Đến lúc Nhật Bản và châu Âu lấp đầy khoảng trống của Mỹ

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã công khai chống lại các liên minh như Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương trong bốn năm qua. Ảnh: Reuters

Mỹ phải mất nhiều thời gian để chữa lành những 'căn bệnh' trong nước

Người Mỹ sẽ chọn ra Tổng thống tiếp theo của mình trong vòng chưa đầy một tuần. Ngay cả khi các chuyên gia đưa ra những tiên lượng khác nhau cho cuộc thăm dò ngày 3 tháng 11, một điều rõ ràng là: Dù cựu Phó Tổng thống Joe Biden giành chiến thắng, Hoa Kỳ sẽ không ngay lập tức đảo ngược hướng đi để tăng cường sự hiện diện của mình vào các vấn đề thế giới và giành lại vị trí lãnh đạo toàn cầu.

Điều quan trọng là các quốc gia khác phải đối mặt với thực tế này và vạch ra con đường của họ ra sao. Một chiến thắng của Joe Biden (nếu hành hiện thực) bề ngoài sẽ làm thay đổi đáng kể các thông điệp mà Washington gửi đến thế giới. Có thể Mỹ sẽ quay trở lại Hiệp định Paris, để giúp giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và tái gia nhập Tổ chức Y tế Thế giới để chống lại đại dịch. Hay Mỹ sẽ nhắc lại cam kết của mình đối với các liên minh quốc tế.

'Tổng thống Biden' chắc chắn sẽ công bố tất cả các bước này vào ngày 20 tháng 1, Ngày nhậm chức của ông, để nói với thế giới rằng "Hoa Kỳ đã trở lại".

Nhưng Washington sẽ không thể ngay lập tức lấy lại quyền lực ngoại giao và chính trị như mong đợi với tư cách là nhà lãnh đạo toàn cầu. Đối mặt với sự chia rẽ chính trị sâu sắc trong nội bộ, Hoa Kỳ trước tiên phải đối mặt với những căn bệnh trong nước mà sẽ mất nhiều thời gian để chữa lành.

Các nhân viên hàng đầu của nhóm Biden hoàn toàn nhận thức được điều này. Các cố vấn ngoại giao và an ninh quốc gia của ông đã liên lạc riêng với những người trong giới chính trị châu Âu và nói với họ rằng đừng mong đợi sự trở lại của Hoa Kỳ ngay lập tức.

Thông điệp của họ là: Hoa Kỳ sẽ buộc phải phân bổ một lượng lớn năng lượng để giải quyết các vấn đề trong nước, quan trọng nhất là ngăn chặn đại dịch và giải cứu nền kinh tế của mình. Vì vậy, thay vì nghĩ về những gì Hoa Kỳ có thể làm cho các quốc gia của bạn, hãy nghĩ về những gì các quốc gia của bạn có thể làm để tạo điều kiện cho Hoa Kỳ trở lại sân khấu toàn cầu.

Hoa Kỳ đã tham gia chiến đấu ở Trung Đông và Afghanistan trong hai thập kỷ, trong cuộc chiến có thể coi là dài nhất trong lịch sử Hoa Kỳ hiện đại. Công chúng Mỹ ngày càng "mệt mỏi vì chiến tranh".

Quân đội Hoa Kỳ tuần tra tại một căn cứ quân đội Afghanistan vào năm 2018. Ảnh: Reuters

Một cuộc khảo sát vào tháng 7 của Hội đồng Chicago về các vấn đề toàn cầu cho thấy, 68% người được hỏi tin rằng Hoa Kỳ nên tham gia tích cực vào các vấn đề quốc tế.

55% tin rằng duy trì liên minh là một cách rất hiệu quả để thực hiện các mục tiêu ngoại giao, trong khi 17% cho rằng cần can thiệp quân sự. Về hỗ trợ quân sự cho các quốc gia khác, 36% - 47% người ủng hộ đảng Cộng hòa hoặc đảng Dân chủ cho rằng viện trợ như vậy nên giảm quy mô.

Và Hoa Kỳ tiếp tục hứng chịu sự gia tăng các ca nhiễm COVID-19. Cho đến nay, hơn 220.000 người đã thiệt mạng, gấp nhiều lần số người tử vong trong các cuộc chiến tranh trước đây mà Mỹ tham chiến.

Các biện pháp đối phó với đại dịch đã khiến thâm hụt tài chính tăng vọt lên mức chưa từng thấy sau Thế chiến thứ hai, và gia tăng hơn nữa khoảng cách giàu nghèo khi 1% những người hàng đầu nắm giữ khoảng một nửa tổng tài sản chứng khoán và quỹ tương hỗ của Hoa Kỳ.

