Hà Nội bảo tồn, giữ gìn trầm tích văn hóa ngàn năm

Hồ Hoàn Kiếm đẹp thơ mộng. (Ảnh: Q.T)

Kinh thành sở hữu gần 6.000 di tích

Hơn 1.000 năm trước, vào thế kỷ XI - năm 1010, đất Thăng Long xưa - Hà Nội nay được Vua Lý Thái Tổ chọn làm Kinh đô của nước Đại Việt và đặt tên là Thăng Long với mong muốn Kinh đô ngày càng phồn thịnh như linh vật rồng thiêng bay lên. Trong suốt hơn 10 thế kỷ, từ thời Lý (thế kỷ XI - thế kỷ XII) đến thời Nguyễn (thế kỷ XIX - thế kỷ XX), các triều đại phong kiến Việt Nam đã liên tục kế thừa, xây dựng và phát triển với vai trò, vị trí là trung tâm chính trị, văn hóa, kinh tế của cả nước.

Thủ đô Hà Nội là “Thành phố di sản” với những trầm tích vô cùng phong phú, đa dạng, gồm 5.922 di tích lịch sử, văn hóa; 21 di tích và cụm di tích quốc gia đặc biệt. Đặc biệt, Khu Di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là di sản văn hóa thế giới năm 2010. Sau khi Hoàng thành Thăng Long được công nhận là Di sản Văn hóa thế giới, TP Hà Nội đã phối hợp các cơ quan thực hiện nghiêm túc những cam kết của Chính phủ với UNESCO, thực hiện nghiên cứu khoa học, bảo tồn sự an toàn của di sản, các giải pháp phát huy giá trị... Các nhà khoa học khẳng định đây không chỉ là trung tâm quyền lực quan trọng nhất của Ðại Việt qua nhiều thế kỷ, mà còn khẳng định nền kiến trúc, mỹ thuật Việt Nam độc đáo, giàu bản sắc, có tính liên tục qua các thời kỳ. Ông Christian Manhart - Nguyên Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam nhiều lần khẳng định, Hoàng thành Thăng Long minh chứng cho hơn 10 thế kỷ giao lưu và ảnh hưởng văn hóa khắp châu Á. Ngày nay, các tầng văn hóa khảo cổ phản ánh những bước phát triển nối tiếp nhau của các triều đại đã trị vì. Hiếm có di sản nào trên thế giới thể hiện tính liên tục lâu dài như Khu di tích Trung tâm Hoàng thành Thăng Long.

Ngoài Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, phố cổ Hà Nội, chùa Một Cột, hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn, chùa Trấn Quốc, đền Voi Phục, đền Bạch Mã, đền Quán Thánh, chùa Hương, chùa Tây Phương, chùa Thầy, Khu Di tích thành Cổ Loa, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh, làng cổ Đường Lâm… Hà Nội còn có: Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, Bảo tàng Dân tộc học, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Hà Nội, Nhà hát Lớn Hà Nội... được xem là những di sản nổi bật của Hà Nội. Với kiến trúc độc đáo, bề dày lịch sử hàng trăm năm, thậm chí cả nghìn năm, mang đậm dấu ấn văn hóa Thăng Long.

Thời gian qua Hà Nội đã, đang hoàn thiện thể chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch về phát triển bền vững kinh tế Thủ đô, trong đó có du lịch văn hóa. Hà Nội đã quan tâm, đầu tư cho công tác tu bổ di tích, đặc biệt là Nghị quyết của Thành ủy đã đầu tư hơn 4.000 tỉ đồng cho 500 di tích. Hà Nội cũng xây dựng chính sách về xã hội hóa hoạt động bảo tồn, tôn tạo di tích, trong đó quy định về quyền lợi và trách nhiệm của người đóng góp vốn trùng tu tôn tạo, quyền lợi và trách nhiệm của chính quyền địa phương quản lý di tích.

Chương trình Tết quê hương tại Hoàng Thành Thăng Long. (Ảnh: Chu Khôi)

Thủ đô Hà Nội với lịch sử ngàn năm văn hiến, được mệnh danh là “mảnh đất trăm nghề”, với 1.350 làng nghề và làng có nghề (chiếm gần 30% tổng số làng nghề và làng có nghề của cả nước). Nhiều làng nghề có lịch sử lâu đời nhất nước. Hiện nay, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống của Hà Nội rất đa dạng, phong phú về chủng loại, mẫu mã, đặc biệt có những sản phẩm mang tính riêng biệt đặc thù mà chỉ ở Hà Nội mới có như: gốm sứ Bát Tràng, dát vàng bạc quỳ Kiêu Kỵ; gỗ mỹ nghệ Sơn Đồng; lụa Vạn Phúc, đúc đồng Ngũ Xã; tò he Xuân La; sừng Thụy Ứng… cùng những làng hoa, cây cảnh nổi tiếng, như Nhật Tân, Quảng Bá, Nghi Tàm, Tây Tựu, Mê Linh... Hà Nội có văn hóa ẩm thực đặc sắc với những món ăn nức tiếng, như: bún chả, bún thang, bún ốc, bánh cuốn, chả cá, bánh tôm…

Gửi hồn vào những điệu múa, lời ca, lễ hội

Hà Nội quyến rũ hơn so với những thành phố khác trên thế giới chính là hệ thống các di sản văn hóa phi vật thể đồ sộ, hàm chứa những câu chuyện lịch sử hấp dẫn, đậm tính nhân văn đang ẩn chứa và tái hiện qua các lễ hội truyền thống. Trong không gian của lễ hội cổ truyền, in đậm sắc mầu dân gian, có sự hiện diện của quần thể những lễ hội dân gian nằm ở nhiều vùng quê, các làng xã thuộc các huyện ngoại thành của Hà Nội.

