Khai thác giá trị thương hiệu cua Năm Căn (Cà Mau)

Diễn tiến biến động sản lượng cua hàng năm của Năm Căn giai đoạn từ 2015 đến nay cho thấy thực tế nhiều khó khăn. Ông Trương Minh Thuận, Phó phòng NN&PTNT huyện Năm Căn so sánh: “Trước và sau tác động của dịch bệnh trên cua có thể nói là khác nhau nhiều lắm. Năm 2017, thời điểm con cua trúng mùa lớn, trên cùng diện tích sản xuất, sản lượng cua Năm Căn đạt hơn 6.300 tấn. Ttrong khi đó, tổng sản lượng cua chỉ còn hơn 1.600 tấn trong năm 2023”. Khoảng 3 năm gần đây, dịch bệnh trên cua diễn ra liên tục, gây tổn hại nặng nề cho ngành hàng cua Cà Mau, trong đó có Năm Căn.

Cua Năm Căn một đặc sản nổi tiếng của tỉnh Cà Mau.

Ông Trương Minh Thuận cho biết thêm: “Cơ quan chức năng đã có kết luận về nguyên nhân, đề ra các giải pháp ứng phó, đưa ra dự báo, khuyến cáo tới người dân để hạn chế thiệt hại, thế nhưng vào những tháng cao điểm hạn mặn, đặc biệt là vào tháng 1, tháng 2 hàng năm, tình trạng cua chết diện rộng, gây thiệt hại lớn vẫn chưa có cách khắc phục triệt để”.

Ông Trần Trường Thịnh, Trưởng ấp Chống Mỹ, xã Hàm Rồng, huyện Năm Căn (đại diện cho bà con nuôi cua) lo lắng: “Mấy năm nay con cua trở thành nguồn thu nhập chính cho hầu hết bà con nông dân. Tuy nhiên, 3 năm nay, cứ đến mùa dịch bệnh là cua chết la liệt, có năm chết sạch, năm nào thiệt hại ít thì cua chết cỡ 30-40%, với lượng cua còn sống thì chất lượng thịt không đảm bảo”. Giai đoạn 2015-2020, khi nhãn hiệu tập thể cua Năm Căn được công nhận, chứng kiến những bước phát triển đầy phấn khởi của ngành hàng này. Không chỉ là giá trị kinh tế, cua trở thành sản vật mang tính đại diện đầy tự hào cho vùng đất Năm Căn nói riêng, Cà Mau nói chung. Vào thời kỳ hưng thịnh, có tới 17 chủ thể được khai thác nhãn hiệu tập thể cua Năm Căn, góp phần lan tỏa danh tiếng sản vật này đi khắp nơi.

Ông Huỳnh Hùng Anh, Phó chủ tịch Hội thủy sản huyện Năm Căn trầm ngâm: “Dịch chồng dịch (dịch Covid-19 và dịch bệnh trên cua), con cua Năm Căn bỗng khựng lại thấy rõ từ năm 2020. Hiện, chỉ còn 9 chủ thể khai thác nhãn hiệu tập thể cua Năm Căn. Sản lượng cua suy giảm, đồng nghĩa với thương hiệu cua Năm Căn đứng trước bộn bề thách thức. Tại Năm Căn mà vào mùa cao điểm dịch bệnh cua thì kiếm cua ăn còn khó, huống hồ tính chuyện bán buôn”. Vùng nguyên liệu cua tại chỗ khan hiếm, những chủ thể khai thác nhãn hiệu tập thể cua Năm Căn cũng lao đao, tìm đủ mọi phương cách để duy trì kinh doanh.

Cua Năm Căn được xác định là ngành hàng mũi nhọn trong phát triển kinh tế của địa phương.

