Xung đột Nga-Ukraine và cô lập Moscow sẽ 'cộng hưởng' sự đối địch, đẩy hợp tác quốc tế đến chân tường

Xung đột Nga-Ukraine và cô lập Moscow sẽ 'cộng hưởng' sự đối địch, đẩy hợp tác quốc tế đến chân tường. (Nguồn: Bloomberg)

Tờ Stratfor (Mỹ)chuyên phân tích thông tin địa chính trị toàn cầu, nhận định rằng, cuộc xung đột Nga-Ukraine và cú sốc giá năng lượng nhảy vọt sẽ buộc khá nhiều nước phải đẩy nhanh hơn công cuộc chuyển đổi sang các loại năng lượng sạch. Thế nhưng, những chính sách ngắn hạn để trợ giá cho tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch của Mỹ và châu Âu cộng với tổn thất do cuộc xung đột đang diễn ra hiện nay sẽ tác động bất lợi tới nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.

Sự trở lại ấn tượng của nhiên liệu hóa thạch

Kể từ khi Nga triển khai chiến dịch quân sự ở Ukraine vào ngày 24/2, một số chính phủ đã công bố chiến lược ứng phó với giá năng lượng tăng vọt và tình trạng thiếu nguồn cung khí đốt do các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga.

Những chiến lược này chủ yếu áp dụng chính sách giá trần hoặc cắt giảm thuế quan để giảm đỡ gánh nặng tài chính cho các hộ gia đình và các công ty. Nhiều chiến lược cho phép tăng cường sản xuất than, vốn là loại năng lượng rẻ nhất, nhưng cũng có hại nhất đối với môi trường trong các loại năng lượng hóa thạch.

Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) và nhiều nước khác kêu gọi đẩy nhanh tiến độ chuyển đổi sang năng lượng sạch và giảm dần phụ thuộc vào các loại năng lượng hóa thạch để đối phó với khả năng Nga và phương Tây sẽ còn đối đầu lâu dài mà Moscow lại là nước sản xuất khí ga lớn thứ hai thế giới, đồng thời là nước sản xuất dầu mỏ lớn thứ ba trên thế giới.

Rõ ràng các chính sách mới nêu trên sẽ tác động đáng kể tới tiến trình chuyển đổi sang năng lượng mới và ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.

Về ngắn hạn, trợ giá cho tiêu thụ than và xăng dầu toàn cầu sẽ khiến các quốc gia khó tiến tới mục tiêu cắt giảm khí thải nhà kính đã đề ra tới năm 2025 và 2030.

Hầu như tất cả các nền kinh tế trên thế giới đều đang phải vật lộn với giá năng lượng tăng cao và những nước giàu hơn đã ngay lập tức chi tiền để trợ giá nhiên liệu cho người dân. Thế nhưng việc hỗ trợ tài chính như vậy có thể cản trở tiến trình chuyển đổi sang năng lượng sạch bởi khi trợ giá xăng, dầu, khí đốt thì các chính phủ lại tạo ra nhu cầu càng lớn hơn, hỗ trợ, khuyến khích người dân sử dụng nhiên liệu hóa thạch nhiều hơn, chứ không phải đẩy mạnh thực thi các lựa chọn khác có thể giảm bớt lượng khí thải nhà kính về lâu về dài.

Thêm vào đó, khi đã tiến hành các chương trình hỗ trợ, các chính phủ sẽ thấy rằng, khó chấm dứt các chương trình này trong tương lai, kể cả khi giá cả có giảm xuống bằng với mức ở thời điểm chưa xảy ra xung đột.

Lạm phát chắc chắn sẽ vẫn cao trong vài tháng tới ở nhiều nước, nhất là khi cuộc xung đột Ukraine đang khiến những thách thức về chuỗi cung ứng ngày càng lớn hơn, khiến giá cả nhiều mặt hàng tăng chóng mặt, trong đó có lương thực thiết yếu là lúa mỳ. Điều này có nghĩa rằng, giả sử giá năng lượng giảm đi nhưng lạm phát vẫn cao thì việc chấm dứt các chương trình hỗ trợ của chính phủ hay trở lại đánh thuế sẽ lại đẩy giá tiêu dùng lên mức cao bất thường.