Larry Sabato, một giáo sư tại Đại học Virginia, nói rằng Hoa Kỳ chưa bao giờ bị chia rẽ như bây giờ ngoại trừ Nội chiến. Hoa Kỳ không thể nắm giữ vai trò lãnh đạo toàn cầu trừ khi sự chia rẽ này được hàn gắn và quốc gia thống nhất. Điều này có thể mất không chỉ vài năm mà hơn một thập kỷ.

Các quốc gia dân chủ khác sẽ cần lấp đầy khoảng trống do Hoa Kỳ để lại và giúp duy trì trật tự. Những thành viên được gọi là quyền lực trung gian của Nhóm G7 - Nhật Bản, Anh, Đức, Pháp, Ý và Canada - sẽ được giao nhiệm vụ ban đầu đảm nhận vai trò đó.

Đối phó với sự thiếu vắng vai trò lãnh đạo toàn cầu của Hoa Kỳ là chủ đề tranh luận tại một hội nghị trực tuyến gần đây của Nhóm Thế kỷ 21 Vương quốc Anh-Nhật Bản, tập hợp các nhà lập pháp, học giả, cựu nhà ngoại giao và nhà báo từ cả hai quốc gia.

Ba điểm nổi bật được rút ra trong cuộc trao đổi ý kiến kéo dài bảy giờ. Đầu tiên, trong trường hợp Biden thắng, thế giới sẽ không khôn ngoan nếu giữ hy vọng quá mức hoặc đưa ra yêu cầu đột ngột từ Hoa Kỳ về chính sách đối ngoại.

Thứ hai, để Mỹ tham gia sâu hơn vào Liên Hợp Quốc và các thể chế đa phương khác sẽ đòi hỏi những cải cách mang lại lợi ích cho cả Washington. Thứ ba, các cường quốc trung gian phải đóng vai trò hàng đầu trong nỗ lực này.

Thời điểm Nhật Bản và châu Âu lấp đầy khoảng trống Mỹ để lại trên đấu trường thế giới

Sự chia rẽ chưa từng có ở Hoa Kỳ: Biểu tình vì công lý chủng tộc ở New York (bên trái) và một cuộc biểu tình cực hữu ở Portland, Oregon. Ảnh: AP

Về thương mại, Nhật Bản đã tìm cách lấp đầy khoảng trống mà Hoa Kỳ để lại, Tokyo vẫn là người ủng hộ ổn định các khuôn khổ đa phương, giúp thúc đẩy Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương sửa đổi sau khi chính quyền Trump rút lui.

An ninh đặt ra một thách thức lớn hơn. Khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là điểm tựa của những gã khổng lồ có vũ khí hạt nhân như Trung Quốc, Ấn Độ, Nga và Pakistan. Căng thẳng đang gia tăng xung quanh các điểm nóng tiềm tàng bao gồm Bán đảo Triều Tiên và eo biển Đài Loan.

Viện Nghiên cứu Chính sách Quốc gia Nhật Bản khuyến nghị nâng cấp các cuộc đàm phán "Bộ tứ" Quad giữa Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia lên cấp độ hội nghị thượng đỉnh, như việc đưa Vương quốc Anh và các đối tác mới khác tham gia. Nó cũng kêu gọi một khuôn khổ Ấn Độ-Thái Bình Dương để kiểm soát tên lửa bao gồm Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Pakistan.

Mặc dù đề xuất thứ hai được cho là một rào cản lớn, nhưng nó đóng góp một cách có ý nghĩa vào cuộc tranh luận về an ninh ở châu Á.

Tuy nhiên, những khuyến nghị như vậy không có sức nặng trừ khi Nhật Bản đầu tư nhiều hơn vào quốc phòng. Nếu không có khả năng phòng thủ ổn định cho Nhật Bản, an ninh khu vực sẽ bị ảnh hưởng.

Chi tiêu quốc phòng của Nhật Bản chỉ chiếm khoảng 1% tổng sản phẩm quốc nội. Tokyo cần đặt mục tiêu đạt 'chuẩn NATO' là 2% trong trung hạn.

Một quan chức cấp cao tại một cơ quan tư vấn của Mỹ nghiêng về Đảng Dân chủ tự hỏi Nhật Bản sẽ phản ứng như thế nào với sáng kiến Biden về một liên minh mạnh mẽ hơn và liệu Tokyo có sẵn sàng đi đến mức 2% hay không.

Các đồng minh khác của Hoa Kỳ đang cam kết nhiều tiền hơn cho quốc phòng của họ. Australia có kế hoạch tăng chi tiêu quốc phòng 40% trong vòng 10 năm tới. Theo truyền thông địa phương, Hàn Quốc đặt mục tiêu tăng ngân sách quốc phòng lên 3% GDP từ khoảng 2,5% hiện nay.

Thời điểm đơn cực của Washington trong các vấn đề toàn cầu đã kết thúc từ lâu. Giờ đây, thời đại mà các cường quốc tầm trung có thể ngồi lại và dựa vào sự lãnh đạo của Mỹ cũng đã qua.