Xây dựng lại văn hóa nhường nhịn

Mới đây, trên các phương tiện thông tin đại chúng liên tục chia sẻ về những vụ án một lúc giết 3 mạng người ở Lâm Đồng và Bình Dương. Nguyên nhân đều xuất phát từ việc kém nhường nhịn nhau trong lời ăn tiếng nói hàng ngày. Sự manh động đó cho thấy văn hóa nhường nhịn của một số người xuống dốc ở mức báo động.

Trong một hội thảo về văn hóa nhường nhịn, nhà sử học Dương Trung Quốc chia sẻ câu chuyện cách đây gần hai thế kỷ: Năm 1835, đời Minh Mạng có một vụ “tai nạn giao thông đường bộ” được ghi trong chính sử. Đó là một vị hoàng tử bị bạn rủ đi chơi cưỡi ngựa trong kinh thành Huế, người bạn nhỡ phóng ngựa để va vào một bà cụ khiến người này chết tươi.

Xếp hàng ăn phở Bát Đàn

Được tin vụ “tai nạn” ấy có liên quan đến hoàng tử, đích thân Vua Minh Mạng triệu tập những quần thần có trách nhiệm trong triều đình phán xử: Người trực tiếp gây nạn bị xử nghiêm rồi đày đi nơi xa (gọi là “hiệu lực qua Ai Lao”), hoàng tử tuy không trực tiếp gây án nhưng là a tòng với kẻ gây án phải chịu 3 năm “cấm cố” trong cung để đèn sách và bị tước bớt bổng lộc.

Vua cũng yêu cầu phải chép vụ này vào sử để tỏ rõ luật lệ nghiêm khắc “bất vị thân”. Nói vậy để thấy với người xưa cho dù việc đi lại còn đơn giản nhưng đã có những lề luật hoặc dân gian hoặc quốc gia “điều chỉnh” thành những tập quán vừa tự nhiên lại vừa nghiêm khắc mà việc giáo dục, trao truyền những lệ luật này đã được thực hiện nghiêm chỉnh, trong đó có ca ngợi sự gương mẫu của người đứng đầu quốc gia.

Còn giờ đây, hàng ngày trên khắp nẻo đường ở các đô thị lớn, chúng ta không ít lần chứng kiến cảnh tắc đường, nhiều người vẫn cố chen lấn giành đi trước. Đèn tín hiệu chưa bật xanh, đã inh ỏi tiếng còi hối thúc. Một vài va chạm nhỏ qua câu nói giao tiếp cũng có thể là nguyên nhân của những vụ ẩu đả, thậm chí là chém giết.

Hàng ngày, cứ mỗi lần về nhà bằng xe máy, đi qua ngã năm Ô Chợ Dừa, dừng trước giao lộ này, chứng kiến cảnh tranh đường luôn cho ông Bùi Văn Trình (Thanh Xuân, Hà Nội) cảm giác như người ta đang chơi trò chơi cướp cờ. “Đèn xanh chưa bật, người ở bên nào gan dạ thì cho xe lao lên trước, rồi dòng người bên đó nhân cơ hội chạy nối theo (rẽ trái hoặc đi thẳng) là bên ấy thắng - bên còn lại đành hậm hực dừng lại giữa giao lộ chờ “đối thủ” đi qua... Có phải chăng người ta không có khái niệm nhường nhịn nhau dù chỉ một tấc đường?”, ông Trình chia sẻ.

Các chuyên gia cho rằng, nguyên nhân sâu xa của việc văn hóa nhường nhịn xuống cấp, bắt nguồn từ nhịp sống công nghiệp, sôi động và tất bật. Hội nhập và phát triển đang tác động mạnh mẽ, khiến nhịp sống gấp gáp hơn theo hướng văn minh công nghiệp. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn chưa là nước công nghiệp.

Cũng có người lý giải do nhiều người nhập cư từ nông thôn, trình độ học vấn không đồng đều nên cư dân Thủ đô bây giờ có nhiều kiểu ứng xử. Chẳng hạn, có những người (cả dân nhập cư và dân thành phố) trong trang phục chỉ để mặc ở nhà, cố tình chen ngang dòng người đang xếp hàng chờ thanh toán tiền trong siêu thị, hay chen lấn cố vượt lên trước hàng xe lúc đường chật như nêm. Tuy nhiên, lý do này chỉ đúng một phần.

Hà Nội đang vận động và xây dựng hình ảnh Người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Nhưng kết quả vẫn còn hạn chế. Điều này đòi hỏi ngành giáo dục phải có phương pháp giáo dục đạo đức, thẩm mỹ công dân phù hợp hơn.

Nhiều ý kiến từ các lãnh đạo, chuyên gia cho đến người dân bình thường đều thừa nhận người Nhật chấp hành pháp luật, kỷ luật rất nghiêm. Đặc biệt, họ luôn tuân thủ nguyên tắc, tôn trọng pháp luật, bình tĩnh, kiềm chế với ý thức, tinh thần tự giác rất cao, nhất là ý thức tôn trọng người khác. Câu hỏi đặt ra là, tại sao chúng ta không làm được như người Nhật, chí ít thì được 50 - 60% như họ?

Nhiều người tin rằng, nếu có quyết tâm, chúng ta cũng sẽ làm được như người Nhật, vì dưới góc độ văn hóa, nền tảng tinh thần quốc gia chúng ta không thua kém Nhật Bản, điển hình là nhiều biến cố, thăng trầm lịch sử mà đất nước ta đã vượt qua. Để cụ thể hóa mục tiêu này, cần có nhiều việc phải làm, cần sự quyết tâm, kiên trì của cả xã hội.

Muốn vậy, ngay từ bây giờ, cần triển khai trong các trường học nhằm trang bị giúp các em học sinh, thế hệ trẻ có được ý thức tôn trọng pháp luật, chấp hành pháp luật, từ đó, hình thành nên nền tảng, hạt nhân lan rộng trong thế hệ trẻ và toàn xã hội. Hơn nữa, môi trường giáo dục của gia đình cũng rất quan trọng. Cha mẹ cần làm gương giáo dục tính thiện của con người, để từ đó uốn nắn, định hướng hành vi, lối sống và những ứng xử cho thế hệ cháu con. Có như vậy, văn hóa nhường nhịn mới không bị xuống dốc không phanh.

Bài và ảnh Minh Thắng