Lễ cúng rượu 7 của người Ê Đê ở Ea Chà Rang, Phú Yên

Cúng mừng sức khỏe là một nghi lễ thể hiện sự tôn kính, hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ. Phong tục này được đồng bào Ê Đê tổ chức, mang tính cộng đồng và đậm bản sắc văn hóa. Ảnh: Mạnh Hoài Nam

Cúng mừng sức khỏe

Gia đình anh Kpă Y Ní ở xã Ea Chà Rang, huyện Sơn Hòa (Phú Yên) tổ chức lễ cúng mừng sức khỏe 60 tuổi cho ông bác vợ tên là Alê Y Ve. Trong ngôi nhà sàn truyền thống, rượu cần và các lễ vật đã chuẩn bị đầy đủ, người thân họ hàng của gia chủ và bà con trong buôn có mặt đông đủ.

Già làng Kpă Y Klo, ở thôn Kiến Thiết, cho biết trong vòng đời, mỗi người sẽ được cúng sức khỏe ba lần. Lễ cúng lần 1 là một con heo đực, ba ché rượu, gọi là rượu 3 (ngoài 30 tuổi). Lần 2 là hai con heo thiến, năm ché rượu, gọi là rượu 5 (ngoài 50 tuổi).

Lần cuối cùng là 3 con heo thiến (hoặc 1 con trâu, bò), 7 ché rượu gọi là rượu 7 (ngoài 60 tuổi). Lễ cúng mừng sức khỏe thường được tiến hành trong thời gian rảnh rỗi, nông nhàn và của cải trong gia đình đã chuẩn bị đầy đủ. Lễ cúng rượu 7 này người em cúng cho người anh và tổ chức tại nhà người em, còn con cháu cúng cho ông bà, cha mẹ tỏ lòng hiếu thảo, chớ không phải chủ nhân đứng ra cúng.

Già làng Kpă Y Klo còn giải thích cúng rượu 7, lễ vật là 1 con bò, 1 con heo và 7 ché rượu. Sau đó trên bàn cúng cái gì cũng theo ra 7, như một dĩa cơm sắp theo 7 chén cơm, 1 tô canh với 7 chén canh và 1 cây thịt lụi nướng dài thì có 7 cây lụi nhỏ… Còn rượu 5 thì sắm lễ 1 con heo và 5 ché rượu cần, tiếp theo các món đồ cúng cũng theo ra 5 như như một dĩa cơm sắp theo 5 chén cơm, 1 tô canh với 5 chén canh và 1 cây thịt lụi nướng dài thì có 5 cây lụi nhỏ và rượu 3 cũng tương tự…

Ngày lễ cúng rượu 7, không khí trong gia đình và trong thôn nhộn nhịp, mọi người bỏ bộ đồ đi rẫy, không lên rẫy mà ở nhà mặc đồ đẹp dự lễ. Tại ngôi nhà dài của gia chủ, các ché rượu đã được buộc vào thành một dãy dài ngay gian khách theo thứ tự từ lớn đến nhỏ tính từ ngoài cửa vào.

Bên góc trái ngôi nhà và phía trước mặt thầy cúng là Alê Y Ve (chủ nhân buổi lễ) mặc trang phục truyền thống màu xanh đậm và người mặc trang phục truyền thống màu đỏ nhạt tên là Ma Quê, gọi là người giữ, lúc nào cũng ngồi bên cạnh chủ nhân. Lễ cúng rượu 7 có 3 nhân vật chính đó là chủ nhân buổi lễ, người giữ và thầy cúng. Ông Oi Sưa, thầy cúng ở xã Ea Chà Rang giải thích lễ cúng rượu 7, chủ nhân buổi lễ được coi như ông tướng có tài, có sức mạnh đánh thắng giặc trở về được tôn vinh, có người canh giữ.

Tác giả để ý mâm cúng đặt trên chiếc chiếu bông bao gồm các tô chén từ lớn đến nhỏ trộn thịt heo với huyết, còn dĩa lớn, dĩa trung thì bày tim gan, cật. Các món ăn là do người trong thôn sắp xếp nấu cúng. Lễ cúng được gọi theo số lượng ché rượu như rượu 3, rượu 5, rượu 7 là vì với đồng bào Ê Đê, ché được xem là một tài sản quý, được coi là vật dụng thể hiện sức mạnh của dòng tộc, tham gia vào dịp lễ giúp gắn kết cộng đồng, dòng họ.

