Khó giải 'bài toán' nâng chất dòng vốn FDI?

Trước câu hỏi được đặt ra là liệu Việt Nam có còn là điểm đến hấp dẫn cho dòng vốn đầu tư nước ngoài trong năm 2023, Bộ phận phân tích của Công ty chứng khoán VnDirect cho rằng, Việt Nam đang là một điểm đến hấp dẫn cho các công ty có chiến lược đa dạng hóa “Trung Quốc +1” nhờ chi phí lao động cạnh tranh, vị trí địa lý thuận lợi (gần trung tâm sản xuất ở miền nam Trung Quốc) và ổn định chính trị.

Chờ "làn sóng" đầu tư thứ ba

Bên cạnh đó, Việt Nam đã ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) với các đối tác và khu vực lớn trên thế giới như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), FTA Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP)...

Để nâng chất dòng vốn FDI đòi hỏi cần khắcphục những tùy tiện, tìm ra những mặt hạn chế trong chínhsách thu hútđểgiải quyết rốt ráo (Ảnh minh họa)

Không chỉ vậy, nhiều tập đoàn công nghệ lớn trên thế giới đặt mục tiêu đầu tư hoặc mở rộng sản xuất tại Việt Nam trong thời gian tới, cụ thể như: Dây chuyền sản xuất iPhone, iPad của Apple, dây chuyền sản xuất điện thoại của Google (Pixel 7), Xiaomi và Oppo cũng bày tỏ ý định thành lập cơ sở sản xuất tại Việt Nam.

VnDirect dự báo vốn FDI đăng ký vào Việt Nam trong năm nay sẽ tăng 10-12% so với năm trước, và vốn giải ngân sẽ tăng 6-8%.

Tại một buổi tọa đàm tổ chức ở Tp.HCM vào ngày 9/2 để bàn về việc xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế, ông Nguyễn Ngọc Hòa, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước Tp.HCM (HFIC), đã nhấn mạnh đến việc cần phải tạo ra làn sóng thu hút đầu tư thứ ba và kiến tạo hình thành thị trường vốn.

Cho rằng Tp.HCM đã trải qua 2 làn sóng đầu tư, ông Hòa nhắc lại làn sóng đầu tư thứ hai đã rút kinh nghiệm từ làn sóng đầu tư thứ nhất, nên việc thu hút đầu tư được chọn lọc hơn, theo hướng nâng cao chất lượng dòng vốn doanh nghiệp (DN) đầu tư.

Cụ thể là Tp.HCM đã đề xuất với Trung ương nhiều cơ chế đột phá để thu hút thành công nhiều DN có vốn đầu tư nước ngoài công nghệ cao sản xuất sản phẩm đầu cuối, điển hình như: Samsung, Intel, Nidec Sankyo... Và những DN hàng đầu này đã tạo cơ sở để dịch chuyển các chuỗi cung ứng toàn cầu đến Việt Nam.

Có thể thấy, việc tìm giải pháp đột phá để hút dòng vốn FDI chất lượng cao từ việc tạo ra làn sóng thu hút đầu tư thứ ba như chia sẻ của ông Hòa là rất cần thiết. Nhất là trong bối cảnh có những DN FDI dù được ưu đãi khá nhiều nhưng vẫn báo lỗ nhiều năm, hiệu quả kinh doanh, đóng góp ngân sách không lớn và lại có tỷ lệ nội địa hóa thấp.

Mối lo tụt lại phía sau

Ngoài ra, xét về tính cạnh tranh trong việc thu hút dòng vốn ngoại chất lượng cao cũng còn nhiều vấn đề cần phải bàn. Như lưu ý của Bộ phận phân tích của Công ty chứng khoán VnDirect, sự cạnh tranh thu hút FDI giữa các nước trong khu vực ngày càng gay gắt và dường như Việt Nam hiện đang tụt lại phía sau khi không hiện diện trong ngành công nghiệp bán dẫn và xe điện.

