí hồn trọng ở phương Bắc phát ra nên khác với mọi nơi".

Trong tiến trình lịch sử của dân tộc, các thế hệ người dân Bắc Ninh đã cùng nhau tạo lập được những thành quả to lớn, đặc sắc về văn hóa vật chất và tinh thần trên mọi lĩnh vực, nên được sử sách, dân gian và các nhà nghiên cứu ca ngợi là "cái nôi của người Việt cổ", vùng đất "địa linh nhân kiệt" và "cái nôi" sinh thành và phát triển lịch sử - văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Các thế hệ người dân Bắc Ninh từng nổi tiếng chịu thương, chịu khó, năng động, sáng tạo trong lao động; thông minh hiếu học, tôn sư trọng đạo; yêu nước cách mạng, anh hùng đánh giặc; túc nho bác học; giàu tính văn chương nghệ thuật dân gian... đã làm nên bản sắc văn hóa xứ Kinh Bắc - Bắc Ninh.

Do vậy, Bắc Ninh được ca ngợi là vùng đất "ngàn năm văn hiến" với những lời ca ngợi như: Xứ sở của đình chùa lễ hội, vùng đất của Nho giáo, hiếu học khoa bảng; vùng đất của những làng nghề tài hoa; vùng đất của những làn điệu dân ca quan họ độc đáo; cái nôi của Phật giáo Việt Nam; cái nôi của văn hóa dân gian; vùng đất của những anh hùng hào kiệt thượng võ yêu nước đánh giặc... và quê hương của các chiến sĩ cộng sản tiền bối yêu nước cách mạng.

Bắc Ninh được biết đến là 1 trong những tỉnh có số lượng, mật độ di tích lớn. Toàn tỉnh có 1.589 di tích, trong đó có 656 di tích được xếp hạng. (4 di tích xếp hạng quốc gia đặc biệt; 204 di tích xếp hạng quốc gia; 448 di tích xếp hạng cấp tỉnh); 14 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia.... Nhiều di tích nổi tiếng gắn liền với các sự kiện lịch sử - văn hóa quan trọng của quốc gia, dân tộc.

Di sản văn hóa phi vật thể Bắc Ninh cũng rất phong phú, đặc sắc, bao gồm: 547 lễ hội truyền thống, 140 làng nghề thủ công truyền thống, các loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian truyền thống khác nhau, các nghi lễ, tín ngưỡng được trao truyền trong cộng đồng...

Đặc biệt, Bắc Ninh đang nắm giữ 4 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh, trong đó có dân ca quan họ Bắc Ninh được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại. Tất cả những điều đó đã tạo nên nét đặc trưng riêng biệt của vùng đất văn hiến Bắc Ninh - Kinh Bắc mà hiếm nơi nào có được.

Phương Bùi