DPPA tác động thế nào đến tài chính và thị trường trái phiếu năng lượng tái tạo?

Cơ chế DPPA tạo cơ hội mới cho ngành năng lượng tái tạo

Lợi ích và thách thức đối với doanh nghiệp

Ông Dương Đức Hiếu, CFA, Chuyên gia phân tích cao cấp của Công ty CP Xếp hạng tín nhiệm Đầu tư Việt Nam (VIS Rating) cho biết, việc sửa đổi Luật Điện lực đang được Quốc hội xem xét sẽ mở đường cho cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), cho phép các doanh nghiệp mua điện từ các nhà sản xuất năng lượng tái tạo mà không cần thông qua Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).

Theo đó, các nhà sản xuất điện gió và điện mặt trời sẽ có quyền ký kết hợp đồng trực tiếp với các doanh nghiệp lớn, giúp giảm bớt áp lực lên EVN và tạo điều kiện để các doanh nghiệp tiếp cận nguồn điện sạch, ổn định.

Mặc dù cơ chế DPPA đã chính thức được phê duyệt vào tháng 7/2024 qua Nghị định 80/2024/NĐ-CP, hiện vẫn chưa có hợp đồng nào được ký kết do thiếu các hướng dẫn kỹ thuật và quy định về chi phí truyền tải. Các bên liên quan đang mong đợi các quy định này sẽ được Bộ Công Thương ban hành sau khi Luật Điện lực sửa đổi được thông qua.

Báo cáo của VIS Rating cho rằng, việc triển khai DPPA thành công sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao tính khả thi của các dự án năng lượng tái tạo, từ đó tạo điều kiện tăng trưởng bền vững cho ngành.

Về các thách thức hạ tầng truyền tải và thủ tục pháp lý, ông Hiếu cho biết, sự phát triển nhanh chóng của các dự án điện mặt trời và điện gió tại các khu vực như Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên đã tạo nên sự quá tải đáng kể trên hệ thống truyền tải điện của Việt Nam. Tỷ lệ công suất của năng lượng tái tạo hiện chiếm tới 26% tổng công suất phát điện của Việt Nam nhưng chỉ đóng góp khoảng 13-14% sản lượng điện thực tế, chủ yếu do hạn chế về hạ tầng truyền tải.

Các nhà máy năng lượng tái tạo phải vận hành dưới công suất tối ưu do hệ thống truyền tải không đáp ứng đủ, dẫn đến tổn thất kinh tế cho các chủ đầu tư.

Bên cạnh đó, các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp - vốn đã hoàn thành xây dựng nhưng không đáp ứng đủ điều kiện để hưởng giá FIT ưu đãi từ Chính phủ - cũng đang gặp khó khăn trong việc hoàn thiện các thủ tục pháp lý để vận hành thương mại.

Tính đến tháng 10/2024, chỉ có 29 trong tổng số 85 dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp có thể hoàn thiện thủ tục pháp lý để vận hành, bán điện cho EVN với mức giá tạm thời thấp hơn đáng kể so với giá FIT ban đầu. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến dòng tiền và khả năng trả nợ của các dự án, gây khó khăn lớn cho các nhà đầu tư.

Tác động của DPPA đến tài chính và thị trường trái phiếu năng lượng tái tạo ra sao?

Theo dữ liệu từ VIS, sự hạn chế về dòng tiền là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng chậm trả nợ trên thị trường trái phiếu năng lượng tái tạo trong hai năm qua. Trong hai năm qua, tổng cộng có khoảng 19 nghìn tỷ đồng trái phiếu của 16 doanh nghiệp năng lượng tái tạo đã rơi vào tình trạng chậm trả gốc hoặc lãi, trong đó đáng chú ý là 90% số trái phiếu chậm trả này liên quan đến các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp. Các dự án này hiện phải bán điện với giá tạm, thấp hơn nhiều so với giá FIT ban đầu khi lập dự án, dẫn đến dòng tiền kém hơn nhiều so với dự kiến, làm suy giảm khả năng trả nợ đúng hạn.

Một số trái phiếu thuộc các dự án chuyển tiếp đã được các trái chủ đồng ý gia hạn thời gian trả gốc lên đến 2 năm. Việc gia hạn này được thực hiện với kỳ vọng dòng tiền của các dự án sẽ dần cải thiện khi cơ chế DPPA được triển khai, cho phép các dự án này bán điện cho doanh nghiệp với giá thỏa thuận cao hơn thay vì mức giá tạm thấp hiện tại. Điều này cho thấy DPPA có tiềm năng thay đổi toàn diện phương thức huy động vốn và quản lý tài chính của ngành năng lượng tái tạo, đồng thời tăng cường khả năng thanh khoản cho các dự án này.

