Chi tiền 'khủng' cho chiến tranh, kinh tế Israel có khả năng sụp đổ?
Ở Israel, chiến tranh đã gây ra nhiều gánh nặng kinh tế.
Cuộc chiến của Israel chống lại các nhóm chiến binh Hamas và Hezbollah không chỉ gây ra tổn thất lớn về người, tài sản, mà còn mang lại những gánh nặng tài chính nặng nề, khiến nhiều người lo ngại về tác động lâu dài đối với nền kinh tế đất nước.
Chi tiêu quân sự tăng mạnh, trong khi tăng trưởng kinh tế bị đình trệ, đặc biệt tại những khu vực biên giới nguy hiểm đã phải sơ tán. Các chuyên gia kinh tế dự đoán Israel có thể đối mặt với tình trạng giảm đầu tư và áp lực thuế tăng, do ngân sách chính phủ bị ảnh hưởng nặng nề, buộc đất nước phải cân nhắc giữa việc duy trì các chương trình xã hội và nhu cầu quốc phòng.
Chi phí quân sự tăng vọt
Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, từ khi Hamas bắt đầu tấn công Israel ngày 7/10/2023, chi phí quân sự của Israel đã tăng từ 1,8 tỷ USD mỗi tháng lên tới 4,7 tỷ USD.
Trong năm ngoái, chính phủ Israel đã chi 27,5 tỷ USD cho quân đội, xếp hạng 15 toàn cầu, đứng sau Ba Lan nhưng vượt qua Canada và Tây Ban Nha, dù cả hai nước này có dân số lớn hơn. Chi tiêu quân sự của Israel chiếm 5,3% GDP, so với 3,4% của Mỹ và 1,5% của Đức.
Một người biểu tình tại Tel Aviv, Israel
Tác động nghiêm trọng đến tăng trưởng và nguồn lao động
Trong ba tháng sau khi Hamas tấn công, sản lượng kinh tế của Israel đã giảm 5,6%, mức giảm mạnh nhất trong số 38 quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), một nhóm gồm các quốc gia giàu có.
Nền kinh tế Israel đã phần nào phục hồi với mức tăng trưởng 4% trong nửa đầu năm nay, nhưng chỉ đạt 0,2% trong quý 2.
Cuộc chiến đã gây thiệt hại nặng nề hơn cho Gaza, nơi nền kinh tế vốn đã suy yếu. 90% dân số ở đây phải di dời và phần lớn người lao động thất nghiệp. Nền kinh tế Bờ Tây cũng chịu tác động lớn, khi hàng chục nghìn lao động Palestine mất việc làm ở Israel sau ngày 7/10, và các cuộc đột kích, trạm kiểm soát của quân đội Israel cản trở việc di chuyển. Ngân hàng Thế giới báo cáo rằng kinh tế Bờ Tây giảm 25% trong quý đầu năm.
Ở Israel, chiến tranh đã gây ra nhiều gánh nặng kinh tế. Việc nhập ngũ và kéo dài nghĩa vụ quân sự khiến nguồn cung lao động giảm. Nỗi lo về an ninh cản trở đầu tư vào doanh nghiệp mới, trong khi việc gián đoạn chuyến bay khiến ngành du lịch bị ảnh hưởng nặng nề.
Chính phủ Israel cũng đang hỗ trợ chi phí nhà ở cho hàng nghìn người phải di tản khỏi khu vực biên giới phía nam gần Gaza và phía bắc nơi chịu hỏa lực từ Hezbollah.
Một trong những lo ngại lớn nhất là tính chất kéo dài của cuộc chiến, có thể vượt qua một năm. Nền kinh tế Israel đã phục hồi nhanh chóng sau cuộc chiến với Hezbollah ở Lebanon năm 2006, nhưng cuộc xung đột đó chỉ kéo dài 34 ngày.
Ngày 27/9, Moody's Ratings đã hạ xếp hạng tín dụng của Israel xuống hai bậc, từ đó đưa ra cảnh báo về rủi ro kinh tế trong tương lai. Tuy nhiên, xếp hạng Baa1 vẫn được coi là mức đầu tư, dù có rủi ro trung bình.
