Thương chiến Mỹ-Trung: 'Bình mới, rượu cũ'

Vào những năm 1980, Nhật Bản được coi là mối đe dọa kinh tế lớn nhất với Mỹ. Nền kinh tế xứ phù tang tăng trưởng mạnh, nhăm nhe hất cảng vị thế số 1 của Mỹ. Washington tất nhiên không hài lòng, đưa ra hàng loạt cáo buộc Tokyo trộm cắp tài sản trí tuệ, thao túng tiền tệ, thực hiện chính sách công nghiệp nhà nước bảo trợ.

Khi Tổng thống Ronald Reagan lên nắm quyền vào năm 1981, ông bắt đầu gây sức ép buộc Nhật Bản mở cửa thị trường cho các công ty Mỹ và làm giảm thâm hụt thương mại. Tokyo cuối cùng cũng nhượng bộ nhưng cái giá phải trả cho quyết định đó là 3 thập kỷ đình trệ kinh tế và giảm phát. Kịch bản đó giờ đây dường như đang lặp lại và "diễn viên" sắm vai Nhật Bản giờ là Trung Quốc.

Cả Bắc Kinh và Tokyo đều theo đuổi chủ nghĩa trọng thương (chính quyền điều phối nền kinh tế quốc gia với mục đích làm tăng quyền lực nhà nước bằng việc làm suy giảm sức mạnh của các nước đối địch) và cả 2 đều đang trở thành nạn nhân của thói quen của người Mỹ là biến các nước khác thành vật tế thân cho các vấn đề kinh tế của họ, Stephen S. Roach, cựu Chủ tịch và là nhà kinh tế trưởng của Tập đoàn Morgan Stanley chi nhánh châu Á – Thái Bình Dương nhận định.

Cú "nhún mình" của Nhật từng khiến Tokyo bị đánh bại trong chiến tranh thương mại với Mỹ thập niên 1980. (Ảnh: AE)

Giống như các đòn đánh vào Nhật Bản năm 1980, chính sách chống Trung Quốc hiện nay của Mỹ xuất phát từ sự mất cân bằng kinh tế vĩ mô đang ngày càng nghiêm trọng của Washington.

Trong cả 2 cuộc đối đầu, sự thiếu hụt đáng kể trong tiết kiệm của Mỹ tạo ra thâm hụt tài khoản vãng lai và thương mại lớn.

Khi Tổng thống Reagan nhậm chức vào tháng 1/1981, tỷ lệ tiết kiệm ròng trong nước của Mỹ ở mức 7,8% thu nhập quốc dân và tài khoản vãng lai cơ bản là cân bằng. Trong vòng 2,5 năm, do chính sách cắt giảm thuế mà Tổng thống Reagan đưa ra, tỷ lệ tiết kiệm ròng giảm xuống còn 3,7%, tài khoản vãng lai và cán cân thương mại hàng hóa rơi vào tình trạng thâm hụt vĩnh viễn. Ở khía cạnh này, cái gọi là vấn đề thương mại của Mỹ phần lớn là do họ tự tạo nên.

Tuy nhiên, chính quyền Reagan không thừa nhận điều đó mà đổ lỗi cho Nhật Bản, vốn chiếm tới 42% thâm hụt thương mại hàng hóa của Mỹ trong nửa đầu thập niên 1980.

Các tình tiết này có vẻ khá tương đồng với diễn biến thương chiến Mỹ-Trung hiện nay. Nhưng không giống như người tiền nhiệm, Tổng thống Trump không kế thừa một nền kinh tế với kho tiết kiệm dồi dào.

Khi nhà lãnh đạo Mỹ lên nắm quyền vào tháng 1/2017, tỷ lệ tiết kiệm ròng trong nước của Mỹ chỉ ở mức 3%, thấp hơn gần 1 nửa so với mức khởi đầu kỷ nguyên của Tổng thống Reagan. Nhưng tương tự như người tiền nhiệm, ông Trump cũng chọn giảm thuế. Thất bại lần nữa lại lặp lại, thâm hụt ngân sách liên bang gia tăng, tỷ lệ tiệm kiệm ròng giảm xuống mức 2,8%, thâm hụt tài khoản vãng lai ở mức 2,6% GDP, thâm hụt thương mại hàng hóa ở mức 4,5% vào cuối năm 2018.

Tổng thống Ronald Reagan. (Ảnh: Getty)

Chính quyền Trump cần một con tốt thí để đổ lỗi cho con số đáng buồn này và Washington chọn Trung Quốc, quốc gia chiếm tới 48% thâm hụt thương mại hàng hóa của Mỹ trong năm 2018.

Theo ông Stephen, trong cả 2 "tập phim" Mỹ đều né tránh thực tế. Với niềm tin cắt giảm thuế sẽ có cái bù đắp lại thiếu hụt đó, chính quyền Reagan không để tâm tới mối quan hệ giữa thâm hụt thương mại với các yếu tố khác.

Trong khi đó, chính quyền Trump lại bị cuốn vào sự quyến rũ của lãi suất thấp và Lý thuyết tiền tệ hiện đại (chính phủ có thể tự tạo tiền, một đặc quyền mà hiện tại chỉ dành riêng cho các ngân hàng trung ương và không cần thiết phải được tài trợ bởi các khoản thu thuế và phát hành nợ theo quy định của kinh tế học chính thống) mà nhiều khi không để ý tới thực tế rằng hệ thống chăm sóc y tế nuốt chửng 18% GDP, chi tiêu quốc phòng bằng tổng chi tiêu quốc phòng của 7 quốc gia lớn nhất cộng lại, các khoản cắt giảm thuế làm doanh thu thuế của chính phủ liên bang giảm xuống còn 16,5% GDP, thấp hơn mức trung bình 17,4% của 50 năm qua.

Ông Stephen cho rằng dù "kịch bản" không hoàn toàn tương đồng, nhưng cốt lõi trong bộ phim mà Mỹ diễn cùng Nhật Bản cách đây 30 năm và Trung Quốc hiện nay không có mấy khác biệt. Washington nhận thấy việc công kích các nước khác dễ dàng hơn so với việc tự nhìn nhận các vấn đề nội bộ.

Tuy nhiên, lần này, Bắc Kinh không dễ nhượng bộ như Tokyo cách đây 30 năm và hiện tại chưa thể đoán định cái kết cho tập phim mới nhất này.

(Nguồn: Project Syndicate)

Song Hy