Ở những nước giàu tiềm năng dầu khí như Mỹ, giá năng lượng tăng cao sẽ khiến họ phải đưa ra các chính sách ủng hộ ngành công nghiệp gây ô nhiễm, khí thải nhà kính, kể cả việc đưa ra các chính sách vừa đẩy mạnh sản xuất vừa hỗ trợ các nhà máy lọc dầu.

Nếu đảng Cộng hòa giành lại được quyền kiểm soát Nghị viện và nhà Nhà Trắng trong cuộc bầu cử giữa kỳ vào cuối năm 2022 hoặc trong cuộc bầu cử tổng thống mới vào năm 2024 thì nhiều khả năng Chính phủ Mỹ sẽ viện dẫn tình hình giá cả nhiên liệu tăng cao để có được sự ủng hộ cần thiết thúc đẩy các ngành sản xuất xả nhiều khí thải. Điều đó sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới tiến trình chuyển đổi sang sử dụng năng lượng sạch.

Nhìn về trung hạn, cuộc khủng hoảng hiện nay sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới nỗ lực của giới khoa học kêu gọi thế giới phải cắt giảm lượng xăng dầu tiêu thụ bởi các chính phủ còn đang phải tập trung kiềm chế giá năng lượng tăng cao và rất có thể thế giới sẽ không thể đạt được các mục tiêu đầy tham vọng làm chậm lại tốc độ Trái Đất nóng lên.

Ngày 4/4, Ủy ban liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu của Liên hợp quốc (IPCC) đã cảnh báo, các chính phủ khó có thể thực thi được cam kết đã đưa ra trong Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu 2015. Đó là mục tiêu kiểm soát mức độ toàn cầu nóng lên dưới 1,5 độ C so với nhiệt độ thời tiền công nghiệp và mức khí thải nhà kính đạt đỉnh vào năm 2025 và sẽ cắt giảm khoảng 43% vào năm 2030.

Ủy ban liên chính phủ này cũng nhấn mạnh khoảng cách rất lớn giữa các chính sách toàn cầu hiện nay với những chính sách cần phải có để kiểm soát tình trạng nóng lên toàn cầu khoảng 2 độ C (đây là mục tiêu thấp hơn mà LHQ đề ra với hy vọng đạt được, đồng thời nhấn mạnh rằng, nếu chính sách của các chính phủ không thay đổi thì tới năm 2100, Trái Đất sẽ sẽ bị nóng lên trung bình khoảng 3,2 độ C.

Mục tiêu để Trái Đất chỉ nóng lên thêm 1,5 độ C như đề ra trong Hiệp định Paris 2015 về biến đổi khí hậu cũng như đề ra trong Mục tiêu kiểm soát khí thải của Ủy ban IPCC sẽ không thể đạt được, kể cả trong điều kiện nếu như xung đột tại Ukraine không xảy ra. Giờ đây những mục tiêu này thậm chí còn xa vời hơn khi mà cuộc xung đột đã buộc các chính phủ phải trợ giá tiêu thụ xăng dầu cho người dân.

Nhưng tính về trung hạn và dài hạn, giá nhiên liệu cao và việc châu Âu quyết tâm giảm phụ thuộc vào nguồn cung năng lượng của Nga sẽ thúc đẩy tiến trình chuyển đổi sang các loại nhiên liệu sạch. EU cùng với Mỹ và các nước khác, hiện đang kêu gọi đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi này để ứng phó với cuộc xung đột tại Ukraine và cú sốc mang tên năng lượng. Chiến lược về năng lượng do Ủy ban châu Âu (EC) đưa ra vào ngày 8/3 đã đưa ra mục tiêu cắt giảm phụ thuộc năng lượng nhập khẩu từ Nga xuống bằng 0 trước năm 2030.