Thầy cúng trong trang phục truyền thống màu đen, bắt đầu tiến hành nghi lễ cúng để cầu mong thần linh phù hộ cho các thành viên gia đình sức khỏe dồi dào, chăn nuôi hay trồng cấy đều được mùa, con cái học hành đến nơi đến chốn.

Sau phần lễ, tiếng chiêng vang lên thay cho lời cảm ơn của gia chủ tới họ hàng và bà con buôn làng đến chung vui. Chủ lễ uống rượu cần rồi mời bố mẹ đẻ, sau đó chủ nhà, người thân trong gia đình và bà con trong buôn lần lượt ra uống cùng chung vui với chủ lễ bên ché rượu cần. Lễ cúng rượu 7 được tổ chức hai ngày, ngày hôm sau phần hội ăn uống sau đó người em đưa người anh về nhà của người anh.

Sau phần lễ, tiếng chiêng vang lên thay cho lời cảm ơn của gia chủ tới họ hàng và bà con buôn làng đến chung vui. Ảnh: Mạnh Hoài Nam

Lễ cúng rượu 7…nghĩa tình

Hôm cúng rượu 7, Kpă Y Ní, học viên lớp Trung cấp chính trị hệ không tập trung, trường Chính trị tỉnh Phú Yên mời những người học cùng lớp là họa sĩ, thạc sĩ, bác sĩ… Trước lễ cúng một ngày, Kpă Y Ní cho hay cúng rượu 7 mừng sức khỏe của ông bác vợ, đàn ông từ công việc chuẩn bị rượu cần, mổ heo, làm bò cho đến vào rừng chặt củi, mời khách chuẩn bị xong. Phụ nữ đi đến các nhà quanh xóm huy động “lực lượng” xoong nồi nấu bằng củi phục vụ nấu nướng. Lễ cúng rượu 7 ở miền núi “mời được” người vùng đồng bằng, dưới biển đến dự, bà con trong thôn rất quý.

Sau lễ cúng, dàn chiêng rộn rã náo nhiệt mọi người cùng ăn uống vui vẻ. Ngồi vào bàn tròn thưởng thức món ăn, uống rượu ché. Chị Phạm Thị Tố Nga, công tác ở Sở Nội vụ tỉnh Phú Yên, phân trần “Đến đây tận mắt xem nghi lễ rồi thưởng thức món ăn mà hồi nhỏ đến giờ mới được ăn như canh bồi, thịt bò kho chuối, nấu cà. Món ăn không dầu không mỡ, ngon, lạ. Cách nấu rất ngon này còn “chiều” theo miệng nhiều người ăn kiêng cữ ngọt, dầu mỡ. Tôi cũng uống ly rượu nghĩa, rượu tình vui cùng lễ cúng rượu 7. Uống rượu gắp miếng thịt thui rồi nấu bằng củi ăn vào miệng ngọt ngay đầu lưỡi”.

Sau lễ cúng, dàn chiêng rộn rã náo nhiệt mọi người cùng ăn uống vui vẻ. Ngồi vào bàn tròn thưởng thức món ăn, uống rượu ché. Ảnh: Mạnh Hoài Nam

Nói về lễ cúng rượu 7 của người Ê Đê, ở xã Ea Chà Rang, họa sĩ Trần Đăng Bảo, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật huyện Phú Hòa (Phú Yên), cho biết Nét độc đáo của lễ cúng rượu 7 gắn kết quá khứ và hiện tại. “Mình là người đồng bằng, khi thấy thầy cúng, già làng tiến hành nghi lễ cúng, từ cách chuẩn bị thịt heo, bò, lễ vật cúng… thấy rất thích thú. Đây là nét văn hóa đặc sắc cần được gìn giữ, lưu truyền cho các thế hệ sau này”, ông nói.

Mạnh Hoài Nam