Bài báo KH bị gỡ, Quỹ Nafosted cần đánh giá lại đề tài, có giải trình cụ thể

Những ngày vừa qua, sự việc tác giả Thi Thu Hien Phan - Faculty of Accounting & Auditing, Foreign Trade University (có thể là Phan Thị Thu Hiền - Khoa Kế toán và Kiểm toán, Trường Đại học Ngoại thương) có nhiều bài báo bị Tạp chí Environmental Science and Pollution Research (thuộc nhà xuất bản Springer) rút lại gây xôn xao dư luận. Đáng chú ý, một số bài bị gỡ được tài trợ bởi Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (Nafosted).

Nhiều ý kiến của nhà khoa học, chuyên gia cho rằng một công bố khoa học là sản phẩm của đề tài nghiên cứu được tài trợ bởi Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia bị gỡ bỏ là vấn đề có thể gây lãng phí ngân sách.

Nhiều bài báo khoa học của tác giả Thi Thu Hien Phan - Faculty of Accounting & Auditing, Foreign Trade University (có thể là Phan Thị Thu Hiền - Khoa Kế toán và Kiểm toán, Trường Đại học Ngoại thương) bị gỡ.

Kiến nghị Quỹ Nafosted thành lập hội đồng đánh giá lại đề tài có bài báo bị gỡ

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Đại biểu Trương Xuân Cừ - Đoàn Đại biểu Quốc hội Thành phố Hà Nội đánh giá, đối với các hoạt động tài trợ nghiên cứu khoa học và công nghệ cho tập thể, cá nhân cần thực hiện đúng quy trình nghiêm ngặt, hướng đến mục tiêu cuối cùng là sản phẩm phải đáp ứng được yêu cầu, phục vụ cho sự phát triển của xã hội. Đồng thời, sản phẩm cũng cần xứng đáng với phần kinh phí được Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia tài trợ, hỗ trợ.

“Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản để đảm bảo chất lượng sản phẩm nghiên cứu, trong đó có bài báo khoa học. Trong trường hợp những bài báo khoa học bị gỡ bỏ thì có thể phía tạp chí quốc tế đã phát hiện ra sản phẩm có lỗi, chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu. Vì bài báo khoa học là một yêu cầu đối với đề tài nghiên cứu được tài trợ bởi Quỹ nên bài bị gỡ tức là kết quả bị ảnh hưởng và nó có thể gây thất thoát ngân sách nhà nước. Từ thực tế đó, theo tôi, Quỹ Nafosted cần thành lập hội đồng để xem xét, đánh giá lại đề tài này. Bên cạnh đó cũng cần làm rõ mức kinh phí mà Quỹ tài trợ, hỗ trợ đối với nghiên cứu này trong trường hợp này thì được xem xét đánh giá lại ra sao?”, Đại biểu Quốc hội chia sẻ.

Theo Đại biểu, đối chiếu theo yêu cầu kết quả nghiên cứu của đề tài được Quỹ này tài trợ là phải có bài báo khoa học đăng trên tạp chí quốc tế uy tín. Vậy khi bài báo đã bị gỡ bỏ thì rõ ràng kết quả nghiên cứu của đề tài bị “khuyết” mất một phần này.

Đại biểu Trương Xuân Cừ nhấn mạnh: “Từ câu chuyện này, không chỉ đơn thuần là chuyện đăng bài báo quốc tế mà còn là bài học kinh nghiệm làm thế nào để quỹ tài trợ nghiên cứu khoa phát huy hiệu quả tối đa. Đối với nhà khoa học cần tuân thủ các nguyên tắc về liêm chính học thuật. Phía cơ quan quản lý quỹ cũng có sự sâu sát hơn trong quản lý, sử dụng nguồn ngân sách. Ngoài ra, cũng cần siết chặt các quy định, nâng cao các yêu cầu về nghiên cứu khoa học, tránh lãng phí, thất thoát ngân sách nhà nước”.

Về phía cơ quan quản lý trực tiếp nhà khoa học, theo Đại biểu, trong trường hợp này cần có sự thanh tra, kiểm tra, đối chiếu với các yêu cầu trong quy chế liêm chính học thuật của cơ sở. Trong trường hợp phát hiện cá nhân có dấu hiệu vi phạm, không minh bạch thì phải xử lý theo quy định.

Cùng trao đổi với phóng viên, lãnh đạo một trường đại học tại Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá, việc một nhà khoa học có nhiều bài báo bị tạp chí quốc tế gỡ bỏ không phải là chuyện bình thường, ảnh hưởng đến bản thân họ, tạp chí, Quỹ tài trợ và cả cơ sở giáo dục mà nhà khoa học đang làm việc.

Vị này cho rằng, việc bài báo khoa học từ đề tài nghiên cứu được tài trợ bởi Quỹ Nafosted bị rút cũng có thể gây lãng phí nguồn ngân sách, gây băn khoăn về chất lượng, quá trình thẩm định, đánh giá sản phẩm nghiên cứu.