Bên cạnh đó, có sự khác biệt trong khả năng xử lý các khoản nợ giữa các doanh nghiệp lớn và nhỏ. Các tập đoàn năng lượng tái tạo lớn như Trung Nam Group, BCG Energy và BB Sunrise Power có khả năng quản lý tài chính linh hoạt hơn nhờ danh mục đầu tư đa dạng, ít phụ thuộc vào một nguồn thu duy nhất. Các tập đoàn này đã tận dụng được quy mô lớn và đa dạng trong các dự án để giảm thiểu rủi ro tài chính, duy trì dòng tiền ổn định hơn ngay cả khi một số dự án chuyển tiếp phải hoạt động dưới mức giá tạm.

Ngược lại, các doanh nghiệp nhỏ hoặc chỉ tập trung vào một dự án duy nhất đang gặp khó khăn trong việc xử lý các vấn đề chậm trả nợ vì phụ thuộc hoàn toàn vào doanh thu của dự án đó.

Thị trường trái phiếu cũng được dự báo sẽ hưởng lợi từ DPPA khi các nhà đầu tư có thể tin tưởng vào tính khả thi tài chính của các dự án năng lượng tái tạo hơn nhờ dòng tiền ổn định từ hợp đồng bán điện trực tiếp với các doanh nghiệp lớn. Điều này sẽ giảm thiểu rủi ro tín dụng, giúp các doanh nghiệp phát hành trái phiếu dễ dàng huy động vốn hơn và tạo ra một nguồn lực tài chính dồi dào hơn cho các dự án năng lượng tái tạo mới.

Đặc biệt, báo cáo của VIS còn cho thấy tỷ lệ thu hồi nợ của nhóm năng lượng tái tạo chuyển tiếp hiện ở mức thấp so với các nhóm năng lượng tái tạo khác, do tác động từ việc các dự án chưa thể vận hành thương mại hoặc phải bán điện với giá thấp. Với DPPA, khi các doanh nghiệp được quyền bán điện với mức giá thỏa thuận theo hợp đồng, dự kiến tỷ lệ thu hồi nợ và khả năng trả nợ của các dự án này sẽ tăng lên, tạo nền tảng tài chính vững chắc hơn cho các chủ đầu tư năng lượng tái tạo.

DPPA hỗ trợ mục tiêu phát triển bền vững

Trong Quy hoạch điện VIII công bố tháng 5/2023, Chính phủ đã đặt mục tiêu tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo trong cơ cấu điện năng từ 27% năm 2023 lên 61% vào năm 2050, đồng thời loại bỏ hoàn toàn nhiệt điện than. Để đạt được mục tiêu này, Việt Nam cần hơn 134,7 tỷ USD trong giai đoạn 2021-2030 để xây dựng và nâng cấp hệ thống điện. DPPA được kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam thu hút dòng vốn đầu tư vào năng lượng tái tạo, góp phần thực hiện các mục tiêu trong Quy hoạch điện VIII.

VIS cho biết, nhu cầu của các doanh nghiệp lớn tại Việt Nam đối với điện sạch có thể lên tới 996 MW, và các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp đã vận hành thương mại hoàn toàn có thể đáp ứng đủ nhu cầu này. DPPA, nếu được triển khai rộng rãi, sẽ cho phép các doanh nghiệp mua điện trực tiếp từ các nguồn năng lượng tái tạo, từ đó đáp ứng nhu cầu về điện sạch ngày càng tăng, đồng thời hỗ trợ Việt Nam đạt được các cam kết về giảm phát thải và phát triển bền vững.

Một số chuyên gia kinh tế cho rằng, cơ chế DPPA đang được kỳ vọng sẽ mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam, giải quyết những khó khăn về hạ tầng và pháp lý, đồng thời tạo động lực thu hút đầu tư. Với những cải cách pháp lý đang được triển khai, DPPA có thể giúp nâng cao tính khả thi cho các dự án năng lượng tái tạo, đảm bảo nguồn cung điện ổn định và bền vững cho các doanh nghiệp lớn. Nếu được áp dụng đúng cách, DPPA sẽ trở thành yếu tố quan trọng trong việc thực hiện Quy hoạch điện VIII, góp phần nâng cao vai trò của năng lượng tái tạo trong cơ cấu điện năng của Việt Nam, đồng thời đáp ứng mục tiêu phát triển bền vững trong dài hạn.

Trần Hương