Từ quê hương Xô viết Nghệ Tĩnh đến Thủ đô Hà Nội

Hành trình đến chiến trường Điện Biên Phủ

Để kiện toàn tổ chức LLVT, ngày 1-6-1946, Chi đội Đội Cung đổi tên thành Trung đoàn 57. Đội hình Trung đoàn lúc này có 3 tiểu đoàn bộ binh 346, 265, 418. Đồng thời, để thống nhất công tác chỉ huy quân sự, Ủy ban nhân dân cách mạng thành lập Quân chính cục do các đồng chí Nguyễn Ngọc Tuyết, Trần Văn Quang phụ trách.

Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, thực hiện Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đúng 23 giờ ngày 19-12-1946, Trung đoàn 57 cùng LLVT tỉnh Nghệ An đồng loạt nổ súng; đến 0 giờ 30 phút ngày 20-12-1946 đã buộc quân Pháp ở Vinh đầu hàng không điều kiện. Tiếp đó, Trung đoàn tung lực lượng lên miền Tây hoạt động, chiến đấu và xây dựng lực lượng ở vùng Mường Xén, Quỳ Châu. Một bộ phận khác kết hợp với Tiểu đoàn 400 (Trung đoàn 103-Hà Tĩnh) chiến đấu tại Quảng Bình, liên tiếp tiến công tiêu diệt địch, mở rộng khu du kích ở Bố Trạch, sau rút về phía Bắc, cùng các đơn vị bạn xây dựng tuyến phòng ngự sông Gianh, đèo Ngang.

Tháng 11-1949, cả Trung đoàn tiến vào Quảng Bình cùng với các Trung đoàn 18, 95, 101, Tiểu đoàn Công pháo 888 và LLVT địa phương trong Chiến dịch Lê Lai tại các huyện Tuyên Hóa, Bố Trạch, Quảng Trạch (từ ngày 22-12-1949 đến ngày 27-1-1950). Trong chiến dịch này, Trung đoàn 57 đã đánh thắng nhiều trận ở Đại Nam, Phú Kinh, Đơn Sa, Ba Đồn, đặc biệt nhất là trận phục kích trên sông Gianh tiêu diệt 200 lính Âu-Phi tại Phù Trịch-La Hà (Quảng Trạch).

Sáng 10-10-1954, các cánh quân của Quân đội nhân dân Việt Nam từ các cửa ô tiến vào tiếp quản Thủ đô được giải phóng trong rừng cờ hoa đón chào của 20 vạn người dân Hà Nội. Ảnh tư liệu: TTXVN

Ngày 10-3-1950, Đại đoàn 304 thành lập. Trung đoàn 57, sau chiến thắng sông Gianh nổi tiếng, đã từ chiến trường về hội quân tại Thanh Hóa trong đội hình Sư đoàn cùng các trung đoàn bạn. Lúc này, Trung đoàn 57 đã được bổ sung lực lượng từ Trung đoàn 103 (Hà Tĩnh) mà tiền thân là Chi đội Phan Đình Phùng.

Trong đội hình Sư đoàn 304, Trung đoàn 57 đã tham gia Chiến dịch Trần Hưng Đạo (đông xuân 1950-1951) ở địa bàn Ninh Bình và vùng lân cận. Từ ngày 28-5 đến 20-6-1951, Trung đoàn tham gia Chiến dịch Quang Trung, góp phần phá toang phòng tuyến sông Đáy và làm rung chuyển trung tâm chính trị Phát Diệm của địch.

Trong Chiến dịch Hòa Bình (từ ngày 10-12-1951 đến 25-2-1952), Trung đoàn 57 được giao nhiệm vụ đánh địch trên Đường 21 từ Chợ Bến đến Xuân Mai, đánh thắng nhiều trận, nổi bật nhất là tiêu diệt cao điểm Đồi Mồi án ngữ Đường 21, tổ chức các trận phục kích địch trên Đường 21 và Đường 6, tham gia giải phóng thị xã Hòa Bình.

Sau Chiến dịch Hòa Bình, Trung đoàn 57 được giao nhiệm vụ hoạt động ở vùng sau lưng địch thuộc địa bàn tỉnh Nam Định, phối hợp hoạt động củng cố các khu căn cứ và đẩy mạnh chiến tranh du kích, phát động nhân dân chống càn, huy động lực lượng bổ sung cho quân chủ lực. Trong khoảng 3 tháng, Trung đoàn đã đánh 12 trận, đánh thắng nhiều trận như phục kích tàu địch trên sông Đáy, tiêu diệt đồn Lạc Quần, phục kích địch ở làng Trà Thượng, giải phóng nhà giam Lục Thủy, giải cứu 200 cán bộ sắp bị địch thủ tiêu... Tổng cộng tiêu diệt và bắt sống 700 tên địch.