Trong quy trình triển khai nhiệm vụ khoa học và công nghệ do Quỹ tài trợ, sau khi có quyết định, Quỹ công bố danh mục các đề tài được tài trợ trên Cổng thông tin điện tử của Quỹ. Tiếp đó, Cơ quan điều hành Quỹ tổ chức thẩm định nội dung thuyết minh đề cương và dự toán kinh phí của đề tài theo quy định của Hội đồng quản lý Quỹ.

Căn cứ kết quả thẩm định, Cơ quan Điều hành Quỹ trình Hội đồng quản lý Quỹ phê duyệt kinh phí của các đề tài, đồng thời hướng dẫn các tổ chức, cá nhân được nhận tài trợ hoàn tất các thủ tục cần thiết.

"Trên thực tế, chuyện công khai kinh phí tài trợ cho từng đề tài là điều cần thiết, thể hiện sự minh bạch trong quản lý, sử dụng nguồn ngân sách. Khi Quỹ công khai kinh phí tài trợ thì xã hội sẽ có cơ hội để giám sát, từ đó góp phần thúc đẩy, nâng cao chất lượng của sản phẩm nghiên cứu.

Tất nhiên, việc công khai như thế nào, vào thời điểm, giai đoạn nào sẽ tùy theo quy định, quy trình, cơ chế hoạt động của từng tổ chức. Nhưng có một điều chắc chắn, dư luận xã hội có quyền được giám sát, Quỹ minh bạch về mặt tài chính cũng là một cách để củng cố niềm tin cho xã hội", vị này nhấn mạnh thêm.

Có thể thấy, yêu cầu công bố trên các tạp chí quốc tế có uy tín là một trong những tiêu chí "cứng" đối với các đề tài nghiên cứu được Quỹ Nafosted tài trợ, hỗ trợ. Lãnh đạo này chia sẻ: "Trước yêu cầu phát triển của nền khoa học công nghệ hiện đại, theo tôi, để đánh giá chất lượng một đề tài, cần mở rộng hơn ngoài bài báo quốc tế. Sản phẩm nghiên cứu khoa học cần "cầm được, nắm được, nhìn được, thương mại được" để phục vụ cho sự phát triển của cộng đồng, đất nước, đó mới là mục đích cuối cùng. Chúng ta cần nâng yêu cầu đối với sản phẩm nghiên cứu, không đơn thuần chỉ là vấn đề có bài công bố trên tạp chí quốc tế".

Đối với bài báo là sản phẩm của đề tài do Quỹ tài trợ đã được công bố nhưng sau đó bị rút lại, theo lãnh đạo trường đại học, Quỹ cần có cơ chế đánh giá lại. Trong một số trường hợp, có thể xem xét thu hồi một phần hoặc toàn bộ số tiền tài trợ, tùy theo quy định.

Theo lãnh đạo này, đối với đơn vị quản lý nhà khoa học (ở đây là trường đại học), khi có phản ánh liên quan đến nhân sự tại đơn vị cũng cần có động thái xử lý theo nguyên tắc, quy chế liêm chính học thuật. "Nghị định 109/2022/NĐ-CP quy định về hoạt động khoa học và công nghệ trong cơ sở giáo dục đại học đã có yêu cầu về liêm chính học thuật trong cơ sở giáo dục đại học rồi. Khi có vấn đề phát sinh, cơ sở cần xem xét, đánh giá, xử lý dựa trên quy chế", vị này chia sẻ thêm.

Chia sẻ thực tế tại đơn vị quản lý, vị lãnh đạo này cho hay: "Khi giảng viên đăng ký đề tài thì sẽ làm theo mẫu, theo quy định của Quỹ Nafosted. Người đăng ký sẽ phải nộp đề tài thông qua hội đồng xét duyệt cấp cơ sở để xem có bị trùng đề tài hay không, áp dụng các quy định của Quỹ để hoàn thiện đề tài chuẩn hơn. Hội đồng cơ sở yêu cầu chỉnh sửa, góp ý, sau khi hoàn thiện sẽ trình lên lãnh đạo trường ký và gửi hồ sơ đi theo quy định".

Cần công khai minh bạch về số tiền tài trợ cho từng đề tài và kết quả nghiên cứu

Cùng trao đổi, chuyên gia giáo dục hiện đang quản lý một trường đại học tại Hà Nội nhìn nhận, bài báo khoa học là một trong các sản phẩm bắt buộc của một đề tài nghiên cứu khoa học bên cạnh các sản phẩm như đào tạo, sách, sản phẩm ứng dụng….. Do đó, khi những bài báo bị gỡ bỏ vấn đề thất thoát ngân sách có thể phát sinh.

Công khai kinh phí tài trợ cho từng đề tài nghiên cứu khoa học mang lại ý nghĩa quan trọng. Ảnh minh họa: Tuệ Nhi.

