Cách xử trí biến chứng bàn chân đái tháo đường

1. Nguy cơ đoạn chi do biến chứng bàn chân đái tháo đường

Đối với bệnh nhân đái tháo đường, tổn thương bàn chân đặt ra một vấn đề nan giải, xét cả về mặt xã hội, kinh tế và y tế.

Tổn thương bàn chân làm bệnh nhân mất đi sức lao động, gây tàn phế, làm giảm chất lượng cuộc sống, giảm tuổi thọ. Việc điều trị các tổn thương bàn chân ở bệnh nhân đái tháo đường cần một thời gian nằm viện dài, với chi phí y tế cao.

Biến chứng bàn chân đái tháo đường là hậu quả của bệnh lý thần kinh ngoại biên, do giảm cảm nhận, rối loạn thần kinh tự động và thiếu máu do xơ vữa mạch các mạch máu của chân. Ngoài ra, nhiễm khuẩn là mối đe dọa thường trực, nguy hiểm đối với bàn chân của người bệnh đái tháo đường.

Biến chứng bàn chân do đái tháo đường dẫn đến phải đoạn chi.

Từ lâu người ta đã biết bàn chân người đái tháo đường rất nhạy cảm với nhiễm khuẩn. Nguyên nhân là do đường huyết cao là môi trường thuận lợi cho nhiễm khuẩn; người bệnh đái tháo đường có suy giảm chức năng bạch cầu và miễn dịch tế bào; do các rối loạn tuần hoàn và bệnh lý thần kinh nên bàn chân người đái tháo đường là nơi thuận lợi cho sự lan rộng nhanh chóng của nhiễm trùng.

Do vậy, khi xuất hiện vết thương dù rất nhỏ, nếu không được theo dõi, điều trị kịp thời có thể tạo nên các nhiễm khuẩn âm ỉ, sau đó sẽ lan rộng nhanh chóng vào sâu trong bàn chân. Nhiễm khuẩn mô mềm ở sâu gây hoại tử, phối hợp với viêm tủy xương là nguyên nhân khiến bệnh nhân đái tháo đường phải cắt cụt chi.

Trong các nghiên cứu, khoảng 5-15% bệnh nhân đái tháo đường sẽ phải phẫu thuật cắt cụt chi. Hầu hết các trường hợp phải cắt cụt chi dưới, do tổn thương bàn chân đái tháo đường gặp ở những bệnh nhân đến khám muộn, khi đã có hoại tử bàn chân hoặc đã bị tổn thương xương bàn chân.

Chính vì vậy, để giảm bớt số lượng bệnh nhân đái tháo đường phải cắt cụt chi, việc phát hiện sớm các tổn thương bàn chân ở người bệnh đái tháo đường có vai trò hết sức quan trọng.

2. Phòng ngừa và điều bệnh lý bàn chân đái tháo đường

2.1 Phòng ngừa biến chứng

Muốn biến chứng của bệnh đái tháo đường ít xảy ra, trước tiên người bệnh phải xác định rõ: Bệnh đái tháo đường là một bệnh mãn tính, điều trị lâu dài và không thể khỏi hẳn được. Để điều trị, trước hết phải có chế độ ăn uống và luyện tập hợp lý với điều kiện cụ thể của từng người bệnh và dùng thuốc suốt đời theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa nội tiết - đái tháo đường.

Để phòng ngừa nguy cơ biến chứng bàn chân cho bệnh nhân đái tháo đường, cần chú ý những vấn đề sau:

- Vệ sinh chân sạch sẽ, đặc biệt là các kẽ ngón chân: Hàng ngày tự kiểm tra để phát hiện các dấu vết bất thường như vết xước, vết phồng rộp, chỗ chai chân...

- Tránh dùng những hóa chất sát trùng quá mạnh.

- Phòng tránh với nhiệt độ quá nóng hoặc quá lạnh.

- Đi giày dép, bít tất phù hợp với người bệnh.

- Không nên cắt móng chân quá sát ảnh hưởng đến niêm mạc móng chân. Không để móng quặp vào ngón chân...

Trong quá trình điều trị, bệnh nhân cần:

Dùng thuốc kiểm soát tốt đường huyết.
Dùng thuốc điều trị các biến chứng kèm theo.
Điều trị sớm các cục chai chân
Dùng thuốc hoặc luyện tập, xoa bóp để tăng cường tuần hoàn máu đến vùng đầu ngón chân.

2.2 Xử trí bệnh bàn chân do đái tháo đường

Nhìn chung, cách xử trí bệnh nhân đái tháo đường có loét bàn chân thường là:

Kiểm soát chuyển hóa, bao gồm kiểm soát tốt đường huyết, rối loạn lipid và tăng huyết áp.
Làm rộng vết thương, loại bỏ các áp lực tại chỗ.
Điều trị nhiễm trùng toàn thân bằng kháng sinh.
Kiểm soát nhiễm khuẩn tại chỗ như băng gạc bất hoạt vi khuẩn, plasma lạnh diệt vi sinh vật. Đặc biệt là kiểm soát màng biofilm, kiểm soát dịch tại vết thương.
Kiểm soát biểu bì hóa, đặc biệt khiểm soát các đường hầm tạo ra do sự mất tổ chức. Có thể sử dụng các yếu tố phát triển và các phương pháp tái tạo mạch nếu có chỉ định.

Sau khi kiểm soát nghiêm ngặt chuyển hóa, việc làm rộng vết thương là bước quan trọng nhất trong quá trình điều trị vết loét đái tháo đường và cần được tiến hành trước bất kỳ hoạt động điều trị tại chỗ nào. Bước này bao gồm loại bỏ toàn bộ tổ chức chết và nhiễm trùng (bao gồm cả xương) tại vùng loét cũng như các mô xung quanh.

Nên xác định và điều trị sớm nhiễm trùng để tránh nhiễm trùng lan xa. Việc chẩn đoán nhiễm trùng cần dựa vào những đặc điểm lâm sàng của nhiễm trùng như các dấu hiệu về huyết học và hóa sinh. Đồng thời cần nuôi cấy vi khuẩn và dùng chẩn đoán hình ảnh để phát hiện viêm tủy xương. Khi nghi ngờ nhiễm trùng thì cần nuôi cấy vi khuẩn từ phần sâu nhất của ổ loét sau khi đã loại bỏ hoại tử.

Khi có dấu hiệu tổn thương bàn chân, bệnh nhân đái tháo đường cần được theo dõi, chăm sóc và điều trị thật tốt.

Loại bỏ hoại tử có thể làm rộng vết thương hoặc tiểu phẫu cắt bỏ các mô hoại tử sau đó điều trị kiểm soát vi sinh vật tại chỗ và toàn thân bằng kháng sinh phù hợp. Liều kháng sinh điều trị thường phụ thuộc vào kinh nghiệm của bác sĩ và điều chỉnh dựa vào đáp ứng và kết quả nuôi cấy vi khuẩn.

Những bệnh nhân có biến chứng bàn chân gây loét thường bội nhiễm cả vi khuẩn ưa khí và kị khí, vì vậy thường kết hợp các loại kháng sinh có phổ rộng. Nếu triệu chứng nhiễm trùng nhẹ thì khuyến cáo dùng kháng sinh đường uống, trường hợp nhiễm trùng trung bình hoặc nặng thì bệnh nhân cần được kiểm soát chặt chẽ kịp thời có thể phải phẫu thuật mở vết thương và điều trị kháng sinh đường tiêm truyền.

TS.Nguyễn Vinh Quang