Tái hiện lễ 'phát lương khao quân' của nhà Trần

Lễ hội phát lương tại đền Trần Thương.

Đền Trần Thương thuộc thôn Trần Thương, xã Nhân Đạo, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Đền thờ vị anh hùng dân tộc Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn cùng gia quyến và các Bộ tướng có công trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên thế kỷ XIII. Đền là di tích tiêu biểu của tỉnh Hà Nam và cả nước, hội tụ nhiều giá trị đặc sắc về lịch sử, quân sự, kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ, tâm linh, du lịch. Địa danh Trần Thương và ngôi đền có từ lâu đời và hai chữ Trần Thương như gợi về một kho lương của thời Trần.

Trong suốt chiều dài lịch sử chống quân xâm lược, Trần Thương luôn phát huy hào khí Đông A, truyền thống đánh giặc giữ nước. Thời kỳ cách mạng kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược, đền Trần Thương là cơ sở tin cậy, trung tâm giao liên quan trọng phục vụ cho kháng chiến; giúp cho phong trào đấu tranh của địa phương thu được nhiều thắng lợi, góp phần vào sự nghiệp chung giải phóng đất nước.

Ngoài các giá trị về lịch sử, quân sự, Đền Trần Thương còn có giá trị về kiến trúc nghệ thuật mang đậm nét phong cách nghệ thuật cổ truyền của dân tộc. Đền được xây dựng vào thời hậu Lê, nằm trên nền kho lương của đời Trần trong giai đoạn chống quân xâm lược Mông Nguyên lần thứ hai. Đền có kiến trúc độc đáo theo tư duy phong thủy. Ngoài vẻ đẹp về công trình kiến trúc, đền Trần Thương còn lưu giữ một số hiện vật, đồ thờ có giá trị nghệ thuật cao như: hoành phi, câu đối, đại tự, ngai thờ, khám thờ, lục bình, bát hương, nghê đá, rùa đá…và chiếc kiếm bạc có vỏ làm bằng đồi mồi rất quý, chỉ được đưa ra thờ vào những ngày lễ hội.

Bên cạnh giá trị lịch sử - văn hóa, đền Trần Thương còn mang đậm giá trị văn hóa tâm linh thông qua lễ hội. Lễ hội đền Trần Thương hàng năm từ ngày 20-8 âm lịch đã trở thành một nét văn hóa tín ngưỡng lâu đời của người dân Hà Nam nói riêng và du khách thập phương nói chung. Lễ hội đền Trần Thương là một trong ba lễ hội vùng của tỉnh Hà Nam.

Đặc biệt vào giờ Tý ngày rằm tháng Giêng hàng năm chính quyền và nhân dân địa phương còn mở Lễ phát lương ban lộc đầu năm của Đức Thánh Trần cho nhân dân và khách thập phương, đây là một nghi thức nhằm tái hiện một sự việc cụ thể về “Phát quân lương” của quân đội nhà Trần khi xưa. Với những giá trị đặc sắc, độc đáo đó, ngày 23-12-2015 Thủ tướng Chính phủ đã công nhận Đền Trần Thương là di tích quốc gia đặc biệt; ngày 23-1-2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định 217 công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lễ hội phát lương đền Trần Thương là một trong những lễ hội lớn đầu năm của tỉnh Hà Nam. Lễ hội được tổ chức để tưởng nhớ công lao to lớn của vị Anh hùng dân tộc, Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Lễ hội được tổ chức ngay tại ngôi đền chính là nơi Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn chọn làm kho lương, cung cấp lương thảo cho quân đội trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên - Mông thế kỷ thứ XIII.

Lễ phát lương năm Đức Thánh Trần năm Đinh Dậu, được tổ chức vào giờ Tý ngày 15 tháng Giêng tại đền Trần Thương. Nghi trình lễ phát lương có 3 phần: Lễ rước lương thảo từ kho lương vào trong đền làm lễ; lễ châm đuốc và dâng hương của các đại biểu Đảng, Nhà nước cùng nhân dân và lễ rước lương thảo vào làm mật lễ tại hậu cung. Nghi lễ phát lương nhằm tái hiện lịch sử về “phát quân lương” khao quân của quân đội nhà Trần khi đánh thắng giặc Nguyên Mông lần thứ 3(1288).

Năm 2017, Ban tổ chức phối hợp với nhà đền tổ chức 37 điểm phát lương với 150.000 túi lương thảo tại khu vực nhà khách 7 gian, Miếu Thổ thần và sân tâm linh đã tạo điều kiện để nhân dân và du khách về dự đều được nhận lương cầu may đầu xuân. Du khách về với lễ hội phát lương sẽ nhận được một túi lụa màu đỏ ngoài ấn và thẻ, bên trong túi lương của Đức Thánh Trần năm Đinh Dậu còn có 5 loại hạt chủ lực của vùng đất Lý Nhân sản xuất đó là: đỗ đỏ, đỗ xanh, ngô đỏ, đậu tương và nếp cái hoa vàng.

Nghi thức phát lương đền Trần Thương là một nét văn hóa riêng có của quê hương Hà Nam và cũng là bản sắc riêng của văn minh lúa nước vùng châu thổ sông Hồng. Vì thế, lễ hội phát lương tái hiện “Phát quân lương” còn là giá trị văn hóa cần giữ tại kho lương Trần Thương. Lễ hội phát lương Đức Thánh Trần năm 2017 là năm thứ 7 được tổ chức trên quy mô lớn.

Việc tổ chức lễ hội phát lương Đức Thánh Trần, nhằm đáp ứng nhu cầu về văn hóa tâm linh của nhân dân và du khách thập phương nhân dịp đầu xuân năm mới. Đồng thời cũng là dịp để giáo dục truyền thống và khơi dậy đạo lý uống nước nhớ nguồn, tri ân các bậc tiền nhân đã có công với dân, với nước. Qua đó, tôn vinh giá trị văn hóa lúa nước, giá trị lương thực trong đời sống con người, góp phần to lớn vào cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm và dựng nước. Đặc biệt lễ hội được tổ chức vào dịp đầu xuân năm mới có ý nghĩa thiết thực trong việc động viên nhân dân hăng hái thi đua lao động, sản xuất góp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu mạnh.

ĐÀO PHƯƠNG