Theo số liệu thống kê, Hà Nội có 1.206 lễ hội với các chủ đề, quy mô và hình thức khác nhau. Các lễ hội truyền thống mang dấu ấn văn hiến ngàn năm của Thủ đô, thể hiện rõ nét tinh thần, đặc trưng nguồn gốc văn hóa, lịch sử cũng như những khát vọng của người Việt và của người Thăng Long xưa. Trong những lễ hội lớn ở Hà Nội phải kể đến như: hội chùa Hương, hội gò Đống Đa, hội Gióng, hội Phù Đổng, hội chùa Thầy, hội đền Hai Bà Trưng, hội làng Lệ Mật… Sau 14 năm được công nhận là Di sản Văn hóa thế giới, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội đã phục dựng một số di sản văn hóa phi vật thể như: Lễ trồng, hạ cây nêu, lễ thả cá chép trong Tết Táo quân, Lễ tiến tịch…

Lễ hội Gióng được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. (Ảnh: Hiền Anh)

Hà Nội cũng có nhiều loại hình biểu diễn nghệ thuật truyền thống và sinh hoạt văn nghệ dân gian, trong đó có những loại hình được vinh danh là di sản văn hóa thế giới, như ca trù, xẩm, hát văn…Với những di sản văn hóa vừa giàu có, vừa đa dạng, Hà Nội còn là nơi tập trung nhiều người tài giỏi, sáng tạo, đặc biệt là nhiều nghệ nhân lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Trong mối quan hệ giữa di sản văn hóa phi vật thể với việc hình thành bản sắc văn hóa người Hà Nội, nghệ nhân di sản với vai trò là trung tâm trao truyền di sản, nhân vật năng động và sáng tạo trong thực hành di sản góp phần lớn trong việc trao truyền những giá trị tinh túy của văn hóa hàng nghìn năm, giúp kiến tạo vốn văn hóa cho con người Hà Nội hôm nay. Tiêu biểu trong đó là 18 nghệ nhân nhân dân, 113 nghệ nhân ưu tú.

14.000 tỷ đồng để đầu tư tu bổ, tôn tạo các di tích

UBND TP Hà Nội vừa ban hành kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn thành phố đến 2025 và các năm tiếp theo. TP Hà Nội dự kiến chi ngân sách hơn 14.000 tỷ đồng để đầu tư tu bổ, tôn tạo các di tích trên địa bàn. Theo kế hoạch này, TP Hà Nội đã xác định được tổng số di tích cần đầu tư tu bổ, tôn tạo giai đoạn 2021 - 2025 là 579 dự án với tổng kinh phí 14.029 tỷ đồng. Trong đó, 58 di tích được xếp hạng di sản thế giới, di tích quốc gia đặc biệt, di tích cách mạng kháng chiến, nguồn vốn đầu tư dự kiến là 5.676,3 tỷ đồng.

Ngoài ra, có 521 di tích lịch sử văn hóa được thành phố hỗ trợ cho các huyện, thị xã tu bổ tôn tạo giai đoạn 2021 - 2025. Trong số này có 337 di tích xếp hạng cấp quốc gia và 184 di tích cấp thành phố, tổng số kinh phí 8.352,7 tỷ đồng.

Thời gian thực hiện việc tu bổ từ năm 2024 - 2025 và các năm tiếp theo với nguồn kinh phí thực hiện từ nguồn vốn ngân sách thành phố. TP Hà Nội cũng sẽ triển khai việc lập quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi các di tích quốc gia đặc biệt, cụm di tích quốc gia, di tích cấp thành phố đã được xếp hạng, tạo thành một quần thể phân bố trong cùng một khu vực địa lý, có mối quan hệ mật thiết về lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ. Việc lập quy hoạch bao gồm 21 cụm di tích quốc gia đặc biệt và nhiều cụm di tích thuộc quận, huyện quản lý.

Đường vào Làng cổ Đường Lâm. (Ảnh: Thanh Sơn)

Đối với các di tích khác, cơ quan chức năng sẽ thực hiện rà soát phân loại mức độ xuống cấp để tổng hợp báo cáo UBND thành phố, đề xuất tiếp tục đầu tư tu bổ, tôn tạo vào giai đoạn 2025 - 2030.

Có thể thấy, Hà Nội đang nỗ lực giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa - những trầm tích ông cha để lại từ ngàn năm. GS. TSKH Nguyễn Quang Ngọc - Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, nguyên Giám đốc Trung tâm Hà Nội học và phát triển Thủ đô cho biết, trải qua hơn 1.000 năm với bao thăng trầm của Thủ đô và đất nước, Thăng Long - Hà Nội vẫn là hình tượng tiêu biểu nhất cho “khí phách cha ông, hồn thiêng sông núi”, là kinh đô của các vương triều, là Thủ đô ngàn năm văn hiến.

Hà Nội sở hữu nhiều danh hiệu do UNESCO vinh danh như: Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long (Di sản Văn hóa thế giới); 82 bia Tiến sĩ triều Lê - Mạc tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Di sản tư liệu thế giới); Hội Gióng (Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại); Nghi lễ và trò chơi kéo co (Di sản văn hóa phi vật thể thế giới); Tín ngưỡng thờ Mẫu (Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại); Ca trù (Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp).

Thùy Dương