Vượt qua chứng rối loạn tiền bạc

Chứng rối loạn tiền bạc (money dysmorphia) xảy ra khi một người có cái nhìn sai lệch về tình hình tài chính của mình. Hậu quả, họ thường cảm giác bất an hoặc thiếu thốn về tiền bạc ngay cả khi cuộc sống của họ vẫn bình ổn.

Dưới đây, Verywell Mind đi sâu hơn vào chủ đề rối loạn tiền bạc cũng như đề xuất những phương pháp khắc phục hiệu quả.

Chi tiêu quá dè sẻn hay quá thoải mái có thể là dấu hiệu của rối loạn tài chính. Ảnh minh họa: Leeloo Thefirst/Pexels.

Dấu hiệu

Theo Smriti Joshi, nhà tâm lý học trưởng tại ứng dụng chăm sóc sức khỏe tâm thần Wysa, một người có thể đang gặp chứng rối loạn tiền bạc nếu có dấu hiệu dưới đây:

Luôn lo lắng về việc không có đủ tiền, ngay cả khi tài chính ổn định
Ám ảnh về những khoản chi tiêu nhỏ nhặt hoặc cảm thấy tê liệt mỗi khi đưa ra quyết định tài chính
Né tránh mọi hình thức chi tiêu ngay cả đối với những khoản mua sắm thiết yếu hoặc hợp lý
So sánh tình hình tài chính với người khác, dẫn đến cảm giác thiếu thốn
Tránh nói chuyện về tiền bạc vì lo lắng
Cảm thấy tội lỗi hoặc xấu hổ sau khi chi tiêu (kể cả những thứ thiết yếu)
Cảm thấy buộc phải kiếm nhiều tiền hơn, ngay cả khi đã đạt được sự độc lập về tài chính
Mua những món đồ đắt tiền và vượt qua khả năng chi trả để cảm thấy đủ đầy và hạnh phúc

Tuy nhiên, nhà tâm lý học lưu ý rằng mỗi trường hợp là khác nhau, và chứng rối loạn tiền bạc có thể xuất hiện theo những cách bất thường, khó đoán. Vì vậy, danh sách dấu hiệu trên không có nghĩa là đầy đủ.

Người trẻ dễ mắc chứng rối loạn tiền bạc hơn thế hệ khác. Ảnh minh họa: cottonbro studio/Pexels.

Người trẻ chịu ảnh hưởng nhiều hơn

Rối loạn tiền bạc có thể phát sinh từ nhiều nguồn khác nhau và mỗi trường hợp đều khác biệt. Tuy nhiên, nhìn chung các vấn đề về bất ổn kinh tế, văn hóa so sánh, hối hả gia tăng, chấn thương trong quá khứ và các khuynh hướng cá nhân đều có thể góp phần phát triển chứng rối loạn tiền bạc.

Lindsay Bryan-Podvin, nhà trị liệu tài chính của Cash App, cho rằng chủ nghĩa hoàn hảo, trầm cảm, lo âu, lòng tự trọng thấp có thể dẫn đến rối loạn tiền bạc. Bà cũng chỉ ra rằng hiện nay mọi người biết nhiều hơn về cuộc sống của người khác qua mạng xã hội, với những hình ảnh bữa tối đắt tiền trên Instagram, kỳ nghỉ xa hoa trên TikTok và xe xa xỉ trên Facebook, làm cho chúng ta cảm thấy "tụt hậu" khi so sánh.

Các thế hệ trẻ có khả năng mắc chứng rối loạn tiền bạc cao hơn so với các thế hệ trước. Một nghiên cứu năm 2024 của Credit Karma cho thấy 43% Gen Z (sinh năm 1997-2012) và 41% Millennials (sinh năm 1981-1996) mắc chứng rối loạn tiền bạc.

Theo Tiến sĩ Jenny Woo, Tổng giám đốc điều hành của Mind Brain Emotion, vấn đề này do giới trẻ dành nhiều thời gian trên mạng xã hội. Một khảo sát năm 2023 của Edelman Financial Engines cho thấy những người dành hơn 3 giờ/ngày trên mạng xã hội có khả năng đưa ra quyết định tài chính phi lý hơn.

Nhà tâm lý học Joshi nói thêm rằng Gen Z và thế hệ Millennials cũng phải đối mặt với những áp lực tài chính riêng biệt như các khoản vay sinh viên, thị trường việc làm không ổn định, chi phí sinh hoạt cao và áp lực xã hội phải chi tiêu nhiều hơn để hòa nhập với bạn bè cùng trang lứa.

Lập kế hoạch chi tiêu giúp khắc phục chứng rối loạn tiền bạc. Ảnh minh họa: Karoline Grabowska/Pexels.