Cụ thể, năm 2020, Indonesia ban hành Đạo luật Omnibus là bước ngoặt cho các công ty nước ngoài đang hoạt động hoặc đầu tư vào quốc gia này. Kể từ đó, dòng vốn FDI vào Indonesia đã tăng vọt trong năm 2021 và 2022.

Năm 2021, Việt Nam và Indonesia là hai nước trong khu vực thu hút nhiều vốn FDI nhất. Việt Nam đang cố gắng trở thành trung tâm sản xuất thiết bị điện tử thì Indonesia lại tập trung vào phát triển chuỗi cung ứng xe điện.

Tuy nhiên, sang năm 2022, Malaysia ghi nhận FDI tăng vọt lên 32 tỷ USD (gấp 3 lần so với năm 2021), đẩy Indonesia (khoảng 31 tỷ USD) và Việt Nam (16 tỷ USD) xuống thứ hai và ba.

Theo chuyên gia phân tích của VnDirect, ngành xe điện và bán dẫn đang định hình dòng chảy FDI vào ASEAN. Những sự thay đổi lớn trong 2 ngành này bao gồm: Nhiều loại hình đầu tư mới xuất hiện, thêm các phân khúc mới trong chuỗi giá trị, mở rộng công suất và tăng cường mạng lưới phân phối trong khu vực.

Vì tiềm năng to lớn của 2 ngành trong tương lai, các nước trong khu vực đều đã tích cực triển khai nhiều chính sách thu hút FDI trong chuỗi sản xuất này, đồng thời khuyến khích người dân sử dụng xe điện.

“Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy Việt Nam dường như đang chậm hơn so với các nước khác do không có chính sách thu hút rõ nét, điều này có thể làm giảm sức hấp dẫn của Việt Nam trong việc thu hút FDI trong tương lai”, chuyên gia phân tích của VnDirect cảnh báo.

Từ mối lo như vậy, theo giới chuyên gia, nếu mãi duy trì việc tùy tiện phát triển khu vực FDI thì Việt Nam sẽ khó tránh phải trả giá cho việc làm giảm sức cạnh tranh thu hút dòng vốn ngoại chất lượng cao.

Nhất là hệ lụy từ sự tùy tiện này có thể thấy rõ khi các DN FDI sẽ tập trung ở các ngành có nhiều ưu đãi, có thể làm tăng quá mức năng lực sản xuất trong các ngành có lợi thế so sánh cao, làm vỡ quy hoạch phát triển. Từ đó làm giảm các tiềm năng có thể được đưa vào khai thác, sử dụng trong kinh doanh, lấy đi “đất” hoạt động của DN nội địa, chèn ép sản xuất trong nước.

Không những vậy, sự tùy tiện còn dẫn đến tình trạng nhiều DN FDI không chịu phân bố ở vùng được Nhà nước đang kêu gọi đầu tư, mà đến các vùng có ưu đãi hấp dẫn hơn, làm méo mó chính sách phát triển khu vực FDI.

"Điều đáng nói, họ có thể tự ý rút đi khi không thỏa mãn, gây ra rối loạn trong các chuỗi cung ứng, chuỗi sản xuất, gây ra bất ổn kinh tế. Sự tùy tiện dễ dẫn đến nhiều DN FDI đến chỉ vì lợi ích của chính họ, dễ dẫn đến xung đột lợi ích, vi phạm nguyên lý đôi bên cùng có lợi để tồn tại và hòa hợp lâu dài", một chuyên gia nhấn mạnh.

Cho nên, điều quan trọng là cần khắc phục những tùy tiện, tìm ra những mặt hạn chế trong vấn đề này để giải quyết rốt ráo và thực thi nhiều giải pháp hiệu quả nhằm thu hút dòng vốn FDI có chất lượng cao trong thời gian tới.

Thế Vinh