Trong Chiến dịch Tây Bắc (năm 1952), Trung đoàn 57 và các đơn vị trong Đại đoàn 304 cùng Đại đoàn 320 hoạt động ở mặt trận Nam đồng bằng Bắc Bộ, trên địa bàn các tỉnh Nam Định, Ninh Bình. Cùng với Trung đoàn 66, Trung đoàn 57 được giao nhiệm vụ đánh địch trên Đường 10, tuyến Ninh Bình-Phát Diệm. Trung đoàn đã tiêu diệt cứ điểm Tuy Lộc Thượng, đánh chặn địch tiếp viện cho Phát Diệm trên sông Đáy, tiêu diệt đồn Vân Lai và nhiều đồn bốt khác trên Đường 10.

Trong Chiến dịch Thượng Lào, từ ngày 13-4 đến 18-5-1953, Trung đoàn 57 vượt đèo Phu Xai Lai Leng, tiến vào giải phóng thị xã Xiêng Khoảng, đóng góp xứng đáng vào chiến dịch với mục tiêu kéo giãn địch ra mà đánh của Bộ Tổng Tư lệnh.

Trong chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954, Trung đoàn 57 được giao nhiệm vụ giấu quân ở vùng Sơn Nhiễu, Kiều Thôn (Phú Thọ) để cùng các đơn vị bạn sẵn sàng tiêu diệt địch, bảo vệ an toàn cho căn cứ địa Việt Bắc. Sau đó, Trung đoàn chuyển về Thanh Hóa và đến ngày 20-11-1953 thì bắt đầu bí mật hành quân lên Mộc Châu rồi đến ngày 5-1-1954 thì được lệnh hành quân lên Điện Biên Phủ, tiến vào khu vực phía Đông Hồng Cúm. Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, Trung đoàn 57 hoàn thành tốt nhiệm vụ kiềm chế pháo binh địch ở Hồng Cúm; chặn quân tiếp viện của địch từ Hồng Cúm lên Mường Thanh; thực hiện chốt chặn trên đường đi Tây Trang, không cho địch rút sang Lào.

Ngay sau khi chiến dịch kết thúc thắng lợi, Trung đoàn 57 tiến quân về hướng Sơn Tây, Hà Đông, đánh tan địch ở Gia Hòa, Đại Đồng, Phố Gạch, uy hiếp các đồn bốt ở ven đường 11, 21A, và 21B, giải phóng phần lớn hai tỉnh này.

Tiến về tiếp quản thủ đô

Ngày 20-7, Hiệp định Geneva được ký kết. Ngày 19-8, Trung đoàn 57 tiến vào giải phóng thị xã Sơn Tây và tiến hành làm mọi công tác chuẩn bị để tăng cường cho Sư đoàn 308 tiếp quản Hà Nội. Trước đó, đơn vị đã cử một số cán bộ cùng Ủy ban đình chiến Trung ương thống nhất quy chế tiếp nhận bàn giao cụ thể từng cứ điểm, từng đồn, bốt, từng khu kinh tế, khu công nghiệp, bến cảng, sân bay... do quân Pháp chiếm đóng. Sáng 9-10-1954, Tiểu đoàn 346, theo hai đường từ Hà Đông vào tiếp quản sân bay Bạch Mai, đồn Vĩnh Tuy.

Sáng 10-10, Tiểu đoàn 346 cử một trung đội sang tiếp quản Bệnh viện Bạch Mai. Đồng thời Tiểu đoàn 418 tiến vào tiếp quản khu vực Bưởi bao gồm Trường Bưởi, Quần Ngựa, Nhà máy Da Thụy Khuê; Tiểu đoàn 265 tiếp nhận bàn giao của quân Pháp ở đồn Cầu Giấy. Tiếp đó tiến vào Kim Mã, Ngọc Khánh, bố trí các đại đội đóng ở gò Đống Đa, Nhà Đấu Xảo và ga Hà Nội.

Như vậy là, trước khi đại quân tiến vào Thủ đô, ngày 9 và cả sáng sớm 10-10, Trung đoàn 57 đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tiếp quản những vị trí quan trọng ở vòng cung phía Bắc, phía Tây và Tây Nam Hà Nội bảo đảm cho Đại quân tiến vào Thủ đô an toàn, trang nghiêm.

Phát huy truyền thống Tự vệ đỏ Xô viết Nghệ Tĩnh, những người lính can trường của xứ Nghệ đã trải qua 9 năm kháng chiến chống Pháp, cùng đồng chí, đồng bào chiến đấu và chiến thắng, hy sinh và trưởng thành từ trong máu lửa. Dấu chân của Trung đoàn trải khắp các chiến trường, từ Nghệ Tĩnh đến Bình Trị Thiên, từ Xiêng Khoảng đến Ninh Bình, Nam Định, từ Hòa Bình đến Sơn La, Điện Biên, và cuối cùng từ Sơn Tây, Hà Đông để hội quân cùng Đại đoàn 308 tiếp quản Thủ đô.

Tham gia tiếp quản Thủ đô là vinh dự và công trạng to lớn nâng bước cho Trung đoàn tiếp tục bền chí vững bước trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Gần 21 năm sau, một lần nữa đội quân ra đi từ quê hương Xô viết Nghệ Tĩnh trong đội hình Sư đoàn 304 lại là những người lính tiên phong tiến vào Sài Gòn, thực hiện trọn vẹn khát vọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào”.

PHAN THẮNG