Cách khắc phục

Xem tiền là công cụ

Trước tiên, chúng ta cần xem tiền như một công cụ chứ không phải là thước đo giá trị bản thân hay một khía cạnh cố định trong tính cách.

Tiến sĩ Woo cho hay thay đổi tư duy khan hiếm tiền bạc là cần thiết để giảm bớt gánh nặng từ những lo lắng, ám ảnh về tài chính.

Như vậy, mọi người có thể thoát khỏi những kỳ vọng và so sánh không thực tế góp phần gây ra chứng rối loạn tiền bạc.

Xác định nguồn cơn lo lắng

Cảm giác lo lắng về tiền bạc là điều thường gặp. Tuy nhiên, cách mỗi người phản ứng với những suy nghĩ này có thể thay đổi cách chúng tác động đến họ.

Nhà tâm lý học Joshi cho hay: "Nhận thức được những suy nghĩ lo lắng về tiền bạc mà không phản ứng ngay lập tức với chúng có thể giúp bạn kiểm soát được tình hình trước khi mọi thứ trở nên tồi tệ hơn. Bên cạnh đó, thực hành chánh niệm có thể giúp bạn chuyển sang một góc nhìn lành mạnh hơn".

Thay đổi góc nhìn

Mọi người đừng ngần ngại đặt câu hỏi về những niềm tin tiêu cực về tiền bạc. Nếu chúng ta nghĩ "Tôi sẽ không bao giờ hiểu được tiền bạc, nên tại sao phải bận tâm?", hãy dành một chút thời gian để khám phá xem quan điểm đó đến từ đâu và liệu nó có thực sự đúng không, Bryan-Podvin nói.

Ví dụ, chỉ vì thanh toán hóa đơn thẻ tín dụng trễ không có nghĩa là chúng ta sẽ luôn phải vật lộn với tiền bạc. Khi kiểm soát được góc nhìn và câu chuyện tài chính của bản thân, mọi người sẽ cảm thấy có đủ sức mạnh để định hình tương lai tài chính của mình.

Thường xuyên kiểm tra, đánh giá thực trạng tài chính cá nhân giúp giảm bớt lo âu về tiền bạc. Ảnh minh họa: Anna Tarazevich/Pexels.

Cẩn thận với mạng xã hội

Nhà tâm lý học Joshi cho hay mọi người cần nhớ rằng mạng xã hội thường chỉ phô bày những khoảnh khắc đẹp nhất trong cuộc sống. Mọi người hiếm khi đăng về các hóa đơn mình phải trả hoặc các khoản nợ của họ.

Thay vào đó, họ chia sẻ những gì khiến bản thân hạnh phúc. Vì vậy, chúng ta không nhất thiết phải so sánh bản thân với những gì hào nhoáng trên mạng xã hội.

Đánh giá thực trạng tài chính cá nhân

Bryan-Podvin gợi ý lên lịch thường xuyên để xem xét tình hình tài chính của bản thân, dù là hàng tuần hay hàng tháng. Đối mặt với thực tế tài chính cá nhân là điều quan trọng để giải quyết chứng rối loạn tiền bạc. Để có thêm hỗ trợ về mặt tinh thần, chúng ta có thể làm điều này với một ai đó như bạn cùng phòng, người yêu hoặc nhà trị liệu.

Nhà tâm lý học Joshi khuyến khích chúng ta nên lập ngân sách hoặc kế hoạch tiết kiệm để có cái nhìn rõ ràng về tình hình tiền bạc của bản thân. Điều này có thể giúp giảm bớt lo lắng đáng kể. Bà giải thích rằng biết tiền của mình được chi vào đâu cho phép chúng ta đưa ra quyết định thực tế hơn.

Học cách biết ơn

Một cách khác để khắc phục chứng rối loạn tiền bạc là thực hành lòng biết ơn đối với những gì bản thân đang có. Dù nghe có vẻ sáo rỗng, nghiên cứu cho thấy lòng biết ơn có thể cải thiện đáng kể sức khỏe tinh thần của mỗi người.

Tiến sĩ Woo khuyên rằng: "Thay vì tập trung vào những thách thức tài chính, hãy trân trọng những thành tựu tài chính của bạn, dù nhỏ đến đâu".

Vấn đề tiền bạc không xác định giá trị bản thân của chúng ta. Thực tế, ai cùng phải đối mặt với khó khăn tài chính và lo lắng kéo theo. Bình thường hóa các cuộc trò chuyện về tiền bạc là rất quan trọng. Nếu vẫn cảm thấy lo lắng, mọi người hãy cân nhắc tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia trị liệu hoặc cố vấn tài chính.

Thiên Thanh