Tục cúng Thổ công của người Nùng

Người Nùng sống thành làng, bản trên các sườn đồi, trước bản là ruộng, sau là nương rẫy và đồi cây ăn quả, rừng. Trong mỗi thôn bản của người Nùng lại chia thành nhiều chòm xóm nhỏ, trong mỗi xóm đều có miếu thờ Thổ công. Thổ công là vị thần đất cai quản mảnh đất mà dân bản sinh sống.

Đồng bào Nùng mang lễ vật cúng Thổ công. Ảnh minh họa

Từ khi về định cư nơi vùng đất mới, người Nùng đã quan tâm xây dựng miếu thờ Thổ công. Trên mảnh đất thiêng bên sườn đồi hay gò đất nhỏ, thầy địa lý lựa chọn cho dựng một ngôi miếu nhỏ. Kiến trúc cũng rất đơn giản chỉ là tường đất, mái lợp ngói hoặc tranh tre, phên nứa… Trong miếu xây một bệ thờ cao, trên đặt bát hương thờ Thổ công. Ngôi miếu là trung tâm sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng cho cả xóm.

Người Nùng rất coi trọng tục cúng Thổ công đầu năm. Việc thờ cúng này mang ý nghĩa tưởng nhớ những người đầu tiên đã có công khai làng, lập bản. Thổ công được coi là vị thần chung của cả bản. Dân bản tổ chức cúng Thổ công để cầu bình an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.

Thường thì ngay từ chiều 30 Tết, dân làng cử một người đến quét dọn miếu thờ sạch sẽ. Từ sáng sớm ngày mồng một Tết, các gia đình trong xóm đều chuẩn bị mâm cơm cỗ cúng mang ra miếu thờ Thổ công làm lễ. Lễ vật trong mâm cỗ thường có một con gà trống thiến luộc, cặp bánh chưng, bánh kẹo, chai rượu trắng, bát gạo, vàng mã… Trong các lễ vật, con gà cúng của gia đình nào béo, vàng thịt, đẹp mắt nhất thì được cho là gia đình đó làm ăn tấn tới, phát đạt. Ở một số nơi, đồng bào ngầm coi đây là một cuộc thi xem dòng họ, gia đình nào mát tay, làm ăn khấm khá trong năm thông qua mâm lễ vật.

Trong không gian linh thiêng, những mâm lễ được đặt theo thứ tự, người đến trước được đặt mâm lễ ở không gian chính giữa miếu thờ, người đến sau để tiếp nối theo thứ tự. Mỗi gia đình cử một người ra miếu làm lễ, thường là chủ gia đình và là đàn ông. Tùy từng nơi mà nghi lễ cúng Thổ công tiến hành khác nhau.

Có xóm cử đại diện người cao tuổi, có uy tín trong làng, bản ra cúng đại diện, có nơi cử người làm thầy cúng trong làng, bản đứng ra cúng cho cả bản, cũng có nơi gia đình tự cúng lấy. Lời cầu khấn đầu năm bao giờ cũng mang nội dung cầu mong một năm mới bình yên, sung túc, mọi người khỏe mạnh, làm ăn phát tài…

Sau lễ cúng, mọi người sẽ thụ lộc tại miếu, riêng bánh chưng, bát gạo đem về. Chén rượu cúng Thổ công được đổ lại xung quanh miếu. Bát gạo mang về nhà cho gà ăn cầu mong năm mới sẽ có gà đầy chuồng, thóc đầy bồ… Ngày lễ cúng Thổ công đầu năm ở không gian linh thiêng miếu thờ nhưng rất đông vui.

Đây là dịp bà con trò truyện, trao đổi kinh nghiệm sản xuất, gửi lời chúc nhau năm mới khỏe mạnh, sung túc và bình an… Với đồng bào Nùng, đây không chỉ là một buổi lễ sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng đơn thuần mà ẩn chứa trong đó là sự đoàn kết, gắn bó keo sơn cộng đồng. Nơi miếu thờ linh thiêng mọi người hân hoan chúc mừng ngày xuân năm mới.

Đồng Ngọc Dưỡng