Tiến độ đầu tư công từ góc nhìn nhà thầu

Trước hết, nguồn vốn đầu tư công giai đoạn này đều tập trung giải ngân cho các công trình hạ tầng kỹ thuật. Vì vậy, thủ tục và các bước triển khai các công trình hạ tầng này sẽ quyết định tốc độ giải ngân. Từ góc độ nhà thầu, có 2 nguyên nhân chính.

Thứ nhất, thủ tục đầu tư và thanh quyết toán của các dự án có một số vấn đề cần khắc phục, tháo gỡ. Các cơ chế, thủ tục đầu tư đã được cải thiện khá nhiều, mặc dù đây đó vẫn còn những vướng mắc về giải phóng mặt bằng, mỏ vật liệu, thủ tục đầu tư... Việc chuẩn bị hồ sơ dự án: khảo sát, thiết kế dự toán... còn sơ sài, chưa bảo đảm tiến độ và chất lượng gây khó khăn trong triển khai. Hồ sơ dự án có sai lệch sẽ dẫn đến những thay đổi phát sinh trong thực hiện. Đã có phát sinh thì thủ tục thanh toán lại phức tạp, mất thời gian, các ban quản lý dự án, chủ đầu tư đều ngần ngại xử lý.

Vấn đề thứ hai liên quan trực tiếp đến các nhà thầu xây dựng. Đây là lực lượng cuối cùng sử dụng vốn đầu tư công, nếu các nhà thầu thực hiện được khối lượng lớn thì giải ngân sẽ nhanh. Tuy nhiên, hệ thống đơn giá, định mức nhiều bất cập khiến các nhà thầu đang quá thua thiệt. Có nhà thầu vừa triển khai gói thầu đã thấy chắc sẽ phải lỗ 40% nhưng không làm thì không có việc cho người lao động.

Cụ thể, đối với các công việc đã có định mức của Bộ Xây dựng, khi áp dụng đơn giá đầu vào, nhân công, máy của địa phương để lập dự toán công trình thì quá thấp so với thực tế doanh nghiệp phải chi trả: Ví dụ: đắp nền đường đơn giá 16.000đồng/m3 thực tế phải thuê khoán là 30.000đồng/m3; đắp cấp phối đá dăm theo định mức dự toán là 35.000đồng/m3 giá thực tế thi công là 120.000đồng/m3; đóng cọc bê công cốt thép theo định mức là 55.000đồng/m3 giá thi công thực tế tế là 150.000đồng/m3.

Đặc biệt, đơn giá nhân công sai lệch rất lớn so với thực tế. Ví dụ đơn giá nhân công 3.5/7 nhóm 2 là 235.000đồng/công trong khi đơn giá thuê khoán hiện nay khoảng 450.000 - 600.000đồng/ngày; hoặc đơn giá lương kỹ sư bậc 2 là 6 triệu đồng/tháng trong khi thực tế khoảng 20 triệu đồng.

Bên cạnh đó, một số công việc chưa có trong định mức. Ví dụ: lắp đặt cáp treo cầu dây văng, cầu dây võng, gia công lắp đặt vòm cầu thép, khoan cọc qua hang động casteur, rút cừ ngầm trong nước...

Vừa qua, Bộ Xây dựng đã giao các đơn vị liên quan bổ sung và điều chỉnh lại hệ thống đơn giá, định mức xây dựng. Tuy nhiên, theo Nghị định 10/2021 về quản lý chi phí đầu tư xây dựng, các định mức này cần được lập mới, trình cơ quan chuyên môn thẩm định, phê duyệt làm cơ sở xác định giá xây dựng công trình. Khi triển khai áp dụng, cần kiểm chứng trong thực tế để điều chỉnh, bổ sung nhằm hoàn thiện hệ thống định mức theo quy định. Vì vậy, việc điều chỉnh hệ thống định mức sẽ mất rất nhiều thời gian - có thể lên tới hàng năm.

Trước thực tế này, để đẩy mạnh giải ngân đầu tư công, bên cạnh việc chuẩn bị ngân sách, giải phóng mặt bằng, cần có biện pháp giải quyết rốt ráo để đầu ra của vốn ngân sách ở các dự án được lưu thông nhanh chóng.

Cụ thể, cần nâng cao chất lượng, đẩy nhanh hơn nữa khâu chuẩn bị dự án và có cơ chế rõ ràng về trách nhiệm, quyền hạn của các ban quản lý dự án, chủ đầu tư trong việc ký thanh toán và xử lý phát sinh để tạo điều kiện cho các nhà thầu.

Đồng thời, nhanh chóng điều chỉnh và bổ sung hệ thống đơn giá, định mức hiện nay. Cần rà soát phân loại các đơn giá, định mức để có kế hoạch bổ sung ngay trong quý I.2023 cho kịp triển khai các dự án hiện nay. Bổ sung ngay các định mức chuyên ngành giao thông vào hệ thống định mức xây dựng làm cơ sở áp dụng cho các gói hạ tầng.

Cũng cần có quy trình phân cấp, phân quyền cụ thể và quy định rõ ràng cho các ban quản lý dự án, chủ đầu tư để xử lý việc điều chỉnh, giải quyết các việc phát sinh, điều chỉnh các gói thầu song song với việc tập trung cải thiện chất lượng hồ sơ khảo sát, thiết kế, dự toán của các gói thầu.

Bên cạnh những dự án hạ tầng kỹ thuật đang thực hiện, đối với những dự án công trình siêu trọng điểm sử dụng vốn đầu tư công sắp tới như sân bay Long Thành cần có cơ chế thật linh hoạt về xét thầu, dự thầu, quản lý dự án mới đạt tốc độ đầu tư công, bảo đảm sử dụng đồng vốn hiệu quả nhất, mang lại công trình chất lượng nhất.