Ông Trần Thanh Dũng, Giám đốc Công ty TNHH Trí Dũng Năm Căn (1 trong 9 chủ thể đang khai thác nhãn hiệu tập thể cua Năm Căn hiện nay) trải lòng: “Mình phải có nguồn cua ổn định, chất lượng cua đảm bảo mới tính được chuyện khác. Còn thời gian gần đây, tình hình khó khăn lắm”. Ông Dũng tiết lộ, khoảng 3 năm nay, lúc cao điểm dịch bệnh, cua Năm Căn chỉ chiếm khoảng 10% lượng cua mà công ty xuất bán. Thời điểm cua Năm Căn “sung sức” nhất cũng chỉ chiếm khoảng 50% tổng lượng cua trong các đơn hàng. Nguy cơ bị lấn át, lép vế ngay trên “sân nhà” là điều hiện hữu với tình thế hiện tại của cua Năm Căn. Đó là chưa kể vấn đề “đầu ra” cho con cua chưa ổn định; biến động giá cả thị trường liên tục cũng là những câu chuyện luẩn quẩn chưa hồi kết của người nuôi cua và ngành hàng cua Cà Mau nói chung, cua Năm Căn nói riêng.

Năm 2023, tỉnh Cà Mau đã phê duyệt Đề án phát triển bền vững nghề nuôi cua Cà Mau đến năm 2030, với diện tích trên 250.000 ha, giá trị khoảng 10.000 tỷ đồng/năm. Cua là một trong những sản vật được “chọn mặt gởi vàng” của trụ đỡ kinh tế ngư – nông – lâm nghiệp Cà Mau hiện tại và cả tương lai. Với cua Năm Căn, việc xây dựng, phát triển gắn với sự ổn định vùng nguyên liệu sản xuất là vấn đề nền tảng, chi phối mọi câu chuyện khác. Vai “chủ nhà” của cua Năm Căn cần được cụ thể bằng năng suất, sản lượng, chất lượng, diện tích và sâu xa hơn, chính là tâm thế mới của người nông dân.

Ông Võ Quốc Cấm, cán bộ Phòng NN&PTNT huyện Năm Căn thông tin: “Hiện, Năm Căn đã triển khai được 3 mô hình nuôi cua thương phẩm theo hướng VietGap tại 3 xã Hàm Rồng, Hiệp Tùng và Tam Giang với 150 ha”. Đây là quy trình nuôi cua sạch, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, tuân thủ lịch thời vụ, đáp ứng yêu cầu từ khâu cải tạo, chọn giống, chăm sóc và thu hoạch. Tại ấp Chống Mỹ, xã Hàm Rồng, huyện Năm Căn, mô hình này đã mang lại những tín hiệu tích cực.

Ông Cao Thái Phương, cán bộ khuyến nông xã Hàm Rồng cho biết: “Mô hình triển khai từ tháng 10/2023 cho thấy tính hiệu quả rõ rệt. Đầu năm 2024, khi hiện tượng cua chết diễn ra khắp nơi, những bà con nuôi cua theo cách mới đã đảm bảo năng suất đạt 50-60%, chất lượng cua thương phẩm đảm bảo”. Vùng nguyên liệu cua bền vững chỉ là điều kiện cần, còn điều kiện đủ chính là tạo ra chuỗi liên kết giá trị cho ngành hàng cua.

Ông Trương Minh Thuận tâm huyết: “Để cua Năm Căn đi xa hơn, dẻo dai hơn thì từ đầu vào đến đầu ra phải có sự liên kết chặt chẽ, bài bản. Người nuôi cua phải hình thành tư duy sản xuất hàng hóa lớn, vùng nguyên liệu lớn theo mô hình tổ hợp tác, hợp tác xã. Nhà quản lý – Nhà khoa học – Nông dân – Nhà phân phối – Người tiêu dùng phải cùng hợp lực để bảo vệ, phát triển bền vững thương hiệu cua Năm Căn”.

Từ sự giới thiệu của địa phương, chúng tôi đến gia đình anh Lê Văn Mạnh, người được mệnh danh là “vua” cua Lâm Hải. Trong tay có 40 ha đất, anh Mạnh có một niềm tin mãnh liệt vào tương lai con cua. Thật bất ngờ, anh Mạnh có quê gốc ở tận tỉnh Ninh Bình chứ không phải là dân cố thổ. Nhưng những điều anh tâm sự khiến chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng về hiểu biết và tình yêu với con cua. Theo anh Mạnh, cua Năm Căn sở dĩ thơm ngon là nhờ những điều kiện thiên nhiên ban tặng. Độ mặn, nguồn nước phù sa, dòng chảy, chất đất, tán rừng đước… tất cả đã hội tụ tinh hoa vào thớ thịt con cua. Cua Năm Căn chắc, thơm, giàu dinh dưỡng, có thể nói là cực phẩm nếu so với tất cả các vùng miền khác.