Ngoài phần nội dung chiến lược sẽ thay thế nguồn cung xăng dầu từ Nga bằng các nguồn nhập khẩu khác, EC sẽ tăng cường cắt giảm tiêu thụ xăng dầu khoảng 55% thông qua đẩy mạnh sản xuất năng lượng tái tạo và thay thế khí ga bằng điện trong hệ thống sưởi các tòa nhà. Những mục tiêu này dường như quá tham vọng. Tuy nhiên, giá cả tăng cao cũng chính là động lực để các hộ gia đình và giới doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào các nguồn năng lượng thay thế cũng như công nghệ xanh bởi lợi ích về kinh tế.

Thách thức đối với hợp tác năng lượng toàn cầu

Cuộc xung đột Nga-Ukraine cũng sẽ khiến những rạn nứt, chia rẽ trên toàn cầu thêm sâu sắc và vì vậy càng khiến quan hệ hợp tác trên toàn cầu và cuộc khủng hoảng năng lượng thêm phức tạp.

Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu do LHQ tổ chức hồi tháng 11/2021 đã bộc lộ những chia rẽ giữa phương Tây và phần còn lại của thế giới trong các vấn đề về môi trường. Và cho thấy rõ sự chia rẽ đó đã ngày càng rộng thêm chỉ sau 6 năm kể từ khi Hiệp định Paris 2015 được ký kết.

Trong khi các nước phương Tây sẵn sàng công khai tuyên bố sẽ cắt giảm mức khí thải nhà kính về bằng 0 vào năm 2050, Trung Quốc, Ấn Độ và nhiều nước đang phát triển khác lại né tránh nêu ra thời hạn cắt giảm cụ thể.

Cuộc xung đột Ukraine và việc Nga bị phương Tây cô lập sẽ chỉ khiến phương Tây và các đối thủ của họ, trong đó có Trung Quốc, gia tăng đối địch và sẽ dẫn đến một cuộc cạnh tranh chiến lược làm hủy hoại mối quan hệ hợp tác trong các lĩnh vực liên quan tới biến đổi khí hậu, như hợp tác phát triển công nghệ xanh hay công nghệ giảm thiểu carbon.

Hơn nữa, việc chuyển hướng các nguồn lực vào giải quyết các áp lực trong nước do giá năng lượng tăng cao cũng sẽ khiến Trung Quốc và phương Tây giảm bớt khả năng có thể hỗ trợ tài chính cho các nước đang phát triển chuyển đổi sang năng lượng sạch.

Nhu cầu về nguồn lực tài chính trong nước đã khiến nhiều nước phương Tây không đạt được các mục tiêu về hỗ trợ tài chính cho ứng phó biến đổi khí hậu cho các nước đang phát triển khoảng 100 tỷ USD từ nay đến 2023, cho Nam Phi vay 8,5 tỷ USD trong thời hạn 5 năm để quốc gia này chuyển đổi không dùng than nữa.

Những thực tế nêu trên có nghĩa rằng, tại các nước đang phát triển, nơi chi phí nhiên liệu tăng cao và nguồn lương thực ngày càng cạn kiệt, nguồn lực tài chính của các nước này càng trở nên hạn chế và họ chính là các nước chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ các cuộc xung đột, cũng như từ quá trình biến đổi khí hậu.

Nền kinh tế của những nước này sẽ phải vật lộn trong cơn bão giá hàng hóa toàn cầu, chính phủ các nước này cũng sẽ phải vật lộn trong tiến trình chuyển đổi sang năng lượng sạch, bởi khi đã mất đi nguồn tài trợ từ cộng đồng quốc tế, giờ đây tiền mặt họ cũng không có đủ để có thể nâng cấp công nghệ và hạ tầng nhằm giảm bớt phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

(theo Stratfor)

Chu Văn