Nền kinh tế Israel vẫn ổn định với mức nợ khiêm tốn
Tuy vậy, kinh tế Israel khó có khả năng sụp đổ. Đất nước này sở hữu nền kinh tế đa dạng và phát triển, đặc biệt là ngành công nghệ thông tin mạnh mẽ, đóng góp vào nguồn thu thuế và chi tiêu quốc phòng. Tỷ lệ thất nghiệp thấp, trong khi chỉ số chứng khoán TA-35 đã tăng 10,5% trong năm nay.
Theo Zvi Eckstein, người đứng đầu Viện Chính sách Kinh tế Aaron tại Đại học Reichman, ngay cả trong tình hình chiến sự, các công ty công nghệ vẫn huy động được khoảng 2,5 tỷ USD vốn trong quý 3.
Israel bước vào cuộc chiến trong tình trạng kinh tế tốt nhất, với nợ công chỉ ở mức 60% GDP. Eckstein cho biết: "Chúng tôi chủ yếu tài trợ cho cuộc chiến bằng nợ", và hiện tỷ lệ nợ đã tăng lên 62%, nhưng vẫn thấp hơn so với Pháp (111%) và tương đương với Đức (63,5%).
Dự báo của viện này cho rằng nợ công có thể lên đến 80% GDP, nếu giao tranh không leo thang quá nhiều và có thể đạt được lệnh ngừng bắn hoặc giải pháp nào đó vào cuối năm sau. Dù vậy, chi tiêu quốc phòng sẽ tiếp tục tăng, nhất là nếu Israel duy trì sự hiện diện quân sự tại Gaza sau chiến tranh.
Bộ trưởng Tài chính Israel Bezalel Smotrich dự báo ngân sách năm 2025 sẽ có mức thâm hụt dưới 4%, khẳng định điều này sẽ giúp duy trì mức nợ ổn định. Smotrich cũng cho biết nền kinh tế Israel có đồng shekel ổn định, giá cổ phiếu tăng, thị trường lao động bền vững, nguồn thu thuế mạnh và khả năng tiếp cận tín dụng tốt, bên cạnh lĩnh vực công nghệ đang phục hồi.
Tuy nhiên, Moody's đặt nghi vấn về con số thâm hụt này, dự báo mức thâm hụt 6% trong năm tới.
Karnit Flug, cựu giám đốc ngân hàng trung ương Israel và hiện là phó chủ tịch nghiên cứu tại Viện Dân chủ Israel, nhận định rằng việc hạ xếp hạng tín nhiệm sẽ khiến chi phí vay của Israel tăng, đồng nghĩa với việc nước này có thể phải cắt giảm các dịch vụ công cộng và tăng thuế.
Israel không kích Beirut đêm 20/10
Viện trợ từ Hoa Kỳ
Trước chiến tranh, viện trợ quân sự của Mỹ cho Israel đạt khoảng 3,8 tỷ USD mỗi năm theo thỏa thuận ký kết dưới thời Tổng thống Barack Obama. Số tiền này tương đương khoảng 14% tổng chi tiêu quân sự của Israel trước chiến tranh, chủ yếu được chi cho các công ty quốc phòng của Hoa Kỳ.
Theo báo cáo của Dự án Chi phí Chiến tranh thuộc Đại học Brown, từ khi cuộc chiến ở Gaza bắt đầu và dẫn đến xung đột lan rộng khắp Trung Đông, Hoa Kỳ đã chi ít nhất 17,9 tỷ USD cho viện trợ quân sự cho Israel, mức cao kỷ lục.
Ngoài viện trợ quân sự, Hoa Kỳ cũng đã cung cấp hỗ trợ tài chính quan trọng cho Israel trong thời điểm khó khăn. Vào năm 2003, Quốc hội Mỹ đã phê duyệt 9 tỷ USD bảo lãnh tín dụng, cho phép Israel vay với lãi suất thấp sau khi nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi cuộc nổi dậy intifada lần thứ hai, hay cuộc nổi dậy của người Palestine.
Một số khoản bảo lãnh đó vẫn chưa được sử dụng và có thể được dùng để ổn định tài chính của chính phủ nếu Israel gặp khó khăn với chi phí vay.
Chính phủ Israel đã thành lập ủy ban để đánh giá quy mô ngân sách quốc phòng trong tương lai và tìm cách cân bằng giữa chi tiêu quân sự và các dịch vụ xã hội. Một số biện pháp có thể bao gồm tăng thuế và cắt giảm chi tiêu công để ổn định tài chính và khôi phục nền kinh tế sau chiến tranh.
