Khám phá 'kho' vũ khí trường Giảng Võ vừa được công nhận bảo vật quốc gia

Thủ tướng Chính phủ vừa có Quyết định số 41/QĐ-TTg công nhận bảo vật quốc gia đợt 11, năm 2022. Đáng chú ý, trong số 27 hiện vật được đưa vào danh mục bảo vật, có Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ, niên đại thế kỷ XV - XVIII; hiện lưu giữ tại Bảo tàng Hà Nội.

Trường Giảng Võ (Giảng Võ trường) được biết đến là khu vực luyện tập võ thuật, giảng dạy binh pháp, thao diễn quân sự cao cấp của các triều đại phong kiến, nằm tại kinh đô Thăng Long.

Các nhà khảo cổ khai quật cổ vật dưới lòng hồ Ngọc Khánh năm 1983. Ảnh: Bảo tàng Hà Nội

Theo “Đại Việt sử ký toàn thư”, khi định đô ở Thăng Long năm 1010, nhà Lý đã cho lập điện Giảng Võ, năm 1070 lập Xạ đình. Hơn 200 năm sau, tháng 8/1253, vua Trần Thái Tông lập Giảng Võ trường. Đến thời Lê, khu vực phía tây Thăng Long (bao gồm khu vực Giảng Võ, Kim Mã, Ngọc Khánh ngày nay) trở thành một trung tâm luyện tập, khảo hạch và diễn tập quân sự lớn.

Từ những năm 1960, việc nghiên cứu di tích trường Giảng Võ bắt đầu sau khi một vài vũ khí cổ được tìm thấy tại khu vực Cầu Giấy - Thủ Lệ.

Năm 1983, các nhà khảo cổ phát hiện bộ sưu tập vũ khí bằng kim loại phong phú bậc nhất của thời trung đại ở khu vực hồ Ngọc Khánh. Các khai quật sau đó tìm thêm hàng nghìn hiện vật. Những nghiên cứu tiếp theo đã khẳng định khu vực hồ Ngọc Khánh là Giảng Võ trường thời Lê. Đến những năm 2000, các hiện vật được bàn giao cho Bảo tàng Hà Nội lưu giữ, bảo quản.

Vị trí của Giảng Võ trường. Ảnh vẽ lại trên nền bản đồ Hồng Đức

Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ gồm 111 hiện vật thuộc 13 nhóm có kích thước khác nhau, được phân loại theo chức năng sử dụng gồm hai loại: bạch khí (những vũ khí vận hành bằng cơ bắp người) và hỏa khí (những vũ khí vận hành bằng thuốc súng).

Bạch khí lại chia thành 3 loại theo công năng sử dụng gồm: Vũ khí đánh gần, vũ khí đánh xa và vũ khí phòng ngự.

Vũ khí đánh gần gồm 6 loại: giáo, mũi trường, câu liêm, đinh ba, qua và kiếm. Vũ khí đánh gần trong sưu tập vũ khí trường Giảng Võ có số lượng 40 hiện vật, chiếm 36% sưu tập.

Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ gồm 111 hiện vật, thuộc 13 nhóm, được phân loại theo chức năng sử dụng, gồm: Bạch khí (giáo một ngạnh, mũi trường, câu liêm, đinh ba, kiếm và qua chỉ) và hỏa khí (súng lệnh và đạn), trong đó bạch khí chiếm 83%. Trong bạch khí, chủ yếu là loại đánh gần và xa, vũ khí phòng ngự chỉ chiếm 1,8%.

Vũ khí đánh xa có khả năng sát thương đối phương trong một khoảng cách xa hơn tầm của vũ khí cầm tay, sức đẩy của vũ khí đi xa do sức đẩy của cơ học (hoặc cơ bắp con người). Vũ khí đánh xa trong sưu tập vũ khí trường Giảng Võ gồm 3 loại: lao 2 ngạnh, móc câu chùm và mũi tên với số lượng 50 hiện vật (42 mũi tên), chiếm 45% sưu tập.

Vũ khí phòng ngự gồm 2 loại chông củ ấu và chông cắm, mỗi loại chỉ có 1 hiện vật, chiếm 1,8% sưu tập.

Hỏa khí là những vũ khí vận hành bằng thuốc súng. Có 2 loại súng lệnh và đạn đá với số lượng 19 hiện vật (18 viên đạn đá), chiếm 17,2% sưu tập. Súng lệnh có khắc chữ Công tự tam bách thập thất hiệu có nghĩa là hiệu chữ công số 317. Đây là số hiệu chính quy do triều đình đúc bằng hợp kim đồng và cấp phát cho các đơn vị quân đội.

Theo ông Nguyễn Tiến Đà, Giám đốc Bảo tàng Hà Nội, bộ sưu tập vũ khí trường Giảng Võ là nhóm hiện vật phong phú, đa dạng và tập trung nhất, với phần lớn các loại hình vũ khí đều có tên trong binh chế thời Lê đã được Phan Huy Chú liệt kê tại “Lịch triều hiến chương loại chí”.

Khi mới phát hiện, đa số vũ khí được làm từ kim loại sắt đã tra cán tre hoặc gỗ, cho thấy vũ khí đã và đang dùng làm công cụ tập luyện.

Hiện vật giáo 1 ngạnh. Ảnh: Bảo tàng Hà Nội

Câu liêm thuộc sưu tập vũ khí trường Giảng Võ. Ảnh: Bảo tàng Hà Nội

Súng lệnh, hỏa khí đúc năm 1499 trong sưu tập vũ khí trường Giảng Võ

Các nhà khảo cổ cũng phát hiện dấu tích của lò bễ, các cục xỉ sắt và những phác vật vũ khí đang được chế tạo dở. Điều này chứng minh vũ khí được đúc tại chỗ theo phương pháp thủ công, đồng thời trường Giảng Võ ngoài vai trò đào tạo, huấn luyện binh sĩ, còn là địa điểm tự cung cấp vũ khí, phục vụ việc rèn luyện, đào tạo quân đội.

Giới nghiên cứu đánh giá, sưu tập vũ khí trường Giảng Võ là những hiện vật gốc độc bản, có nhiều giá trị trên các lĩnh vực lịch sử, văn hóa và khoa học quân sự.

T.Toàn