"Điều này không chỉ ảnh hưởng đến việc sử dụng nguồn lực tài chính mà còn làm giảm hiệu quả và chất lượng của nghiên cứu khoa học. Sự thất thoát có thể đến từ nhiều nguyên nhân, như quản lý kém, thiếu minh bạch trong quy trình cấp phát và sử dụng kinh phí, hoặc không có cơ chế giám sát chặt chẽ.

Để khắc phục tình trạng này, cần có các giải pháp như cải thiện quy trình quản lý tài chính, nâng cao trách nhiệm giải trình của các đơn vị nghiên cứu và tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong việc giám sát hoạt động nghiên cứu. Việc bảo đảm nguồn lực được sử dụng hiệu quả không chỉ giúp bảo vệ ngân sách nhà nước mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của khoa học và công nghệ, góp phần vào sự tiến bộ của xã hội", vị này chia sẻ.

Chuyên gia nhấn mạnh, việc công khai minh bạch về số tiền tài trợ cho từng đề tài nghiên cứu mang lại nhiều ý nghĩa quan trọng, bao gồm:

Thứ nhất, tăng cường trách nhiệm giải trình. Các nhà tài trợ và tổ chức nghiên cứu phải chịu trách nhiệm về cách sử dụng nguồn lực. Minh bạch tài chính giúp đảm bảo rằng các khoản tài trợ được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả.

Thứ hai, xây dựng, củng cố niềm tin. Công khai thông tin tài trợ giúp xây dựng niềm tin từ cộng đồng khoa học, nhà đầu tư và công chúng vào các tổ chức nghiên cứu và quỹ tài trợ.

Thứ ba, khuyến khích cạnh tranh lành mạnh. Theo đó, khi thông tin về tài trợ được công khai, các nhà nghiên cứu có thể thấy rõ hơn các tiêu chí và ưu tiên của Quỹ, từ đó thúc đẩy họ cải thiện chất lượng và tính sáng tạo trong các đề tài nghiên cứu.

Thứ tư, cải thiện quản lý nguồn lực. Minh bạch tài chính giúp các cơ quan quản lý có thể theo dõi và đánh giá hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, từ đó có thể điều chỉnh chính sách tài trợ cho phù hợp hơn.

Thứ năm, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng. Cộng đồng khoa học và xã hội có thể theo dõi và tham gia vào quá trình nghiên cứu, tạo ra một môi trường hợp tác và đổi mới. Thông tin về tài trợ giúp các nhà nghiên cứu khác có thể học hỏi từ các đề tài đã được tài trợ, khuyến khích sự phát triển chung trong lĩnh vực khoa học.

Thứ sáu, đưa ra thông tin cho các nhà đầu tư. Bởi việc công khai minh bạch tài chính có thể thu hút thêm nguồn đầu tư từ các tổ chức hoặc cá nhân khác, góp phần tăng cường nguồn lực cho nghiên cứu khoa học.

"Tóm lại, công khai minh bạch về số tiền tài trợ, kết quả nghiên cứu của đề tài không chỉ là một yêu cầu cần thiết về đạo đức mà còn là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển bền vững của khoa học và công nghệ", vị này đánh giá.

Chuyên gia cho rằng, bài báo bị tạp chí quốc tế gỡ bỏ với lý do “bài báo này nằm trong một nhóm bài có một số vấn đề đáng lo ngại, liên quan đến việc thao túng phản biện, trích dẫn không phù hợp hoặc không liên quan. Dựa theo kết quả điều tra, nhà xuất bản và tạp chí không còn tin tưởng vào các kết quả và kết luận của bài báo”. Từ đây cũng đặt câu hỏi về trách nhiệm giải trình của các bên liên quan.

"Thông tin trên website của Quỹ Nafosted cho thấy, ngày 15/02/2022 Nafosted đã ban hành Quyết định số 10/QĐ-HĐQL-NAFOSTED ban hành Quy định về liêm chính nghiên cứu đối với việc thực hiện các nhiệm vụ khoa học và công nghệ do Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia tài trợ. Trong đó đã quy định rõ trách nhiệm của nhà khoa học, tổ chức chủ trì, của chuyên gia đánh giá và Hội đồng khoa học, Cơ quan điều hành Quỹ.

Trong trường hợp này, theo tôi, Nafosted cần tổ chức thực hiện khoản 3 Điều 7 Quyết định số 10/QĐ-HĐQL-NAFOSTED. Đó là yêu cầu nhà khoa học, tổ chức chủ trì có liên quan thực hiện giải trình; Tổ chức đánh giá thông tin, kiến nghị về việc vi phạm quy định liên chính nghiên cứu của nhà khoa học, tổ chức chủ trì thông qua Hội đồng khoa học, hoặc các chuyên gia đánh giá độc lập hoặc Hội đồng đánh giá độc lập; Đề xuất phương án xử lý. Đồng thời công khai kết quả thực hiện", chuyên gia nêu quan điểm.

Tuệ Nhi