Anh Mạnh chỉ dẫn, ăn cua có mấy loại cơ bản, đó là cua đực (cua y), loại này thịt nhiều, kích cỡ lớn. Cua yếm vuông, nhỏ nhưng thịt cực ngon, gạch cua cũng có đặc sắc riêng. Cua gạch thì có gạch son, được coi là “vàng” hội tụ hết tinh túy của con cua. Người sành ăn có quyền lựa chọn theo món, theo khẩu vị. Cua dễ chế biến, chế biến nhanh, làm được nhiều món, và đặc biệt là ăn thấy ngon nhưng không chán. Ăn rồi lại muốn ăn nữa. So với cua các vùng khác, giá cua Năm Căn có cao hơn, nhưng chất lượng thì xứng đáng đồng tiền bát gạo.

Thương lái chọn mua cua Năm Căn để phục vụ nhu cầu của khách hàng trong và ngoài nước.

Cũng từ câu chuyện của những người gắn bó với cua Năm Căn, một khía cạnh khác về thị trường cua hiện nay dần được sáng tỏ. Với những thông tin cho rằng ở Năm Căn diễn ra tình trạng gian lận, dùng thủ đoạn, mánh khóe để lừa gạt khách hàng mua cua Năm Căn “dỏm”, ông Dũng khẳng định: “Đây là thông tin sai thực tế. Mình phải nói cho cặn kẽ, minh oan cho người kinh doanh cua chân chính”. Theo ông Dũng, việc các cơ sở kinh doanh nhập cua từ địa phương khác của Cà Mau và các tỉnh bạn là có, nhưng là để đáp ứng các đơn hàng theo phân khúc và yêu cầu của khách hàng, duy trì kinh doanh khi khan hiếm nguồn hàng tại chỗ.

Ông Huỳnh Hùng Anh trăn trở với câu chuyện thương hiệu cua Năm Căn: “Trăm người mua, vạn người bán. Việc xâm hại thương hiệu cua Cà Mau nói chung, cua Năm Căn nói riêng là câu chuyện phức tạp, ai cũng thấy và chưa có hồi kết. Riêng các chủ thể khai thác nhãn hiệu tập thể cua Năm Căn thì luôn tuân thủ nghiêm túc việc dán nhãn thương hiệu, tem truy xuất nguồn gốc, đảm bảo tuyệt đối chất lượng, uy tín. Cua Năm Căn là cua Năm Căn không có chuyện pha trộn nhập nhèm hay làm ăn gian dối ở đây”.

Thực tế, cua Năm Căn chỉ có sản phẩm cua thịt tươi sống cho thị trường trong nước và cả quốc tế. Các sản phẩm gia tăng giá trị từ cua Năm Căn là dư địa gần như bỏ ngỏ. Với người kinh doanh như ông Trần Thanh Dũng, cua Năm Căn cần theo kịp với nhu cầu thị trường: “Muốn vươn tầm thì mình phải có sản phẩm mà thị trường cần, chứ không chỉ bán những gì mình có như hiện nay. Đơn cử như sản phẩm cua lột, thị trường đang rất “khát”, trong khi cua Năm Căn gần như nằm ngoài cuộc chơi”.

Xây dựng vùng nguyên liệu bền vững bằng khoa học kỹ thuật theo hướng “thuận thiên”; thay đổi tư duy, thói quen, cung cách sản xuất của người nông dân; tạo chuỗi liên kết giá trị cho ngành hàng cua; bảo vệ, phát huy và nâng tầm thương hiệu, đó là những mệnh đề hết sức cấp thiết với cua Năm Căn. Có thể nói, đây là thời điểm hết sức phù hợp để ngành hàng cua Cà Mau, trong đó có thương hiệu cua Năm Căn được đánh giá thấu đáo, toàn diện, đề ra những giải pháp và tiếp thêm những xung lực mới trong nhận thức và hành động để bứt phá phát triển.

Văn Đức – Phạm Nguyên